Are you bloody serious?

Illustratie door Azra Raap

Voorzichtig klopte ik bij het kantoortje van de gymdocenten aan. Verlangend naar een warme kruik en een bed, maar helaas in een verschrikkelijk gymtenue op mijn middelbare school.
“Ik voel me niet zo lekker, is het goed als ik deze gymles niet mee doe?”
“Wat heb je dan?” werd er meteen teruggekaatst door mijn mannelijke docent. Zijn collega’s keken ondertussen ook mijn kant op.
“Buikpijn, krampen, en zo.”
Hij trekt een wenkbrauw op, alsof hij wil zeggen: “Dat is alles?”
“Ik ben ongesteld,” voeg ik er ter verduidelijking aan toe.
Licht geschrokken kijkt hij me aan en met een vluchtig knikje wordt het gesprek afgesloten. Ik hoef niet mee te doen. Wie zich meer geneerde vraag ik me soms nog steeds af; mijn gymdocent van midden veertig of ik, een middelbare scholier van veertien. Door zijn reactie had ik het gevoel dat ik veel te luid had verkondigd ongesteld te zijn. Wist ik dan niet dat daar alleen over gefluisterd mocht worden?

De menstruatie. Ongeveer 50% van de hele wereldbevolking krijgt ermee te maken. Dit gegeven alleen al zou reden genoeg zijn om het uitgebreid te onderzoeken, erover te praten en erin te onderwijzen. Helaas is het tegenovergestelde aan de hand. De huidige omgang met menstruatie draagt bij aan structurele discriminatie van vrouwen*, en wel als volgt.

*In dit artikel wordt regelmatig naar vrouwen en meisjes verwezen. Hiermee worden mensen met een baarmoeder die menstrueren bedoeld, het kan dat zij zich niet als vrouw of meisje identificeren.

Taboe

Indien jij menstrueert, herken je je misschien wel in de anekdote hierboven. Wanneer ik met vriendinnen praat over hoe we vroeger in de klas zo stiekem mogelijk een tampon in onze broekzak stopten voor we naar het toilet gingen, is er eigenlijk niemand die zegt dat er bij hen openlijk mee om gegaan werd. Een duidelijk taboe dus.

Onderzoek van het menstruatie voorlichtingsinstituut laat zien dat 80% van de 15.000 ondervraagde meisjes tussen de 12 en 19 jaar graag meer informatie zou willen krijgen over de menstruatie via voorlichtingen op school. Ontwikkelorganisatie Plan International deed onderzoek naar duizend meisjes en jonge vrouwen in Nederland tussen de 12 en 25 jaar. 40% hiervan gaf aan dat ze niet wist wat ze moest doen toen ze voor het eerst ongesteld werd. De verdere cijfers hiervan laten zien dat haast 48% van deze groep aangeeft zich ‘vies’ te voelen wanneer ze ongesteld is en bij 19% van hen wordt thuis niet gesproken over ongesteldheid. De onwetendheid, plus het zwijgen erover zorgt logischerwijs voor een gevoel van schaamte dat al vanaf jonge leeftijd groeit. Ervaringen met geschrokken gymdocenten versterken dit natuurlijk alleen maar. Het taboe rondom de menstruatie is niet alleen in onze maatschappij aanwezig, maar is haast universeel. Wat een verschil zou het kunnen maken wanneer we dit natuurlijke proces in plaats van negatief al eens neutraal zouden benaderen.

Binnen tientallen samenlevingen, zoals de Gusii, Maori en Masai, is er onderzoek gedaan naar de rol van de man binnen de voortplanting en de taboes die spelen rondom de menstruatie. Hieruit blijkt dat hoe meer een man participeert binnen de zwangerschap en opvoeding en zichzelf daadwerkelijk als onderdeel ziet van de voortplanting, hoe minder genderongelijkheid er binnen die samenleving voorkomt en hoe minder taboes er aan de menstruatie kleven. Hierin spelen allerlei factoren mee, waardoor de precieze opbouw van de relatie complexer is dan hier gesteld wordt, maar het komt erop neer dat hoe positiever er naar de menstruatie gekeken wordt hoe gelijkwaardiger de samenleving is ingericht. Een voorbeeld hiervan zijn de Gusii uit West-Kenia. In hun samenleving hebben mannen onder andere een actieve rol wanneer een bevalling zwaar verloopt en zijn ze betrokken bij de puberteit van hun dochters. Daarnaast testen ze negatief op de onderzochte taboes; van het geloof dat menstruatiebloed gevaarlijk is tot aan het verbieden van seks of koken wanneer een vrouw menstrueert. Het imago van ongesteldheid hangt duidelijk samen met de genderrollen binnen een samenleving; de menstruatie is dus niet alleen een ‘vrouwenprobleem’. Hoewel de Nederlandse samenleving menstruatiebloed misschien niet als gevaarlijk ziet, werkt het negatieve stigma dat op ongesteldheid rust de genderongelijkheid wel in de hand. Dit stigma zorgt namelijk niet alleen voor veel schaamte, maar benadeelt mensen die menstrueren ook op structurele wijze financieel en in de gezondheidszorg.

