Baas in eigen boerka

een impressie van de 29e Globaliseringslezing

Ingrid Verver • 9 okt 2010

Er zijn van die avonden dat je thuis komt en stuitert van de adrenaline. Dat je niet uitgepraat raakt over wat je allemaal hebt gehoord en gezien. Dat je niet kunt slapen omdat er nog zoveel te overdenken valt en de ideeën door je hoofd buitelen. Afgelopen woensdag was het zo’n avond. In Felix Meritis te Amsterdam hield feministische spraakwaterval Mona Eltahawy de 29e Globaliseringslezing en vertelde journalist Rob Vreeken over zijn net verschenen boek 'Baas in eigen boerka'.

Vrouwenpraat
Voorafgaand aan de lezing en discussie werd de VPRO Tegenlicht documentaire Satellite Queens vertoond. Deze documentaire van Bregtje van der Haak volgt de vier presentatrices van de wekelijkse talkshow Kalaam Nawaem (‘vrouwenpraat’); een Arabische talkshow die via de satelliet door miljoenen mensen wordt bekeken. Het is een soort Oprah, maar dan met vier prachtige vrouwen, waarvan er één een hoofddoek draagt. Aan bod komen alledaagse onderwerpen, maar de talkshow staat vooral bekend om de taboeonderwerpen als homoseksualiteit, masturbatie en vreemdgaan.

De documentaire toont overtuigend hoe revolutionair Kalaam Nawaem is. Je ziet vier krachtige vrouwen aan het werk die op eigen wijze bijdragen aan het doorbreken van taboes. Naast beelden van de talkshow zie je de presentatrices in discussie met de regisseur, neem je een kijkje in hun privéleven, en zie je de reactie van de kijkers op de show. Politieke statements mogen tot frustratie van de dames niet gemaakt worden. Mocht VPRO Satellite Queens nogmaals uitzenden, dan moet je daar absoluut voor thuisblijven!

Vooruitgang of stagnatie?
Na de pauze stroomt de zaal vol met vooral blanke vrouwen. Er is een handvol jonge moslima’s met hoofddoek, een onbekend aantal zonder. Discussieleider Naima Azough gaat eerst in gesprek met Rob Vreeken, buitenlandredacteur van de Volkskrant. De aanleiding voor zijn boek was zijn nieuwsgierigheid naar de sociale positie van vrouwen in Islamitische samenlevingen. Is er vooruitgang of juist stagnatie? Hij bezocht tientallen landen – waaronder Indonesië, Bangladesh, Iran, Senegal, Dubai – en sprak met vrouwen van alle rangen en standen, jong en oud, traditioneel en radicaal. En, ja hij is optimistisch, waarover later meer.

Spraakwaterval
De van oorsprong Egyptische Mona Eltahawy begint haar lezing met een duidelijk statement: ze spreekt alléén namens zichzelf, laat dat heel duidelijk zijn. Het stoort haar dat velen wel namens miljarden moslims denken te kunnen spreken. Als ze iets heeft geleerd in haar leven is het dat er vele vormen zijn van één geloof. In een onnavolgbaar tempo en met een enorme energie en overtuigingskracht schetst Mona haar levensloop, haar kennismaking met het feminisme, haar interne strijd over het al dan niet dragen van een hoofddoekje en haar visie op de Islam. Voor haar 25e woont ze in Egypte, Groot Brittannië en Israël. Ze ontdekte dat de Islam in elk land anders is, en dat elk geloof onderdrukkende conservatieve stromingen kent. Ze ontmoet vrouwen die als ze zouden moeten kiezen, zouden kiezen voor hun geloofsovertuigingen in plaats van hun feministische principes. Zo niet Eltahawy . Haar feministische principes zijn geënt op mensenrechten, en haar geloof staat daar los van.

Liberale moslims
Een jaar na ‘nine-eleven’ verhuist Eltahawy naar New York. In die periode treden liberale moslims steeds meer naar buiten met hun progressieve ideeën. Ze vertelt ontroerd over een vrouwelijke imam die het gebed leidt bij een herdenkingsdienst bij 'ground zero', waar veel kritiek op komt vanuit conservatieve religieuze hoek. Onbegrijpelijk vindt ze dat: “Geert Wilders is not the enemy, our traditional Islamic leaders are!” Ook rechtse politieke partijen krijgen er stevig van langs.

No justice without equality
Zowel Eltahawy als Vreeken zijn optimistisch over de toekomst. Ja, de combinatie feminisme en Islam is niet vanzelfsprekend, en zal dat wellicht nooit worden, maar beiden zien positieve ontwikkelingen. Als voorbeeld noemen ze de Musawa, die als leidraad dient voor vele Moslim-families in (onder andere) Indonesië. Uitgangspunt van Musawa is gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid, waarbij Eltahawy het belang van de volgorde van deze principes benadrukt: “No justice without equality!”. Ook zien zij en Vreeken dat de seculiere feministische beweging en de Islamitische feministische beweging steeds vaker samenwerken. Er staan grote dingen te gebeuren volgens Eltahawy, en ze kan niet wachten tot het zo ver is. Change is gonna come! It has to be! Dat klinkt als muziek in mijn oren.

Ingrid Verver werkt bij Mama Cash

* Vreeken schreef een mooi artikel in het septembernummer van Opzij over zijn focus op vrouwen in zijn journalistieke werk.

* Eltahawy is te volgen via haar blog  en op facebook.