Verman je, Groff

Toxische mannelijkheid bij Michael en Adam Groff uit de serie Sex Education (2019)

Michael en Adam door Nadine Colijn

Deze zomer verscheen alweer het derde seizoen van Netflix-serie Sex Education (2019). De serie staat bekend om haar fantastische representatie – dit seizoen dealt bijvoorbeeld met non-binaire identiteiten, seks in een rolstoel en heel veel queer liefdesrelaties. Je zou bijna vergeten dat er in het plaatsje Moordale ook nog mensen zijn die wellicht niet staan te springen om vulvacupcakes en glitteroogschaduw. Ook de witte mannen maken dit seizoen echter een behoorlijke ontwikkeling door, vooral de familie Groff. Zij lijken zich eindelijk los te maken van toxische mannelijkheid.

Tot nu toe hielden vader Michael en zoon Adam Groff vast aan een vorm van mannelijkheid die draaide om agressief gedrag, sterk en strikt zijn en vooral geen emoties tonen. Adam was in eerdere seizoenen een pestkop met losse handjes, die het vooral had gemunt op de homoseksuele Eric – een schoolgenoot waar hij eigenlijk een crush op had. Toen de situatie op school uit de hand liep, stuurde Michael zijn zoon naar een militaire opleiding om hem wat discipline bij te brengen. Adam blijkt niet de enige Groff te zijn die Moordale Secondary School verlaat, want na vele schandalen is Michaels positie als strenge directeur onhoudbaar geworden – en hij vertrekt.

Meer series met een lekker diverse cast? LOVER schreef eerder bijvoorbeeld deze recensie over Never Have I Ever.

Aan het begin van seizoen 3 is Adam terug op Moordale Secondary School, waar iedereen weet van zijn relatie met Eric. Die relatie staat echter flink onder druk. In eerdere seizoenen zagen we hoe Eric worstelde met het accepteren van zijn seksualiteit en genderexpressie, maar dat is nu verleden tijd. Hij loopt nu als een trotse glitterpauw rond op school, en vindt het maar lastig dat Adam nog niet comfortabel lijkt te zijn met zijn seksualiteit. Michael is uit huis gezet door zijn vrouw en logeert bij zijn broer, vanuit waar hij wanhopig probeert een nieuwe baan te vinden – wat nog niet zo makkelijk blijkt te zijn gezien de media-aandacht die de “sex school” Moordale Secondary heeft gegenereerd.

Toxic masculinity en de crisis van de mannelijkheid
Toxic masculinity is de afgelopen jaren nogal een modewoord geworden, evenals het een trend lijkt te zijn om te schreeuwen dat er een mannelijkheidscrisis is omdat mannen geen echte mannen meer mogen zijn. Liedeke Plate, hoogleraar Cultuur en Inclusiviteit aan de Radboud Universiteit, stelt dat mannelijkheidscrises niets nieuws zijn: in Engeland was er bijvoorbeeld ook al zo’n crisis aan het eind van de negentiende eeuw met de opkomst van de ‘New Woman’ en suffragettes die streden voor vrouwen(kies)recht, en nog een tijdens de Tweede Feministische Golf en de opkomst van de dienstensamenleving.[1] Toenmalige ontwikkelingen maakten traditionele ‘mannelijke waarden’ zoals autoriteit en kracht overbodig. Althans, zo leek het, want vandaag de dag associëren we zaken als (fysieke) kracht en macht toch nog vaak met, juist, mannen.

Al die associaties rondom mannen hebben geleid tot een bepaald ideaalbeeld van wat een man zou ‘moeten’ zijn, en hier komt het concept van toxische mannelijkheid om de hoek kijken. Klinisch psychologe Ellen Hendricksen legt het concept uit als een soort doos: klein, star, en bovendien moeten mannen continu ontzettend hun best doen om te voldoen aan alle eisen van de doos. Ze mogen nooit huilen, nooit verliezen, nooit afhankelijk zijn van een ander en altijd hun sterke, gevoelloze masker ophouden.