Desinformatie en onwetendheid

Er is een vicieuze cirkel gaande omtrent het taboe rondom de menstruatie en die gaat als volgt. Ongesteldheid wordt gezien als een ‘vrouwenprobleem’, waardoor er weinig belang aan gehecht wordt, waardoor er minder onderzoek naar gedaan wordt. Het gevolg hiervan is dat er weinig kennis voorhanden is; onbekend maakt onbemind. Ook al zouden we het gesprek volledig open willen breken is er relatief weinig onderzoek beschikbaar waar we op kunnen terugvallen; er wordt dus minder over gesproken. Fabels en feiten lopen vervolgens door elkaar en een positief imago noch het starten van onderzoeken wordt hierdoor gestimuleerd. Zo verdwijnt het onderwerp langzaam van de oppervlakte en wordt onzichtbaar. Behalve dan voor de grote hoeveelheid mensen die hier maandelijks mee dealt.

Wanneer je niet weet wat normaal is, weet je ook niet wat abnormaal is en als er vervolgens niet veel over gesproken wordt is je hierover informeren niet gemakkelijk. De gevolgen hiervan zijn schokkend. Menorragie (abnormaal bloedverlies) en endometriose (een chronische ziekte waarbij weefsel dat tot op zekere hoogte lijkt op baarmoederslijmvlies buiten de baarmoederholte groeit) zijn twee voorbeelden van ziektes die pas (te) laat vastgesteld worden. Volgens promovendus en aios gynaecologie Moniek van der Zanden, wordt de diagnose endometriose gemiddeld pas gesteld na 7,4 jaar. Hoe dat kan volgens haar? Gebrek aan kennis, niet alleen onder de bevolking in het algemeen maar ook onder artsen. Deze ziektes zijn niet ongevaarlijk en kunnen tot veel pijn en andere klachten leiden. Een voorbeeld van de impact van endometriose op iemands leven was recentelijk uitgelicht in de Volkskrant. Lees hier het persoonlijke verhaal van Majotte Mathurin.

Een ander voorbeeld is PMS, het Premenstrueel Syndroom. Deze aandoening speelt op voorafgaand aan de menstruatie en is een controversieel onderwerp binnen de medische wereld. Symptomen variëren van prikkelbaarheid en een opgeblazen gevoel tot angst en depressieve gevoelens. Naast dat het weinig wordt onderzocht en hierdoor de oorzaak nog niet duidelijk is, is het ook lastig vast te stellen welke klachten een logisch gevolg zijn van de hormoonhuishouding en welke klachten bij deze ziekte horen. Gebrek aan onderzoek zorgt ervoor dat er nog geen uitkomst in zicht is binnen de discussie hierover.  

Een ding dat zeker is, is dat het seksisme binnen de geneeskunde de onderzoeken naar bovenstaande ziektes níet bevordert. Vrouwenklachten worden vaak weggewimpeld als ‘aanstellerij’. Van der Zanden zegt hierover: “Vrouwen zijn geneigd pijn te normaliseren, en spreken zich niet uit. Artsen zijn op hun beurt geneigd vrouwen minder serieus te nemen. Deze vrouwen krijgen zo vaak te horen dat het tussen hun oren zit”. Zwarte vrouwen en vrouwen van kleur worden hier nog sterker door benadeeld omdat racisme ook niet onbekend is in de medische wetenschap. Zij lopen tegen nog meer barrières op in hun pogingen serieus genomen te worden. Onderzoek wordt voornamelijk op witte mannen uitgevoerd. Vrouwen worden als minder betrouwbare proefpersonen gezien door hun wisselende hormoonhuishouding. Hoewel er zeker iets te zeggen is voor een uniforme homogene groep van proefpersonen, leidt deze voorkeur er nu wel toe dat de hormoonhuishouding te weinig onderzocht wordt. De gevolgen hiervan zijn onder andere dat het onderzoek naar PMS geen prioriteit heeft en dat binnen de medische wereld nog veel kennis over endometriose ontbreekt.

Menstruatie-armoede en financiële ongelijkheid

Hoe je het ook wendt of keert, iemand die maandelijks menstrueert wordt hierdoor op kosten gejaagd die iemand die níet menstrueert niet heeft. De prijzen van menstruatieproducten zorgen al tijden voor debatten en demonstraties. Dit alles om period poverty tegen te gaan, menstruatieproducten toegankelijker te maken en de financiële ongelijkheid die het veroorzaakt te doen verdwijnen. Zo werd er in 2015 in Engeland gedemonstreerd tegen het feit dat menstruatieproducten als luxeproducten werden belast. Sindsdien is er gelukkig het een en ander veranderd en per januari 2021 wordt de volledige belasting op menstruatieproducten afgeschaft in Engeland. Buurland Schotland maakte recentelijk bekend dat menstruatieproducten gratis beschikbaar worden. Schotland is hiermee het eerste land in de wereld dat dit doet.
Er lijkt dus schot in de zaak, maar hoe zit dit eigenlijk dichterbij huis? In Nederland is het net als in de rest van de EU verplicht om minimaal 5% btw te heffen op hygiënische producten – vandaar dat Engeland pas na de Brexit-overgangsfase over kan gaan op een andere regeling. In Nederland worden menstruatieproducten echter niet met 5%, maar met 9% belast. Daarmee vallen deze producten in dezelfde categorie als pleisters. Geen btw meer heffen is dus niet mogelijk, maar een verlaging kan wel degelijk.

