Onder de radar

Onder de radar Emma Voerman

Deze maand verscheen Onder de radar. Het is het bijzondere verhaal van Emma Voerman, die als Jacob Jan Voerman ter wereld kwam en op haar 55^ste beseft dat ze vrouw is. Ze beschrijft de lange en hobbelige weg die ze aflegde om eindelijk zichzelf te kunnen zijn. In haar voorwoord noemt Sylvana Simons Onder de radar een ‘noodzakelijk boek, geschreven door een moedig mens.’ Het is een ode aan alle buitenbeentjes en een hart onder riem voor iedereen die nog onder de radar vliegt.

Hoe meer aandacht er is voor diversiteit, hoe groter de tegenwind. De laatste tijd is er elke week wel een stuk te lezen van iemand die vindt dat ik als trans vrouw een gevaar ben voor vrouwen en beïnvloedbare pubers. De wereld wil me niet, nog steeds niet. Maar nu liggen eindelijk de kaarten op tafel. De trans haat is open en bloot, expliciet. Dat maakt het voor mij gek genoeg minder gevaarlijk. De echte onderdrukking, de onderdrukking die ik een leven lang ervoer, is impliciet, verweven in alles. Het maakte dat ik als kind al uiterst voorzichtig werd. Ik dook onder de radar. Ik schreef er een boek over.

Ik ben in therapie. Nu pas. Ik durfde vorig jaar eindelijk hulp te zoeken. Ik meed therapeuten, want ik was bang dat ze zouden ontdekken dat er iets ernstig mis met me was, dat ik gerepareerd zou worden, en dat er dan niks meer van mijn oorspronkelijke zelf over zou zijn.
Nu pas besef ik hoe vreselijk eenzaam ik geweest ben. Hoe ik al mijn pijn en al mijn angsten voor me heb gehouden. Ik kon er anderen niet mee lastig vallen, ik moest ze zelf maar zien op te lossen. Ik kon niemand iets laten merken, ik moest het verstoppen, ook voor mezelf. Ik was niet goed in toneelspelen, dus alleen als ik mezelf kon overtuigen dat er niks aan de hand was, lukte me het om mijn pijn en mijn angst voor de wereld te verbergen.

Dat is ook precies de manier geweest waarop ik mijn trans zijn voor mezelf verborgen hield. Ik was die man met een sterk vrouwelijke kant, dat was verkoopbaar, daar moest ik het mee doen.

Ik ben dankbaar voor de dappere trans vrouwen die gevochten hebben en voor mij een weg hebben gebaand. Zij hadden het lef zichtbaar te zijn. Ik had dat lef niet, en met mijn vele anderen niet. Het was namelijk niet alleen mijn trans zijn wat me anders maakte. Ik ben hoogsensitief. Dat betekent dat ik veel dingen aanvoel die voor anderen niet lijken te bestaan. Ik voelde als kind al hoe incongruent volwassenen zijn en dat maakte me onzeker.

Dit is waarom ik intersectionaliteit zo belangrijk vind, want ik heb - naast de onderdrukking van mijn trans zijn - ook de onderdrukking van mijn hoogsensitiviteit gevoeld. Ze versterken elkaar. Ik voelde té goed de signalen van uitsluiting. De wereld wil mijn trans zijn niet, maar de wereld wil mijn hoogsensitief zijn evenmin.

Ik wil het graag breder trekken door het koepelbegrip neurodiversiteit te noemen. Wij denken in omweggetjes en kronkelpaadjes, en we worden ons hele leven lang ge-gaslight omdat we altijd en overal leren dat er maar één manier is: stap voor stap, en van voor naar achter. Geen stappen overslaan, geen zijpaden, geen holistische blik, geen andere invalshoeken, gewoon rechttoe rechtaan. Alle waarheden die wij ontdekken, doen er niet toe, want de neurotypische mensen, die de regels bepalen, kunnen ons niet volgen. “Wees out of the box!” zeggen ze, maar als we dat doen, roepen ze erachteraan: “Nee! Niet op die manier!” Ik leerde om mijn mond te houden over dingen die er echt toe deden.

