Die Wand

Een fascinerende verfilming van de gelijknamige roman

Een feministisch Robinson-verhaal. Zo wordt de roman Die Wand (1963) van Marleen Haushofer wel eens genoemd. Hoe kun je midden in de Oostenrijkse bergen stranden op een eenzaam eiland? Die Wand is een onzichtbare kaasstolp die de hoofdrolspeler insluit op een alm. Ze moet alleen zien te overleven in een afgebakende ruimte waarin ze de confrontatie aangaat met elke toenmalige feministische kritiek op de samenleving: het kapitalisme, de enige waardige rol van de vrouw als moeder (Natuur), de man als voltooiing en tegelijkertijd bedreiging van de vrouw. En dat alles in een romantische zetting in de bergen die Heinrich Heine niet beter had kunnen beschrijven. Kan hiervan een film worden gemaakt? Ja. Volgens Isabelle van Weerden heeft de Oostenrijkse regisseur Julian Pölsler uitstekend werk geleverd. 

We horen kraaien en zien een zwart beeld: het eerste shot waarin de titel van de film te zien is, zet gelijk de toon van de film: mysterieus en onbehagelijk. De Duitse actrice Martina Gedeck, (München 1961), speelt hier een sublieme rol die al haar andere films overtreft. We kennen haar van films als Das Leben der Anderen en Der Baader-Meinhof Komplex. In Die Wand (2012) is haar rol een behoorlijke uitdaging aangezien ze daarbij vrijwel het enige personage is in het twee uur durende verhaal. Haar acteertalenten zien we door middel van haar gezichtsuitdrukkingen. Flashbacks lopen vloeiend over in de stukken die zich in het heden afspelen, zonder verwarring over in welke tijdzone de film is gebleven.

De hoofdpersoon (haar naam blijft  onbekend) zit gevangen in de bergen van Oostenrijk. Een onzichtbare wand ruim rondom het jachthuis waar zij verblijft, sluit haar af als een gladde, koele ruit. Dit, zoals ze het zelf noemt, ‘schreckliche Ding’ was er (letterlijk) opeens  ‘s nachts. Net als het hoofdpersonage, ben je als kijker gedwongen de muur ook een zekere symbolische waarde toe te kennen.

Gedurende de film worden er verschillende thema’s met diepgang behandeld, zoals de dood, eenzaamheid, de tijd en de redenen en van het menselijk bestaan. Tijd als onzeker, of onbetrouwbaar deel van ons leven is iets waar het hoofdpersonage zich gedurende haar eenzaam bestaan steeds meer mee bezig houdt; ze vraagt zich af of de tijd geen snelheid kent, of tijd überhaupt bestaat doordat deze op bepaalde momenten langzaam en op andere momenten zeer snel voorbij gaat. Uiteindelijk blijft de menselijke eenzaamheid voor het hoofdpersonage een groot struikelblok dat ze niet volledig kan overwinnen, erger dan  gevangenschap ervaart ze eenzaamheid als overtreffende trap van de vrijheidsbeperking die de muur haar oplegt.

Met beelden die sterk doen denken aan schilderijen van de Romantische schilder Caspar David Friedrich, wordt het hoofdpersonage maar ook de kijker, zich bewust van de nietigheid van de mens ten opzichte van de natuur. Deze innerlijke ontwikkeling van haar als mens is een soortgelijke: zonder verplichtingen opgelegd door haar omgeving raakt ze puur praktisch ingesteld en geeft ze zich steeds meer over aan de natuur en haar eenzaamheid. De auteur Haushofer ging uit van de kracht van de mens en zette een vrouwelijk karakter neer dat zich niet overgeeft aan haar lot. Wie wil overleven verruilt zonder aarzeling hakjes en een jurk voor praktische schoenen en wijd zittende kleding die tijdens het werken (voedsel verbouwen, hout hakken e.d.) veel beter van pas komen.

Haushofer geeft een nieuwe draai aan de clichématige vrouwelijke verzorgingsdrang, die ook in de verfilming een belangrijke rol speelt. Ja, het hoofdpersonage heeft een sterke drang om te zorgen. Ze zorgt voor de dieren om haar heen, maar ze verwoordt ‘het zorgen voor’ niet als sentimentaliteit, dit is eerder een innerlijke drijfveer om zichzelf niet ten onder te laten gaan. ‘Verzorgen’ is volgens Haushofer een oerkracht, de natuurlijke logica dat de mens het alledaagse samen moet doen, dan wel met mensen om je heen, dan wel met dieren of de natuur.

In de voor deze film cruciale scene, leert zij haar menselijkheid opzij te schuiven ter bescherming van haar naasten.  Net als in de roman blijf je als kijker achter met wanhoop om het latere lot van het hoofdpersonage. De verder zo rustige film waarin we worden meegenomen in de gedachten van het ik-personage, is een uitstekende verfilming van een roman die door de mooie beelden, de diepe uitwerking van levensvragen en het geweldige acteerwerk van Martina Gedeck recht overeind staat en je de adem beneemt.