“Kunst maakt de wereld, en het kan ons breken"

“Het is géén algemeen geaccepteerd feit dat iemand die denkt dat zijn meningen feiten zijn ook in de veronderstelling kan komen dat hij God is.” Toen ik die zin van de onvolprezen Rebecca Solnit las, wilde ik applaudisseren. Solnit, bij velen bekend als de bedenker van de term ‘mainsplaining’, schreef ‘m voor een essay over de dominantie van het witte mannelijke perspectief in de literatuur. Maar haar observatie is bij meer onderwerpen bruikbaar. Eigenlijk is hij in vrijwel élke discussie over willekeurig welk onderwerp wel een keer van toepassing.

“Het is een algemeen geaccepteerd feit dat een vrouw met een mening erom vraagt om gecorrigeerd te worden,” opent Solnit. Tijdens haar experimenten met het geven van haar mening ontdekte ze keer op keer hoevéél mannen van mening zijn dat zij kunnen bepalen wat een feit is en wat niet. Dat er een andere beleving van de werkelijkheid mogelijk is dan die van henzelf kunnen ze zich niet eens voorstellen, omdat het voor hun waar is, moet het voor iedereen waar zijn. Solnit houdt een gecultiveerd gebrek aan empathie verantwoordelijk voor deze vorm van cognitieve dissonantie.

“Er is een opvatting die momenteel erg populair is,” vervolgt Solnit, “dat boeken je empathie kunnen vergroten, omdat ze je helpen je te verplaatsen in een ander. Of juist diep in jezelf, wat het betekent om een gebroken hart te hebben, om jong, oud en/of ziek te zijn, of totaal verloren.” Maar dat de literatuur zo door het perspectief van de witte man gedomineerd wordt, kan er ook voor zorgen dat die empathie juist geblokkeerd wordt. Omdat het een beleving kan creëren van een werkelijkheid, waarin anderen alleen bestaan om ons in onze superioriteit te bevestigen. Kortom, wat Solnit treffend en met veel droge humor ‘het saaie oude bastion van Geweldige Ikke’ noemt.

Juist daarom beleefde ze veel plezier aan het bekritiseren van de zéér mannelijke literatuurcanon van Esquire, 80 Books Every Man Should Read, waarvan er 79 door een man geschreven waren. Haar feministische opinie over de boeken verstoorde een waar wespennest. Met name Nabokov’s beroemde roman Lolita was de twistappel ter tafel. Wanneer je het boek vanuit Lolita’s perspectief leest (wat ik zelf als onvermijdelijk ervoer toen ik het las) kun je er niet omheen dat het gaat over een oudere, witte man die een kind ontvoert en haar jarenlang verkracht. “Kunst doet er toe,” stelde Solnit, “en cultuur geeft de wereld vorm.” Haar mening over de hoeveelheid literatuur die verkrachting en misbruik van vrouwen verheerlijkt was aanleiding om haar van poging tot censuur te beschuldigen. Haar antwoord op die aantijging goot Solnit in het fantastische essay MEN EXPLAIN LOLITA TO ME, dat we vandaag centraal zetten bij LOVER.     

N.B. Als natie zijn wij Nederlanders, Bible Belt daargelaten, natuurlijk behoorlijk ontkerkelijkt. Het woord God nemen we buiten diezelfde Bible Belt gewoonlijk niet gemakkelijk in de mond. Maar aan Nederlanders die zich in discussies als God gedragen hebben we hier geen gebrek. Elke willekeurige discussie onder elk willekeurig medium levert altijd wel een paar voorbeelden op. Ik maak me geen illusies dat bewustzijn van dominante perspectieven in de literatuur hier enig effect zal hebben, daarvoor moet je die boeken immers lézen. Dat neemt niet weg dat ik Solnits observatie over mensen die meningen met feiten verwarren in het vervolg met véél genoegen bij zulke discussies zal inzetten.