What would Buffy do?

De vrouwelijke actieheldin is een veelbesproken figuur in feministische cultuurkritiek. Een symbool van vrouwenemancipatie, maar tegelijkertijd een seksistisch stereotype. Soms empowering, soms teleurstellend, maar altijd voer voor discussie. LOVER-redacteuren bespreken de komende tijd op ‘Wonder Woensdag’ hun favoriete heldinnen en hun verhouding tot het feministische gedachtengoed.

‘In every generation there is a Chosen One. She alone will stand against the vampires, the demons and the forces of darkness. She is the Slayer.’

Bij een onderwerp als vrouwelijke actieheldinnen komt er al snel één naam bovendrijven: Buffy. Het is inmiddels al meer dan tien jaar geleden dat Buffy the Vampire Slayer (1997-2003) van de buis verdween, maar Buffy is nog lang niet vergeten. De serie is inmiddels een klassieker en het titelpersonage een icoon. De invloed van Buffy the Vampire Slayer is ook tegenwoordig nog voelbaar, Buffy fungeert nog altijd als een meetlat waar alle nieuwe heldinnen langs worden gelegd.

Ook op de LOVER-redactie is Buffy een unanieme favoriet. Wij behoren tot de generatie jonge vrouwen die opgroeiden met de blonde heldin, die ondanks haar tengere postuur de vloer aan veegde met monsters en demonen. Als tiener zat ik elke week met vriendinnen voor de tv bij de nieuwste aflevering. Wat genoten we van de avonturen van Buffy Summers, een meisje van onze leeftijd, net als wij bezig met school, vriendinnen en vriendjes, maar met een geheime identiteit als vampire slayer. Mijn jeugdige meisjesdromen over gered worden maakten snel plaats voor nieuwe fantasieën over superkrachten, waarin ik de wereld redde en als het even kon ook die leuke jongen. Als slayer was ik zélf de redder in nood en die fantasie beviel me eigenlijk prima. 'What would Buffy do?' werd mijn nieuwe motto: ik was in de ban van het Buffy-effect.

Dat was ook precies de bedoeling van schrijver/producer Joss Whedon, het brein achter de iconische heldin. Whedon was het stereotype van vrouwen als hulpeloze slachtoffers zat en wilde de bekende trope van ‘the little blonde girl who goes into a dark alley and gets killed in every horror movie’ nu eens op haar kop zetten. Zo werd het personage Buffy, de vampieren doder, in het leven geroepen. Buffy is het epitoom van het hulpeloze blondje dat helemaal niet zo hulpeloos is; zij blijkt zelf de nachtmerrie van de monsters waar ze op jaagt.

Dit waren de hoogtijdagen van vrouwelijke actieheldinnen. De tv werd bevolkt door asskickende vrouwen in series als La Femme Nikita, Xena, Charmed en Alias. Maar de aantrekkingskracht van Buffy lag in meer dan haar beheersing van vechtsporten en behendigheid met een arsenaal aan wapens. Naast mythische superkrachten bezat Buffy ook een enorme levenslust. Haar bestaan was vaak zwaar en ze droeg dikwijls het gewicht van de wereld op haar smalle schouders, maar dat betekende niet dat ze geïsoleerd was, integendeel. Ze was, in ieder geval in de eerste seizoenen, geen getormenteerde heldin. In haar veeleisende bestaan als de slayer was meer dan genoeg plek voor feestjes, vriendinnen en vriendjes. En, niet te vergeten, voor modieuze outfits.

Buffy was zowel een onaantastbare heldin als een gewone tiener, met liefdesverdriet en onzekerheden. Geen oppervlakkige muts zoals de meiden uit de tienerserie Beverly Hills 90210, waar onze generatie ook graag naar keek. Buffy was slim en gevat, ze had humor en lef. De serie had duidelijk een hart en toonde een beeld van vrouwen en vriendschappen die niet alleen om drama en jongens draaiden.

Buffy was (en is) een rolmodel voor meisjes en jonge vrouwen. Maar kan je haar ook een feministische heldin noemen?

