Het belang van de ‘female gaze’ in de filmindustrie
Om Greta Gerwig's 'Barbie' te citeren: “It’s literally impossible to be a woman.”
Pexels-ron-lach-8089651
De Oscarnominaties zijn nog maar net geweest maar er ontstond meteen al ophef over het feit dat er weer te weinig vrouwelijke regisseurs zijn genomineerd. Dit jaar is er één vrouw geselecteerd naast vier mannen. Ook is Justine Triet pas de achtste vrouw ooit die voor deze categorie geselecteerd is.
Na het zien van de nieuwste film van Sofia Coppola is het me nog duidelijker geworden; er moeten meer films komen vanuit het vrouwelijk perspectief. Het liefst ook daadwerkelijk geregisseerd door iemand die er verstand van heeft: een vrouw. In Priscilla is te zien hoe een jonge Priscilla Beaulieu wordt verleid door de populaire popster Elvis en hij er blijkbaar geen moeite mee heeft dat zij pas 14 jaar is, 10 jaar jonger dan hijzelf. Priscilla wordt smoorverliefd op Elvis en heeft alles voor hem over, terwijl hij het vooral fijn lijkt te vinden dat zij er altijd is als hij haar nodig heeft. Je ziet hoe dit Priscilla laat voelen en hoe een popster die zo geliefd is, haar een tweederangs behandeling geeft. Deze film is mede geproduceerd door Priscilla Presley zelf, dus het gevoel dat wordt uitgebeeld geeft de kijker een accuraat beeld vanuit haar vrouwelijke perspectief.
Female gaze
De zogenaamde female gaze, een equivalent op de bekende male gaze, is het perspectief van een vrouwelijke filmmaker. Om precies te zijn is het volgens de Oxford Reference: “De manieren waarop vrouwen en meisjes kijken naar andere vrouwen, mannen en dingen in de wereld. Dit gaat over het perspectief op identificatie, objectivering, subjectiviteit en het uitvoeren van, en de constructie van gender.” Hoewel er wel wat films zijn waaruit de female gaze kan worden geïnterpreteerd, zijn er nog steeds te weinig voorbeelden van vrouwelijke regisseurs om onderzoek mee te doen. Wel is de male gaze al een concept sinds 1973. Toen schreef feminist en film theoreticus Laura Mulvey haar essay Visual Pleasure and Narrative cinema. In dit essay geeft ze weer hoe de male gaze zijn fantasie projecteert op het vrouwelijke karakter, die ook op deze wijze wordt afgebeeld: vaak met een zandloper figuur en een opvallend decolleté. Mulvey wilde met dit essay uitleggen dat er bepaalde patriarchale conventies zijn die worden gebruikt in Hollywood films die onbewust of bewust kunnen bijdragen aan de sociale ontwikkeling van een mens en hoe sociale constructies hierdoor kunnen worden gemanipuleerd.
Objectivering
Zo zegt ze in haar essay ook dat dit beeld vooral is gemaakt voor de mannelijke kijker als doelgroep, wat lijkt te insinueren dat we echt in een man’s worldleven. En dat terwijl van de bioscoopgangers 51% vrouw is. Een voorbeeld van deze male gaze is de ‘born sexy yesterday’ trope die geheel is afgestemd op het verlangen van een man. De vrouw in kwestie komt veel voor in fantasy films en is er voornamelijk om de man aan te vullen in zijn doel. Deze dream girl is vaak heel knap, heeft een unieke skill, maar is ook ontzettend naïef en heeft geen benul van de standaard conventies van de wereld waarin zij zich bevindt. De man is in dit geval de aangewezen persoon om haar daarin te begeleiden terwijl zij halfnaakt naast hem in beeld te zien is. Mulvey beschrijft dit ook in haar essay waar ze zegt dat vrouwen vaak in een rol worden geplaatst om geobjectiveerd te worden. Een veelgebruikt voorbeeld hiervan is de rol van Mila Jovovich als Leeloo in ‘the Fifth Element’. Bovendien, een recent voorbeeld is het karakter van Emma Stone in Poor Things, die wel is genomineerd voor een Oscar voor beste vrouwelijke hoofdrol.
