Deze twee films moet je gezien hebben
Aanraders voor het Movies That Matter Filmfestival
Movies-That-Matter-
Van 23 maart tot en met 31 maart 2018 vindt in Den Haag het festival Movies That Matter plaats. Dit internationale film- en debatfestival presenteert een programma van zo’n zeventig films met na afloop gesprekken en debatten rond mensenrechten. Uit het indrukwekkende aanbod heeft de redactie van Tijdschrift LOVER twee documentaires geselecteerd die een absolute must-see zijn.
City of Joy
De titel van deze documentaire verwijst naar een vrouwencentrum in Oost-Congo. In juni 2011 opende City of Joy in Bukavu haar deuren voor Congolese vrouwen die slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld in de door oorlog verscheurde Democratische Republiek Congo (DCR). City of Joy is een centrum waar deze vrouwen niet alleen hun trauma’s verwerken en hun zelfwaarde herontdekken, maar waar ze vooral leren hun kracht in te zetten en leiders te worden van verandering.
In de gelijknamige documentaire volgen we de drie oprichters van City of Joy in de aanloop naar de opening van het centrum en tijdens het eerste jaar: de Congolese mensenrechtenactiviste Christine Schuler Deschrijver, gynaecoloog Denis Mukwege en schrijfster Eve Ensler (The Vagina Monologues). Naast de hartverscheurende getuigenissen van cursisten geeft de documentaire ook een ontroerend inkijkje in de persoonlijke motieven en worstelingen van de drie oprichters.
De Congolese burgeroorlog woedt al twee decennia en heeft miljoenen mensenlevens gekost. Een van de meest gehanteerde en ontwrichtende oorlogswapens is verkrachting - door Schuler Deschrijver treffender aangeduid als ‘seksueel terrorisme’. Om de schade te maximaliseren, vinden verkrachtingen plaats voor de ogen van kinderen, echtgenoten en ouders, en worden wapens gebruikt om meisjes en vrouwen van alle leeftijden te verkrachten en te verminken. Het geweld en de vernedering hebben een verwoestende werking. Niet alleen gaan de verkrachte vrouwen en meisjes gebukt onder mentale en fysieke verminking, ook worden ze vaak door hun echtgenoten verlaten of door hun gemeenschap verstoten.
Het centrum City of Joy fungeert als toevluchtsoord voor deze vrouwen, die ondenkbare verschrikkingen hebben doorstaan. Het programma dat ze volgen, is vooral gericht op empowerment. Ze worden gestimuleerd om schaamte en stilzwijgen te doorbreken en hun ervaringen te delen. Ook is er aandacht voor zelfverdedigingstechnieken en lichaamstherapie. De aandoenlijke scene waarin ze handspiegeltjes krijgen aangereikt om hun eigen vagina te bekijken en vervolgens na te tekenen, roept herinneringen op aan het lijfwerk in de Nederlandse vrouwenhuizen in de jaren zeventig.
Ondanks het zware thema is City of Joy allesbehalve een deprimerende film. De ervaringen van de vrouwen zijn stuk voor stuk gruwelijk en er wordt een somber toekomstperspectief van het land geschetst, maar de boodschap is er vooral een van hoop en veerkracht. Bij tijd en wijle spat het plezier dat de vrouwen samen hebben van het scherm af. Ze gniffelen, ze lachen en ze dansen. Met opgeheven hoofd nemen ze hun plek in. Op deze momenten is de documentaire op z’n sterkst. Het zijn de momenten waarop misdaadcijfers een menselijk gezicht krijgen. Anonieme slachtoffers worden vrouwen die iets onmenselijks hebben meegemaakt en hun eigenwaarde hervinden.
De nadruk in de film ligt op de ontwikkeling die de vrouwen doormaken. De vraag hoe de situatie in Democratische Republiek Congo (DRC) structureel verbeterd kan worden om dergelijke gruwelijkheden te voorkomen, blijft onbeantwoord. Dat is even verontrustend als jammer. Immers, juist hier ligt een belangrijke opdracht aan de (westerse) wereld.
Het oosten van DRC is rijk aan grondstoffen als diamanten, uranium en coltan. Het erts coltan bevat mineralen die onder meer gebruikt worden in de productie van mobiele telefoons en computers. Tal van internationale bedrijven hebben belangen bij de exploitatie van het gebied. De rol die deze - ook Nederlandse - bedrijven spelen in het conflict, wordt slechts kort aangestipt. Dit had dwingender neergezet mogen worden. Immers, de bloedige oorlog blijft in stand, doordat bedrijven milities inhuren om de mijnen te bewaken. En juist die milities hanteren seksueel terrorisme om gemeenschappen te ontwrichten en de bevolking te verjagen. Kolonialisme is springlevend en er kleeft bloed aan menig elektronisch apparaat. De onverschilligheid in de rest van de wereld staat in schril contrast met de trauma’s, de pijn, de veerkracht, het optimisme en de moed van de vrouwen in City of Joy.