Die verlaging is belangrijk. In een artikel van de Trouw over menstruatie-armoede in Nederland staat dat uitgaven aan menstruatieproducten verschilt van €2,50 tot €25,00 per maand. Naast dat dit totaalbedrag samenhangt met wat je precies koopt, wordt dit ook bepaald door hoeveel menstruatieproducten je nodig hebt. Iets waar je zelf weinig over te zeggen hebt. Een verlaging van de daadwerkelijke prijs, of het gratis beschikbaar maken van deze producten op openbare plekken zou veel betekenen voor mensen die bijvoorbeeld bij de voedselbank lopen en een weekbudget van €50,00 hebben. Daarnaast kaart het artikel opnieuw het taboe aan rondom de menstruatie. Hulp wordt namelijk niet snel gevraagd wanneer deze wel nodig is, zowel op medisch als op financieel gebied. Ook rondom menstruatie-armoede zou meer openheid en goede voorlichting dus veel kunnen betekenen.

Commercialisering en beeldvorming

Naast de belasting van menstruatieproducten, zeggen reclames ook veel over het imago van ongesteldheid. Pas in 1985 werd voor het eerst het woord ‘period’ gezegd in een reclame voor menstruatieproducten, tot die tijd worstelden de reclamespotjes zich hier met veel eufemismen omheen. Tot op heden wordt voornamelijk de onzichtbaarheid en de discretie van de producten benadrukt: alles om ervoor te zorgen dat niemand weet dat jij ongesteld bent.

Dat is jammer, want reclames hebben veel invloed op de algemene beeldvorming. In plaats van dat deze mogelijkheden benut worden voor positieve benaderingen van de menstruatie en het ontmantelen van de taboes, worden deze juist versterkt. Zeer illustratief hiervoor is dat pas in 2017 voor het eerst, door Bodyfrom en Libresse, daadwerkelijk bloed getoond werd in de reclame voor maandverband. Tot die tijd moesten we het doen met de magische blauwe vloeistof die door de producten werd geabsorbeerd. Als films van Quentin Tarantino toegestaan zijn op televisie, dan weet ik niet waarom we dat beetje menstruatiebloed in een reclame zo graag willen verbergen.

Naast de onzichtbaarheid ligt de nadruk op het camoufleren van de geur van je vagina. Hiermee wordt er dus uitgedragen dat je (gedurende de menstruatie) onhygiënisch en vies bent of ruikt. Allerlei producten zijn op de markt gebracht, van deodorant tot speciale zeep. Hoe je vagina zou moeten ruiken wordt niet verteld, maar om dit zogenaamde probleem op te lossen kun je echter wel van alles en nog wat aanschaffen. Zo wordt er geld verdiend uit schaamte, onzekerheid en onwetendheid. Deze producten zijn namelijk totaal onnodig. Je vagina heeft een natuurlijke balans en werkt zelfreinigend. Het gebruik van deze producten kan dit alleen maar verstoren.

En zo is de cyclus rond. Het taboe dat op de menstruatie ligt zorgt voor een gebrek aan kennis en het ontwijken van gesprekken; wat letterlijk de gezondheid van menstruerende mensen in gevaar brengt. Vervolgens speelt de economie hier ‘slim’ op in en vanuit een angst voor omzetverlies wordt het taboe niet doorbroken, maar juist versterkt door reclamespotjes die focussen op het verbergen van de ongesteldheid op iedere manier mogelijk. Schaamte wordt gestimuleerd en door onzekerheid te combineren met onwetendheid verkopen producenten allerlei bullshitproducten met als enig doel de menstruatie te verbloemen, ongeacht of dit goed is voor iemands gezondheid of niet. Naast dat het financieel dus zorgt voor ongelijkheid versterkt het commercialiseren van deze producten niet de openheid rondom ongesteldheid maar juist de stigma’s, terwijl er zulke mooie kansen liggen om alle taboes te ontmantelen. Laten we hopen dat hier in de toekomst verandering in komt; dat er volledige biologielessen gewijd worden aan de menstruatiecyclus, gymdocenten niet meer schrikken van ongestelde leerlingen, er voldoende geld gaat naar onderzoeken naar de vrouwelijke hormoonhuishouding en we nooit meer hoeven te kijken naar maandverband dat lichtblauwe vloeistof opneemt in reclamespotjes.

Wil jij meer weten over de menstruatiecyclus en zo meewerken om het taboe en de ongelijkheid die deze veroorzaakt te ontmantelen? Lees dan vooral het boek Period Power. van Maisie Hill of kijk eens rond op de website van Clue, zij doen veel onderzoek naar de menstruatie en alles wat hierbij komt kijken.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.