Bechdel-test
Niet alleen qua uiterlijk maar ook qua interactie is er iets te zeggen voor de genderongelijkheid in films. In de jaren ’80 viel dit illustrator Alison Bechdel al op. In een van haar cartoons werd een vrouw afgebeeld die zegt dat ze alleen een film wil zien als er:
- Ten minste 2 vrouwen in deze film aanwezig zijn
- Deze vrouwen een conversatie met elkaar hebben
- Over iets anders dan een man
Over de jaren heen, toen deze prent nog relevanter werd, kwamen er nog wat extra toevoegingen aan deze test zoals:
- Deze vrouwelijke karakters worden bij naam genoemd
- Zeggen meer dan 5 woorden tegen elkaar
- Hebben meer dan een minuut zendtijd
Hoewel er tegenwoordig meer wordt gelet op het halen van ten minste de eerste drie componenten van de Bechdel-test, is uit een onderzoek tussen 1995 tot 2015 gemeten dat wanneer vrouwen een film regisseren maar 10% van de films deze test falen en bij mannelijke regisseurs 41% faalde. Hoewel de test weergeeft dat er wel degelijk een probleem is met representatie, wordt er alsnog beargumenteerd dat deze test alleen de basis is voor hoe een film meer vrouw-inclusief kan zijn. Ook hoeft het falen van de Bechdel test voor een film niet meteen te betekenen dat een film niet feministisch is. Zo slagen niet alle Harry Potter films de test maar wordt Hermelien alsnog gezien als een invloedrijk feministisch karakter.
Genderongelijkheid in het filmvak
Ondanks dat het dus erg belangrijk is dat vrouwen op een juiste manier on screen worden gerepresenteerd is het achter de schermen slecht gesteld met het aantal vrouwen in het filmvak. Volgens een onderzoek gedaan door het USC Annenberg Inclusion Initiative waren er in 2022 minder vrouwen gevraagd om de grootste films van dat jaar te regisseren. Uit dit onderzoek bleek dat van de top 100 films maar 9% was geregisseerd door vrouwen, waarvan maar 2,7% door vrouwen van kleur. Een ander onderzoek gedaan door Martha Lauzen richtte zich op de gehele industrie: inclusief cameravrouwen, producers, scenaristen, editors en meer. Uit dit rapport, waarvan is gekeken naar de jaren 1998 tot 2022, bleek het percentage editors van 20% naar 21% te zijn gegaan, het percentage scenaristen van 13% naar 19% te zijn gegaan en met het laagste aantal: de cameravrouwen van 3% naar 4%. Een minimale stijging voor alle vakgebieden.
De focus in de media ligt, na de nominaties voor de Oscars, vooral op het gebrek aan vrouwelijke regisseurs. Als het gaat om de regisseur die wel veel wordt geprezen voor haar vrouwelijke kijk op screenplays maar dus niet is genomineerd, is dat regisseur Greta Gerwig. Greta heeft met haar versie van ‘Barbie’ een baan gelegd om het gesprek over feminisme te openen voor iedereen die leeft in de huidige patriarchale maatschappij. Op X waren fans van Greta en de Barbie film boos over het feit dat een film die gaat over feminisme, en die is geregisseerd door een feminist, niet genomineerd werd in deze categorie. De categorie die zo belangrijk is voor de toekomt van het verspreiden van de female gaze…
Conclusie
In deze TED talk van Naomi McDougall-Jones legt de actrice en regisseur nog meer uit over deze grote verschillen in genderongelijkheid in de filmwereld. Zo geeft ze in haar TED talk ook tips wat je als kijker kunt doen om een verschil te maken van wat er in Hollywood wordt geproduceerd en door wie. Het antwoord is simpel: Meer films kijken met, en geregisseerd door vrouwen!
Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.