Wat wij niet willen weten

In De Correspondent van 23 oktober legt Rob Wijnberg precies bloot wat de theoretische fundamenten zijn van het probleem rond de discussie over Zwarte Piet. Wijnberg beweert dat ras een misvatting is, waar alle aantijgingen tegen racisme gebruik van maken. Hij beweert ook dat racisme alleen telt als het met bewust kwade bedoelingen geschiedt. LOVER-redacteur Tim de Visser vindt dit allemaal giftige bullshit. In deze column legt Tim uit waarom.

Om maar gelijk met de deur in huis te vallen, beste Rob: ras is geen misvatting. Ik wil daarmee niet impliceren dat rassen genetische categorieën zijn met duidelijk omlijnde grenzen. Dat denkbeeld is inderdaad al lang geleden ontkracht. Wat ik bedoel te zeggen is dat ras een sociale constructie is, die uitbuiting en dominantie van niet-blanken rationaliseert. Ik zal het historisch perspectief even voor je uittekenen.

Tijdens de Verlichting ontstond er een paradox in het Europese denken: aan de ene kant werden vrijheid en gelijkheid voor de wet gezien als een geboorterecht, maar aan de andere kant waren de Europese landen zichzelf met geweld aan het verrijken. Slavernij werd ‘booming business’, alle liberale idealen ten spijt. Die cognitieve dissonantie werd onder meer door beroemde filosofen als Kant en Locke opgelost door koloniale onderdanen hun menselijkheid te ontzeggen. Ja, zeiden ze, alle mensen verdienen het recht op autonomie, maar Afrikanen zijn meer als apen of kinderen en derhalve niet in staat om met een dergelijke verantwoordelijkheid om te gaan. Wat wij nu slecht antropologisch onderzoek zouden noemen, werd destijds gebruikt om volkeren te rangschikken in termen van 'beschaving', met, niet geheel verrassend, Europeanen aan de top. Als 'andere rassen' weerstand boden aan hun overheersing, werd dat gezien als een bewijs van hun immorele aard. Alleen onze etnocidale invloed zou de barbaarse heiden kunnen redden van zichzelf. Alleen als knecht kon de Afrikaan gelukkig zijn. Onder de hoede en zweep van hun blanke meesters zouden zij goede christenen en productieve leden van de samenleving worden. In diezelfde periode probeerden Nederlandse gezaghebbers het crypto-heidense volksfeest van Sinterklaas te beschaven. De bovennatuurlijke monsters die daarvoor de entourage van de goedheiligman uitmaakten, werden vervangen door zwarte knechten met rode lippen en Creoolse oorbellen. Zo werden het karikaturen van de kindslaven die in die tijd populair waren.

Als rechtvaardigend principe voor overheersing en uitbuiting doet racisme tot op de dag van vandaag zijn werk. 'Blank' en 'Zwart' zijn sociale categorieën die met geweld van elkaar zijn gescheiden. De verschillen worden nu nog gehandhaafd door een waslijst aan dubbele maatstaven, vooroordelen en andere institutionele ongelijkheden. Het is een factor in de levens van iedereen die niet blank is. In een land waar een 'buitenlandse' naam je kansen op een baan met 25% verkleint, een bruine huidskleur je verdacht maakt, en een politieke partij groot wordt met de loutere belofte om 'allochtonen' het land uit te knikkeren omdat ze parasitair en wezensvreemd zouden zijn, is het is nogal aanmatigend om te zeggen dat ras niet bestaat. Elke keer als een derdegeneratie-migrant allochtoon wordt genoemd, maken wij het hem of haar duidelijk dat huidskleur altijd een barrière zal zijn. Hun plek in dit land staat altijd ter discussie, omdat zij zichtbaar uit de toon vallen. Ze zullen zich moeten verantwoorden. Voor hen is ras echt. Die rassenpikorde die volgens jou niet bestaat, is de realiteit waarin zij leven. Jij leeft ook in die realiteit, maar je weigert het te zien. Niet gek, het is immers prettig vertoeven in een ivoren toren.

Het verbaast me niets dat jij dat niet ziet, Rob. Niet omdat je onintelligent bent maar omdat je blank bent, en als zodanig word jij nooit geconfronteerd met je plaats in de raciale hiërarchie. Blank zijn is nooit een obstakel geweest. Dus is het makkelijk om te vergeten dat anderen er wel tegenaan lopen. Maar Quinsy Gario herinnert ons hieraan. Het zou Nederland sieren om zijn perspectief serieus te nemen, omdat het voor hem geen theoretisch probleem is. Hij voelt elke dag weer dat hij als buitenstaander wordt behandeld. Ik word er eerlijk gezegd  kotsmisselijk van dat je juist hem ervan beticht ras te essentialiseren. Je argument lijkt zelfs te impliceren dat elke beschuldiging van systematisch racisme per definitie racistisch is. Ik hoop dat ik niet hoef uit te leggen hoe wrang en scheef die projectie is.

In je column pleeg je trots te zijn op zijn 'kleurenblindheid'. Je kunt immers niet racistisch zijn als je ras niet ziet, lijkt de gedachtegang. Maar wat je over het hoofd ziet is dat onze blanke bedoelingen en perspectieven irrelevant zijn als het gaat om racisme. Als je niet ziet dat je iemand hebt aangereden, en het was een ongeluk, wil dat niet zeggen dat je gewoon door mag rijden. De vooroordelen die blanke Nederlanders koesteren zijn inmiddels onbewust geworden, maar daarom niet minder schadelijk. Ze blijven de dominantie van onze mening rechtvaardigen.

Zelfs als wij ras niet zouden zien, neemt dat racisme niet weg. Het is makkelijk om zo de verantwoordelijkheid voor discriminatie en vooroordelen van de hand te wijzen. Het is handig om elke discussie over ongelijkheid in Nederland in de kiem te smoren door te zeggen dat jij het niet ziet. Ja, nogal wiedes. Jij lijdt er niet onder. Pestkoppen vinden altijd dat de ander zich aanstelt. Dat klinkt hard, en dat is niet per ongeluk. Ja, leed is subjectief. Dat wil niet zeggen dat jij als veroorzaker van dat leed kan oordelen hoe terecht het is dat mensen er iets van zeggen. Dat het niet je bedoeling is om te kwetsen is mooi hoor, maar bewijs het eerst maar. Het is al te gemakkelijk om te beweren dat je andere mensen geen kwaad wilt doen. Als dat echt zo is, dan mag ik toch wel verwachten dat je concrete beschuldigingen serieus neemt, en ze niet van de hand wijst omdat je niet wist dat het pijn deed. Wat wij niet willen weten, kan anderen nog steeds deren.

Kortom, beste Rob, het draait niet om jou. Het draait om de schade die je anderen berokkent door een racistisch stereotype van een gelukkige kindslaaf te verdedigen tegen hele redelijke kritieken. De argumenten die je aandraagt gaan ervan uit dat jij als blanke man per fiat mag besluiten dat wat jij doet geen gevolgen heeft voor zwarte mensen, omdat het onderscheid voor jou onzichtbaar zou zijn. Hun sociale status zit niet in jouw hoofd. Je column is geen verweer tegen racisme: het is een bewijsstuk.

Bronnen:

Psychology today