EEN TURINGTEST VOOR MISOGYNIE

Filmrecensie Ex Machina

Actuele maatschappelijke thema’s lijken helemaal terug in de programmering van Nederlandse filmfestivals. Zo stond het KLIK! Animatie Film Festival in het teken van gender, het Internationaal Film Festival Rotterdam had een speciaal programmaonderdeel gewijd aan het feminisme en het Imagine Fantastic Film Festival koos voor robots. Robots? Jazeker. Met de grote robotrevolutie voor de deur, die onvermijdelijk immense gevolgen zal hebben voor maatschappelijke verhoudingen, zijn robots nog nooit zo relevant geweest als nu. LOVER-redacteur Natasja van Loon behandelt Ex Machina uit het Imagine-aanbod, omdat die film tevens een goede test is voor welk vrouwbeeld je hebt.

Caleb, een jonge getalenteerde programmeur, wordt door zijn baas Nathan uitverkoren om hem een week gezelschap te houden in Nathans afgelegen woning in de wildernis, waar Caleb deelgenoot kan worden van één van de grootste menselijke uitvindingen ooit: echte artificiële intelligentie. Voor wie niet bekend is met de wetenschap achter kunstmatige intelligentie: de ultieme lakmoesproef voor het zelfbewustzijn en zelfdenkend vermogen van een robot is de Turingtest, vernoemd naar Alan Turing, de uitvinder van de Enigma-machine en een van de vaders van ons huidige internet. De oorspronkelijke Turingtest gaat uit van de perceptie van de mens: als de menselijke proefpersoon de computer niet als computer kan ontmaskeren in een blind gesprek is de test geslaagd. Dat blinde-test-principe wordt meteen al gekanteld in Ex Machina, hoewel de film wel sterk leunt op diezelfde Turingtest. Want, zo stelt Nathan, de test zou pas echt uitsluitsel kunnen leveren als Caleb, die de menselijke component in het experiment moet zijn, wél van tevoren weet dat hij met een robot te maken heeft en haar toch niet als een computer kan ontmaskeren. Hij stelt Caleb voor aan Ava, zijn creatie, en er volgt een reeks gesprekken waarin Caleb Ava onderzoekt op zelfbewustzijn, humor, empathie en andere signalen van een hoger cognitief denkvermogen.

Eén ding is zeker na het zien van Ex Machina: of je de film nu goed vindt of niet, hij geeft voer tot discussie en nadenken. Als je er plat naar kijkt, is het verhaal eigenlijk Weird Science in een eigentijds jasje: twee jongens en een door hun gecreëerde pornofantasie. Want Nathans primaire reden om zijn creatie de gedaante van een vrouw te geven is seksueel, hij heeft Ava niet voor niets het vermogen om te neuken meegegeven. Wat is menselijkheid immers zonder seksualiteit, stelt hij – terecht, maar zonder zich daarbij rekenschap te geven dat de man ook een seksueel wezen is en zonder antwoord te geven op Calebs even terechte vraag: waarom is Ava een vrouw? Niet dat de kijker dat niet al snel duidelijk wordt, maar Nathan geeft op wel meer van Calebs vragen geen antwoord, de hele film draait namelijk om manipulatie. In dat opzicht is Ex Machina een klassieke mindfuck, waarin de kijker voortdurend op het verkeerde been wordt gezet over de motieven van de personages. De spanning zit dan ook volledig in het psychologische spel tussen de drie hoofdpersonen in een claustrofobische afgelegen locatie.   

Het door Alex Garland (28 Days Later, Sunshine, Dredd) geschreven en geregisseerde Ex Machina is zonder twijfel een prachtig vormgegeven film, met oogstrelende effecten die heel geloofwaardig zijn. En ook de chemie tussen de drie hoofdpersonen klopt als een bus. Oscar Isaak maakt van Nathan een fraai onheilspellend, Colonel Kurtz-achtig (‘the horror, the horror’) genie, Domhnall Gleeson geeft goed tegenspel als de idealistische Caleb en Alicia Vikander is even verontrustend als hypnotiserend als de mooie Ava. Maar wat de film met name interessant maakt, is wat hij doet met jouw perceptie van het verhaal en wat dat zegt over je mensbeeld. En dat komt – zonder spoilers weg te geven – vooral door het ambivalente slot. Ex Machina was ook de opening van het Imagine Festival en zoveel toeschouwers zoveel meningen, na afloop van de voorstelling. Het eind werd deprimerend genoemd, maar ook triomfantelijk. De vraag of je Ava’s Turingtest geslaagd vond en waarom je dat vond, bleek zelfs alleszeggend over welk mensbeeld je hebt en voorál welk beeld je van de vrouw hebt. Vond je dat Ava’s test geslaagd is, dan heb je een negatief vrouwbeeld en vond je dat hij mislukt is, dan heb je een positief vrouwbeeld. Dat maakt Ex Machina dan ook bij uitstek geschikt als test voor de hoeveelheid misogynie binnen je vriendenkring. Neem je vrienden mee naar deze film en na afloop weet je het.

Het Imagine Film Festival opende gisteravond in het EYE in Amsterdam en duurt nog tot zaterdag 18 april. De film Ex Machina draait op zaterdag 11 april om 20:30 uur in EYE1 en op donderdag 16 april om 19:25 uur in EYE1.