Good for her: de groeiende populariteit van (fictieve) vrouwelijke woede

Beeld door Nelleke Broeze

Dieprode vlammen en al even rood gestifte lippen. Vrouwelijke woede – female rage – komt steeds vaker voor in populaire media. Films zoals Gone Girl of Pearl worden samengevoegd onder één genre, waarbij de kijker geniet van vrouwelijke personages die compleet door het lint gaan. Het liefst al schreeuwende en zo bebloed mogelijk.

Even een reality check
Laten we niet te hard van stapel lopen: het zijn alleen fictionele vormen van vrouwelijke woede waarvoor we applaudisseren. Wanneer vrouwen in onze werkelijke wereld hun woede uiten resulteert dit in termen als bitchy, gek en hysterisch. Hoewel woede een gepaste reactie is op het ervaren van onrecht (Aristoteles zei dit ooit, heel lang geleden, al), is het uiten hiervan voor vrouwen lang niet vanzelfsprekend. Sterker nog: deze woede zou afbreuk doen aan hun standpunt. Mannen en mannelijkheid worden immers, volgens traditionele wijze, geassocieerd met ratio en intellect; terwijl vrouwen en vrouwelijkheid worden geassocieerd met emotie en het lichaam. Inmiddels weten we dat vrouwelijk- en mannelijkheid niet elkaars absolute uitersten zijn; en zo zijn emotie en ratio dat ook niet. Echter is de samenleving daar dan weer wel op ingericht.

Betere gesprekken
Dit systeem, deze inrichting, zorgt er kortom voor dat vrouwen gezien worden als emotioneel en overgevoelig in plaats van rationeel, waardoor het verkrijgen van respect belemmerd wordt. Vrouwen worden, impliciet of expliciet, aangespoord om hun woede te laten varen zodat er betere (zie: rationelere) gesprekken gevoerd kunnen worden.
“Maar is het mijn toon die weerhoudt van horen, of de dreiging van een bericht dat [je] leven kan veranderen?”, vraagt Audre Lorde in 1981. Het proces van aansporing is des te sterker bij Zwarte vrouwen. Ras, zoals Roxane Gay stelt, compliceert woede: Zwarte vrouwen worden vaak gekarakteriseerd als boos. Denk aan hoe Sylvana Simons simpelweg met kritische opmerkingen al ‘te fel’ is. Het persistente stereotype van de ‘Black Angry Woman’ weerspiegelt de angst van de westerse samenleving om geconfronteerd te worden met haar discriminerende systeem. De woede van Zwarte vrouwen wordt daarom als pure bevestiging van het stereotype neergezet, wat hen in een onmogelijke situatie plaatst: er is geen enkele ruimte voor het uiten van deze (terechte!) emoties.

Waarom die voldoening?
De term gaslighting – het iemand laten denken dat diens beweringen onjuist, overdreven of verkeerd geïnterpreteerd zijn – is in feite afkomstig uit de theatervoorstelling Gaslight (1938), waarbij de protagonist Bella langzaamaan ‘gek’ gemaakt wordt door haar echtgenoot. Hij bespeelt haar onder meer door het dimmen van de lampen (de gaslampen); voegt daar allerlei andere manieren van manipulatie aan toe; en dit alles resulteert in een wraakpoging waarbij Bella zichzelf in de dominante, manipulerende positie plaatst. Kortom: een klassiek voorbeeld van het female rage genre.
Ik hoor je denken – wat ís dat genre dan? Het voorbeeld van Bella en haar man toont waarom vrouwelijke woede zoveel voldoening geeft: haar wraakpoging is haast utopisch. In de werkelijkheid gebeurt het vaker dat een vrouw ten onder gaat aan dit proces van manipulatie in plaats van dat ze er op wraaklustige wijze aan ontsnapt. Het is de frustratie over de scheve samenleving die het succes van het genre mogelijk maakt. Zowel in Gaslight als in andere media fungeert de protagonist als middel voor vrouwelijke kijkers om hun woede te uiten op een manier die vrij onmogelijk is in de werkelijkheid. “Good for her,” zegt Lucille Bluth in een aflevering van Arrested Development, wanneer er op het nieuws verteld wordt dat een vrouw haar auto een meer in gereden heeft.

Maar!
Net zoals Lucille moedig je als kijker de actie(s) vanaf de bank aan. Fictieve woede zorgt voor catharsis: het geeft de mogelijkheid om onderdrukte emoties te uiten. Echter leidt het rationele karakter van afgebeelde mannelijke woede tot imitatie, terwijl de afgebeelde door-het-lint-gaande vrouwelijke woede slechts bij het aanmoedigen ervan blijft – je juicht even mee, maar zet dan de televisie weer uit. Het genre zelf lijkt versterkend, maar is dat niet per se. Deze female rage is binnen de fictieve context dan wel een vorm van verzet tegen de patriarchale dominantie, maar sluit impliciet elke actie uit om daadwerkelijk iets aan die dominantie te doen. Ja, lijken deze media te zeggen, het is absoluut terecht om je boos te maken over het patriarchaat; maar hier heb je een film zodat je dat niet daadwerkelijk gaat doen. Voor twee uur lang kun je al die frustratie uiten; om vervolgens, gereinigd van deze emoties, verder te gaan met je leven in dit patriarchale systeem.

Het witte karakter van female rage
De populariteit van het genre is te danken aan het absurde, haast utopische karakter van de woede – echter is deze woede lang niet even utopisch geportretteerd wanneer de betreffende persoon van kleur is. “De woede van sommige vrouwen is acceptabeler dan die van anderen,” zegt Youtuber Alice Cappelle in een video-essay over female rage. De witte vrouw wordt in de werkelijke wereld niet als boos gestereotypeerd, waardoor er in fictie ruimte is voor verheelijking van die (zogenaamde utopische) woede. Voor Zwarte vrouwen is die ruimte er simpelweg niet: zowel in de werkelijkheid als in fictie worden zij geacht deze in te houden.

Kortom
Het geeft absoluut voldoening om een vrouw te zien die haar ‘ongelimiteerde’ woede uit, maar het zou nog zoveel méér voldoening geven wanneer woede niet afhankelijk zou zijn van huidskleur of mate van fictie. In elke vrouw huist een opeenhoping aan woede, aldus Lorde; het gaat erom hoe deze ingezet kan worden als middel voor verandering in plaats van oplegging tot zwijgen. En juichen mag dan nog steeds – graag zelfs.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.
Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.