Buffy mag dan wel een geëmancipeerde heldin zijn die vampiers op fallische wijze penetreert met houten staken, het valt niet te ontkennen dat de wereld waarin zij zich begeeft bij uitstek patriarchaal gestructureerd is. Zo is, volgens de mythologie, de slayer altijd een (jonge) vrouw. Maar die vrouw staat wel onder toezicht van de ‘Watcher’s Council’, een Britse organisatie van blanke mannen (en een enkele vrouw), die de slayer opleidt, traint en sturing geeft.

Het is iets dat we vaak zien bij verhalen met een sterke vrouw in de hoofdrol. Hoewel ze sterk en onafhankelijk is, wordt haar bestaan nauwkeurig gecontroleerd door de mannen om haar heen, die haar in feite toestaan een heldin te zijn mits ze niet over de schreef gaat. Waar in de verhalen van mannelijke helden de hoofdpersonen op plaats in te nemen.

Buffy the Vampire Slayer herschrijft voor een deel deze troop van de vrouwelijke heldin. In het derde seizoen distantieert Buffy zich na een conflict van de Watcher’s Council om als ‘zelfstandige’ slayer verder te gaan. Haar voormalige watcher Rupert Giles blijft nog een tijdlang fungeren als mentor en vaderfiguur, tot ze tegen het eind van de serie ook met hem breekt. Buffy voert dan inmiddels een klein leger van tientallen potentiële slayers aan en Giles kan maar moeilijk wennen aan Buffy’s nieuwe positie als leider. Wanneer hij haar autoriteit ondermijnt schuift ze hem zonder pardon aan de kant. ‘I think you’ve taught me everything I need to know’, zegt ze, terwijl ze de deur voor zijn neus dichtdoet.

De breuk tussen de twee personages, die altijd een hechte band hadden, was voor fans moeilijk te verteren. Het is echter noodzakelijk voor een bevredigende afsluiting van haar verhaal dat Buffy zich losmaakt en daarmee een autonome heldin wordt. In die zin is ze eigenlijk een van de weinige écht feministische heldinnen. Hoewel er natuurlijk op zowel het personage Buffy als de serie rond het karakter op feministisch gebied ook wel een en ander aan te merken valt, stelt de serie uiteindelijk wel het ouderwetse systeem van mannelijke dominantie ter discussie en gooit dat systeem zelfs omver.

Tegen het eind van het laatste seizoen staat Buffy er dan ook heel anders voor. De Watcher’s Council is opgeblazen (niet door Buffy, zo anarchistisch is ze nou ook weer niet) en bestaat dus niet meer. En, misschien wel belangrijker, Buffy is niet langer alleen. Met behulp van haar beste vriendin en wicca-expert Willow lukt het Buffy om haar mythische krachten te delen met alle meisjes over de hele wereld die de potentie hebben om de rol van slayer te vervullen. Daarmee is Buffy verlost van haar laatste last. Ze eindigt de serie zonder man, maar met een kolossaal leger van vrouwelijke krijgers. Een happy end aan een feministisch sprookje.

Toch? Het is inderdaad een hoopvol einde, maar tien jaar later wachten we nog steeds op een serie die dit gedachtegoed voortzet. Er zijn sinds 2003 helaas maar weinig films en tv-series geweest die zich kunnen meten met Buffy the Vampire Slayer, zo werd ook op de redactie van LOVER verzucht. De nalatenschap van Buffy waar we allemaal zo hoopvol over waren bleek teleurstellend. De ‘daughters of Buffy’, zoals dit recente BBC News-artikel uiteenzet, zijn misschien wel sterk, maar, in tegenstelling tot Buffy, vaak alleen en geïsoleerd van andere vrouwen.

Maar we blijven hoopvol, net als Buffy. Er is genoeg potentie. Het hoeft alleen maar vervuld te worden.

Bonus Buffy:  What would Buffy do als ze in de schoenen van Twilight-heldin Bella Swan zou staan?