In 2012 lichtte ik voor het eerst een tipje van de sluier op. Ik begon te bloggen. Ik schreef over wat zich in mijn hoofd afspeelde. Voor het eerst deelde ik mijn eindeloze binnenwerelden. De cursor was geduldig, en er lazen toch amper mensen mee. Maar dat veranderde. Via een twittercubje van bloggers kreeg ik bezoek op mijn site, en tot mijn grote verbazing herkenden mensen zich in wat ik schreef. Allemaal mensen met grote, mooie binnenwerelden die ze ook voor zichzelf hielden. Allemaal mensen die kronkelpaadjes bewandelden. Ze waren net zo verbaasd als ik dat ze niet alleen waren. Dat moedigde me aan om te blijven schrijven, en ik werd steeds meer open in het delen van wat er nu echt in me omging. Heel langzaam smolt ik mijn pijn en angst om tot woorden. Het zou nog vijf jaar duren voordat dit proces zou leiden naar de ontdekking dat ik trans was.

In die vijf jaar bleef ik schrijven. Tijdens mijn transitie ontstond de wens om een boek te maken. Een boek dat niet alleen over mijn transitie gaat, maar ook over mijn neurodivers zijn.

Weer die intersectionaliteit, die is belangrijk, want ik had niks gehad aan een expressieve, trans vrouw die tegen me had gezegd dat ik gewoon maar moest durven, net zoals ik bij mede neurodiversen mijn trans zijn niet altijd kan uitleggen. De ene onderdrukking is de andere niet. Wat we delen, is dat we niet mogen zijn wie we zijn. Waarin we verschillen, is wie we zijn. We kunnen elkaar vinden en samen optrekken als we ook respect hebben voor waar het voor ons anders is.

Ik heb eindelijk de woorden gevonden om te delen wie ik ben, en om te delen wat ik weet en wat ik voel. En ik eis het podium op. Ik weet inmiddels hoe kostbaar de waarheden zijn die ik vind op wegen die anderen niet bewandelen. Ik houd ze niet langer voor me. Ik deel ze met de wereld en geef anderen daarmee het voorbeeld om dat ook te doen. We hebben ze harder nodig dan ooit, die onweggetjes, de niet bewandelde paden. Want rechttoe rechtaan leidt tot brokken. Het zijn de oogkleppen waarmee we onze aarde kapot maken en mensen buitensluiten. Het is de verschraling tot het nuttige. Het is de toe-eigening van alles door de mensen die alles al hebben.

Ik maakte een boekvoorstelling over mijn boek. Boekvoorstelling is het Vlaamse woord voor boekpresentatie. Toepasselijk, omdat ik een monoloog schreef waarmee ik optrad. Ik sloot de voorstelling af met het volgende gedicht.

Dag lief mens
je ziet de wereld anders
je ziet een haast onwerkelijke mooite.
En weet je wat zo jammer is?
Je bent al heel vroeg gestopt
met erover te vertellen,
omdat er geen plaats voor was.
Zo werd de mooite van de wereld
jouw moeite met de wereld.
Lieverd, het is tijd.
Help mee de sluiers te lichten.
We hoeven de wereld niet mooier te maken,
we kunnen de wereld mooier leven.
Want jouw moeite
ís de mooite
als je ermee kunt zijn.

Over de auteur
Emma J.J. Voerman (1962) studeerde huishoudwetenschappen in Wageningen en werkte als leraar, trainer en coach. Nu is zij veelgelezen blogger en geeft ze cursussen en (theater)lezingen waarin ze onder meer eenzame moed, hoogsensitiviteit en het vinden van je interne fan behandelt. Emma woont in Doorwerth en heeft vier kinderen. Onder de radar, met een voorwoord van Sylvana Simons, is Emma’s eerste boek en is hier te bestellen. Fragmenten uit de boekvoorstelling zijn hier terug te zien. 

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.

Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.