Al met al is City of Joy een hartverwarmende en bemoedigende documentaire, die een welkome afwisseling is in de grijsgedraaide ‘damsel in distress’-berichtgeving over het oosten van Congo, dat bekend staat als ‘the worst place on earth to be a woman’. Het is prachtig om te zien hoe deze vrouwen zichzelf en elkaar uit het moeras omhoogtrekken en hun pijn omzetten in kracht en leiderschap. City of Joy, geregisseerd door Madeleine Gavin, is een monumentaal en optimistisch eerbetoon aan de kracht van vrouwen.
Jaha’s Promise
Naar schatting zijn er wereldwijd 200 miljoen meisjes en vrouwen in 30 landen genitaal verminkt. Genitale verminking of vrouwenbesnijdenis, verder aangeduid met FGM (female genital mutilation), is het gedeeltelijk of volledig wegsnijden van de schaamlippen en/of de clitoris, meestal voordat het meisje 5 jaar oud is. Een van de landen waar FGM gebruikelijk is, is Gambia. Ongeveer tweederde van de vrouwen heeft FGM ondergaan. Een van hen is de nu 27-jarige Jaha Dukureh, die zich inzet om een einde te maken aan FGM. De documentaire Jaha’s Promise vertelt over haar leven en strijd.
Toen Jaha een week oud was, is ze besneden. Dit ontdekte ze pas toen ze op vijftienjarige leeftijd naar New York werd gestuurd om te trouwen met een veel oudere man. In de jaren die volgen, ontsnapt Jaha aan dit gearrangeerde huwelijk, overwint ze een depressie en gaat ze een opleiding volgen. Wanneer ze in contact komt met een vrouwenrechtenorganisatie besluit ze het stoppen van FGM tot haar levensmissie te maken.
Jaha start met een online petitie die in korte tijd een ongekende hoeveelheid steun krijgt. Gesterkt door dit succes richt ze ‘Safe Hands For Girls’ op, een organisatie ter bescherming van meisjes en vrouwen tegen FGM. Terwijl haar campagne groeit en internationale aandacht krijgt, realiseert ze zich dat het echte werk moet worden gedaan in haar geboorteland. Ze reist terug naar Gambia om daar te strijden voor afschaffing van de diepgewortelde FGM-traditie.
Het ogenschijnlijke gemak waarmee Jaha in de VS steun en aandacht weet te krijgen voor haar organisatie, is bewonderenswaardig, maar het meest indrukwekkend zijn haar persoonlijke worsteling en drive in haar geboorteland Gambia. Onvermoeibaar gaat ze keer op keer het gesprek aan. Geduldig luistert ze naar de vooroordelen en argumenten van de vrouwen en mannen die ze interviewt: FGM is nodig voor het seksuele genot van mannen, om de emoties van vrouwen te beteugelen, om bevallingen te vergemakkelijken, om het woord van Allah te respecteren. En keer op keer antwoordt ze dat al deze argumenten geen reden zijn om het leven van vrouwen te ruïneren.
In Jaha's Promise blijft de focus op de hoofdpersoon liggen. Jaha vertelt zelf haar verhaal. Van sensatie is geen sprake. Op smaakvolle, bijna nuchtere wijze wordt uitgelegd wat de gevolgen van FGM zijn. Bloederig beeldmateriaal en schokkende grafieken blijven achterwege. De verhalen van de vrouwen die FGM hebben ondergaan, spreken voor zich. Evenmin wordt een beschuldigende vinger opgestoken naar voorstanders en beoefenaars van FGM. Dit moedigt ons als kijkers aan om hun standpunten zonder oordeel te zien.
We zien Jaha wanneer ze haar vader, een religieuze leider en haar eigen vroedvrouw en ‘cutter’ confronteert. Deze gesprekken kosten haar zichtbaar moeite, maar met geduld en respect blijft ze haar missie uitdragen. Haar incasseringsvermogen en zelfvertrouwen weerspiegelen haar enorme moed.
De documentaire Jaha’s Promise bewijst dat een campagne, zelfs wanneer deze door een enkele persoon wordt gestart, verschil kan maken.
Het Movies that Matter Festival 2018 vindt plaats van vrijdag 23 t/m zaterdag 31 maart. Zowel City of Joy als Jaha's Promise zijn op meerdere dagen te zien. Klik hier voor ticketinformatie.