Precarious manhood
Toxische mannelijkheid gaat ervanuit dat je je mannelijkheid niet hebt, maar dat je die voortdurend moet verdienen en bewijzen door je gedrag. De zogenaamde precarious manhood-theorie legt dit principe duidelijk uit door middel van drie belangrijke stellingen. Ten eerste is mannelijkheid een moeilijk te bereiken status die je moet verdienen (in tegenstelling tot vrouwelijkheid, dat is een toeschreven status). Ten tweede gaat de theorie ervan uit dat de status van mannelijk niet permanent is, maar ook weer weggenomen kan worden. Ten derde wordt mannelijkheid voornamelijk bepaald en toegeschreven door andere mannen – wat dus betekent dat mannen hun mannelijkheid publiek moeten tentoonstellen om deze te bereiken.

Wanneer we kijken naar de mannen van de familie Groff, is het niet moeilijk om deze toxische mannelijkheid en bewijsdrang terug te vinden. Adam heeft nogal een geschiedenis met agressief gedrag. Wanneer zijn schoolgenootjes grappen dat hij tegenwoordig penissen leuk vindt, wordt hij dan ook gewelddadig. Later vertelt hij zijn vriendin Ola dat hij niet wil dat mensen denken dat hij een pussy is; hij is namelijk nog steeds een man. Michael vindt het ronduit gênant dat hij een werkloze, gedumpte man is en pretendeert daarom een baan, en later ook een appartement te hebben – alles om maar niet zwak te zijn. Beide mannen maken zich gedurende het seizoen echter steeds meer los van allerlei verwachtingen rondom mannelijkheid. Laten we eerst naar de verhaallijn van Adam kijken. Hoe gaat hij ermee om?

Adam de hondentrainer
De tweede aflevering van het derde seizoen van Sex Education begint met een scène waarin Eric Adam opmaakt. Als Adam in de spiegel kijkt, reageert hij verbaasd: “I do look quite pretty.” Het lijkt het begin te zijn van het omarmen van zijn queer identiteit. Adam durft zich eindelijk open te stellen voor seks met Eric en durft zijn klasgenoten een weerwoord te geven als ze hem vragen of hij nu een “flikker” is.

Het laten gaan van zijn agressieve, hypermasculiene gedrag gaat echter met horten en stoten. Als hij hoort dat Erics beste vriend Otis heeft gezegd dat Adam “not properly gay enough” is, komt het huisbezoek bij Otis dat hierop volgt toch wel gevaarlijk dicht in de buurt van intimidatie. Hoewel Otis openstaat voor een gesprek met Adam, reageert de laatste dat hij geen behoefte heeft aan Otis’ “weird therapy thing”. Toch neemt Adam (een deel van) Otis’ advies ten harte. Door weg te draaien van Eric en ook aan Eric te vragen hem niet aan te kijken, slaagt hij erin om een gesprek aan te gaan over hoe hij zich voelt en wat hij graag anders zou willen in hun seksleven.

Adam stelt zich langzaam maar zeker dus steeds meer open naar de buitenwereld. Dit blijkt ook op de dubbeldate waarbij hij en Eric met Otis en Otis’ vriendin Ruby gaan bowlen. De date lijkt dramatisch te gaan verlopen door Adams ronduit ranzige eetgewoontes en zijn opmerkingen over scheten, maar het ijs breekt als Adam toegeeft dat hij graag naar The Kardashians kijkt met zijn moeder.

De date is dan misschien gered, maar zijn relatie met Eric blijft moeizaam verlopen. Ze krijgen ruzie omdat blijkt dat Eric nog gedichten van zijn ex Rahim bewaart. Adam probeert in eerste instantie met de situatie om te gaan door te stellen dat poëzie dom is en dat Eric helemaal niet van gedichten houdt, maar besluit uiteindelijk dat hij zelf graag gedichten voor Eric zou willen schrijven. Hij schakelt de hulp van Rahim in en laat hem een zelfgeschreven gedicht lezen, dat niet erg in de smaak valt. “This is a bad poem,” stelt Rahim. “You should write from your heart, not overthink.” Rahim vraagt Adam wat hij eigenlijk leuk vindt, en na enige twijfel komt Adam toch met een antwoord: honden. Met enige aanmoediging van zijn docente Engels meldt Adam zich aan voor een wedstrijd met zijn hondje Madam, en schrijft hij een gedicht waarvan mijn hart in honderdduizend stukjes brak.

