The Future is Female

Het is een veelzeggend detail in één van de laatste afleveringen van de Canadese tv-serie Orphan Black. Een gast op een expositieopening draagt een T-shirt waar ‘The Future is Female’ op staat. Dan zijn we al vijf seizoenen lang getrakteerd op een intrigerend verhaal vol krachtige vrouwenrollen dat zo’n beetje alle actuele feministische thema’s bevat.

 Orphan Black begint als het verhaal van Sarah Manning, een ontheemde Britse met net te veel ervaring aan de zelfkant van het leven. Op een treinstation is Sarah getuige van de zelfmoord van haar dubbelgangster, politieagente Beth, en ze besluit om Beths leven over te nemen. Ze ontmoet Beths vriend, Beths politiepartner en ontdekt dat haar dubbelgangster in het geheim onderzoek deed naar een experiment met menselijke klonen, Project Leda genaamd. Al snel maakt ze kennis met meer klonen: voetbalmoeder Alison en evolutiewetenschapster Cosima, die beiden al door Beth bij het onderzoek zijn betrokken. In hun jacht op de waarheid over hun bestaan, treffen ze andere klonen tegenover zich: de Russische psychopate Helena die door tegenstanders van Project Leda tot moordenares is opgeleid en de kille CEO Rachel. Rachel weet als enige vanaf het begin van Leda dat ze een kloon is én dat ze een belangrijke functie heeft binnen de verantwoordelijke organisatie, het schimmige Neolution. In totaal veertien klonen maken hun opwachting in de vijf seizoenen die Orphan Black telt, en ze worden allemaal gespeeld door Tatiana Maslany.

Maslany, die in 2016 eindelijk een Emmy ontving (de serie liep van 2013 tot en met 2017) voor haar weergaloze acteerprestatie, zet een nieuwe standaard voor sterke vrouwenrollen. Alle klonen hebben hun eigen specifieke persoonlijkheid, die Maslany met veel finesse en nuance verbeeldt. Sarah is intens en strijdlustig, Alison is de perfecte comical relief, Cosima is ontwapenend nerdy, Helena gekweld en aandoenlijk en Rachel is koel en berekenend. Hun gezamenlijke scenes zijn in een verbluffend staaltje techniek naadloos in elkaar gemonteerd, geen moment merk je dat je naar één en dezelfde actrice kijkt. Een droomrol (rollen), maar Maslany is niet de enige die de kans krijgt om te schitteren. Minstens zo vermeldingswaardig zijn Jordan Gavaris als Sarah’s artistieke homoseksuele pleegbroer Felix en haar onbreekbare pleegmoeder Siobhan, gespeeld door Maria Doyle Kennedy. Maslany’s Alison krijgt tegengas van echtgenoot Donnie, heerlijk stuntelig vertolkt door Kristian Bruun, en Cosima van haar sexy minnares Dr. Delphine Cormier, een rol van Évelyne Brochu.

 Feministische thema’s

Inderdaad, we kunnen de thema’s genderidentiteit en seksuele preferentie afvinken. Net als nature versus nurture en identiteit als sociale constructie. Voor wie dat laatste onverhoeds heeft gemist, zegt Felix het zelfs nog even, op de opening van zijn aan al zijn zusters gewijde tentoonstelling in het laatste seizoen: ‘Identity is a construct.’ Toch heb je nergens het gevoel dat je naar personages-als-ideeën kijkt, alle personages zijn warm menselijk en levensecht, met het oprechte vermogen om te ontroeren.

Het universum van Orphan Black is primair matriarchaal, zowel aan de heldenkant als aan de schurkenkant zijn de vrouwen in de meerderheid. Aan de heldenkant blijkt zusterschap keer op keer het centrale bindmiddel, aan de schurkenkant proberen mannen vrouwen tegen elkaar op te zetten. Bij Project Castor, het mannelijke kloonexperiment dat gaandeweg in de serie in spel komt, worden de mannelijke klonen (diverse dubbelrollen van Ari Millen) opgeleid tot supersoldaten. Wat bij Project Leda wordt benadrukt – de diverse invloed van nature versus nurture – is bij Castor onwenselijk. De toekomst is divers, en de toekomst is vrouwelijk. Het doel van Project Leda is het scheppen van een jeugdelixer. En dat brengt me bij wat naar mijn idee niet alleen het belangrijkste thema van Orphan Black is, maar ook het meest bepalende idee in ons tijdsgewricht: de verbetering van de mens door moderne technologie, ook wel bekend als het transhumanisme.

 De transhumanistische toekomst

Het transhumanistische discours domineert ons huidige filosofisch-wetenschappelijke evolutiedebat. De vier grote transhumanistische ontwikkelingen, artificial intelligence, robotics, algoritmes en nanotechnologie, worden gezien als de factoren die de toekomst van de mens zullen bepalen. Legion bijvoorbeeld onderzoeken het thema op boeiende, intelligente wijze en met veel diepgang. De meeste superheldenfilms trouwens ook, hoewel meestal met iets minder diepgang.

Maar geen van die producties slaagt er zo goed in om de transhumanistische toekomst in al haar ethische en technologische facetten te verbeelden als Orphan Black. Het is een complex verhaal – dat kan ook niet anders – dat soms chaotisch lijkt, maar dat je aan het eind beloont met een achteraf verrassend strak scenario. Een tour de force, niet alleen van Maslany, maar ook van de schrijvers, die zulke welhaast onmogelijk grote thema’s zo fraai in elkaar hebben verweven.