Michael de kok
Ook Michael weet niet goed wat hij leuk vindt. Sterker nog, als therapeute Jean hem op een dag vraagt wat hij doet om daadwerkelijk joy te voelen, reageert hij met: “I don’t think I ever feel that emotion.” Dit kan volgens Jean verklaard worden door zijn jeugd: Michael groeide op met een lieve, zorgzame moeder, maar een vader die het toonbeeld is van toxische mannelijkheid zoals hierboven beschreven. Hij leerde Michael dat jongens niet mochten huilen, en plaagde hem omdat hij slecht was in voetbal. Michaels broer Peter deed mee met dit gedrag om zelf niet de pispaal te worden. Hij noemde Michael al op jonge leeftijd Michaela, waarmee hij (bewust) Michaels mannelijkheid aantastte. De derde stelling van precarious manhood-theorie wordt namelijk ondermijnd – Michael is ‘vrouwelijk’.

Nadat Michael tijdelijk bij zijn oud-collega Colin is ingetrokken, komt hij langzaam los van zijn broer, bij wie hij daarvoor tijdelijk verbleef na zijn scheiding van Adams moeder Maureen. Hij gaat aan de slag met koken, waar hij zichtbaar plezier aan beleeft. Als Peter zijn verjaardag viert, neemt Michael een zelfgemaakte salade mee, waar verschillende vrouwen op het feestje hem om complimenteren. Peter probeert zijn (hyper)mannelijkheid intact te houden door Michael belachelijk te maken, want koken is natuurlijk een belachelijke vrouwelijke hobby. Wanneer hij Michael voor de zoveelste keer aanspreekt met Michaela, besluit Michael dat het genoeg is geweest. Tegenover alle gasten geeft Michael toe dat hij gefaald heeft – zijn vrouw heeft hem verlaten, zijn zoon wil hem niet meer zien, hij is werkloos en heeft geen huis – maar dat hij liever faalt dan dat hij zoals Peter is.

De salade is vervolgens ook Michaels manier om het gesprek weer aan te gaan met Maureen. Al snel liggen de twee met elkaar in bed, maar niet voordat Michael eerlijk heeft toegegeven dat hij zich als een totale lul heeft gedragen, maar bereid is om te veranderen. Zijn goede intenties en kwetsbare opstelling mogen uiteindelijk niet baten, want net als hij een romantisch etentje voor Maureen en hem heeft bereid, laat Maureen het afweten omdat hun situatie te gecompliceerd zou zijn voor Adam. Wij als kijkers weten hoe ze tot die conclusie is gekomen: Adams wedstrijd is net geweest en daar hield hij niet meer dan een eervolle vermelding aan over. Na een ontroerende coming-out tegenover zijn moeder heeft Adam echter nog een verzoek: “Please don’t tell dad I didn’t win a proper prize. He’d just be disappointed.”

Zo vader, zo zoon
Adams opmerking legt precies de vinger op de zere plek. Michael heeft niet alleen last gehad van het gedrag van zijn eigen vader, hij heeft het gedrag ook overgenomen en Adam in een vergelijkbare situatie gebracht als waarin hijzelf al jaren gevangen zit: het beklemmende hokje van mannelijkheid. Vanuit zijn eigen onzekerheid heeft Michael aan zijn zoon geleerd dat hij continu moet streven naar het zijn van een ‘echte’ man. Een verloren wedstrijd zou ervoor kunnen zorgen dat Adam zijn zorgvuldig verworven mannelijkheid weer kwijtraakt.

Het idee steeds maar mannelijk(er) te moeten zijn heeft ervoor gezorgd dat beide mannen zich lange tijd hebben geschaamd voor de dingen of mensen die zij leuk vonden, maar bovenal zorgde het ervoor dat vader en zoon elkaar zijn kwijtgeraakt. Voor het vierde seizoen hoop ik daarom ook niet dat Eric en Adam weer bij elkaar komen, of Michael en Maureen. Ik hoop dat Michael en Adam de vader-zoonrelatie krijgen waarin ze allebei zichzelf kunnen zijn, zonder alle eisen rondom mannelijkheid.

Meer lezen?
Boekhandel Savannah Bay selecteerde de volgende leestips:

Bola, JJ. Mask Off – Masculinity Redefined.

Laterveer, Maartje. Sfinx – dertien essays over de man.

Manne, Kate. Entitled – How Male Privilige Hurts Women.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.
Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, Linkedin en Facebook.

[1] Liedeke Plate. “Mannelijkheid als strijdtoneel: William Stoner en mannenstudies.” Handboek genderstudies in media, kunst en cultuur, Rosemarie Buikema en Liedeke Plate (red.), Uitgeverij Coutinho, 2015.