Echte feministen dragen geen beha's - of wel?
Beha - door Anne Werink
“Ik ben vandaag even zo onwijs kwaad,” appte ik naar mijn vriendinnen. Even daarvoor was ik begonnen met een zoektocht naar een passende beha waarvan de aankoop niet mijn volledige bankrekening zou plunderen. “Als ik mijn cupmaat invul op zo’n website, krijg ik een collectie met gewoon meer dan de helft ‘minimizers’. Alsof zo’n website gewoon de hele tijd in je gezicht schreeuwt: ‘Gefeliciteerd, je tieten zijn te groot!’”
Er volgde een gepassioneerd whatsappgesprek waarin onder andere werd gepleit voor een beha-vergoeding vanuit de zorgverzekering. Ook werd het me weer duidelijk dat lang niet al mijn vrienden op dagelijkse basis een beha dragen. Zeker sinds de lockdown worden er veel minder beha’s gedragen. Het zette me aan het denken. Moet ik als 21e-eeuwse feminist nog wel aan de beha?
Voor je verder leest... Heb je al gedoneerd aan onze crowdfunding? Ter ere van ons 50-jarig jubileum geven we een fysiek tijdschrift uit en daar hebben we jouw hulp bij nodig. De crowdfunding vind je hier.
Een korte geschiedenisles
Hoewel de beha tegenwoordig regelmatig ervaren wordt als een gevangenis, is het kledingstuk eigenlijk ontstaan vanuit een tegenovergestelde visie: om vrouwen meer vrijheid te bieden. De westerse vrouwenmode was namelijk al eeuwenlang doordrenkt van strakke korsetten. Die hielden de borsten zeker op hun plek, maar zorgden ook voor veel lichamelijke klachten zoals vergroeiingen en flauwvallen door een gebrek aan zuurstof. Het korset werd in de zestiende eeuw populair als manier om vrouwen de illusie van ‘het perfecte figuur’ te geven. Na de achttiende eeuw werd het in veel westerse landen ook een symbool voor sociale status. Bovendien zouden vrouwen die korsetten droegen, beter gemanierd en puurder zijn dan vrouwen die lossere kleding droegen.
Kritiek op de verminkende werking van korsetten enerzijds en de vraag naar meer praktische vrouwenkleding anderzijds leidde tot het ontstaan van de beha eind negentiende eeuw. Overigens bleven vrouwen ook in de eerste helft van de twintigste eeuw nog korsetten dragen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd vrouwen uiteindelijk gevraagd om te stoppen met het dragen van korsetten omdat veel naties kampten met een metaaltekort (en de productie van korsetten kostte nogal veel metaal). Ook gingen tijdens die periode veel vrouwen werken in de industrie, iets wat simpelweg niet ging in een korset. Hup, aan de beha dus.
In de eeuw volgend op de Eerste Wereldoorlog heeft de beha vele vormen gehad: verstevigd of niet, puntig of juist rond. Net als bij andere kledingstukken was de gangbare vorm afhankelijk van trends en schoonheidsidealen. Zo werd in de jaren ’90 de push-up-beha populair om borstenbezitters dichter bij het ideaal van ‘lang, mager, met grote ronde borsten’ te brengen.
Behaverbrandende feministen
Ooit begonnen vanuit een mooi, behoorlijk feministisch idee dus, maar waarom heb ik dan het gevoel dat het feminisme en beha’s slecht samengaan? Ergens in mijn hoofd heb ik toch nog dat beeld van de protesterende, behaverbrandende feministen uit de tweede golf zitten. Dit idee blijkt echter gebaseerd op een media-uitvinding. In de aanloop naar het Miss America-protest in 1968 in Atlantic City, New Jersey werd opgeroepen om typisch ‘vrouwelijke’ spullen als krulspelden, vrouwenbladen, korsetten en – jawel – beha’s mee te nemen, om deze tijdens het protest in een ‘Freedom Trash Can’ te gooien. Het idee was om die Trash Can in brand te steken, maar daar was geen vergunning voor. Of er wel of geen brandjes zijn geweest, daar wordt tot op de dag van vandaag over gespeculeerd, maar een grote rituele beha-verbranding was het in ieder geval niet. Zo werd het echter wel in de media gecommuniceerd; in eerste instantie als grapje, maar die humor werd al snel over het hoofd gezien. In het artikel ‘Bra burners’. De korset-verbranding van Dolle mina in trans-Atlantisch perspectieflaat Lonneke Geerlings zien hoe die mythe is gaan rondzwerven en ook rap de Nederlandse kranten bereikte, die (net als de internationale media) dit soort kwesties al snel seksualiseerden. Volgens Geerlings waren de leden van Dolle Mina bekend met de vermeende Amerikaanse behaverbrandingen en hebben ze zich er door laten inspireren: er werd een korset in de fik gestoken.
Een helder statement
Ongeacht of de mythe van behaverbrandingen wel of niet waar is, staat het als een paal boven water dat de beha voor de feministen uit de jaren '70 een heus politiek statement was. Een statement dat ik ook best zou willen maken, want als de maatschappij me vertelt wat ik zogenaamd ‘moet’ omdat ik een vrouw ben, word ik daar een beetje opstandig van. Tegelijkertijd kan ik me nog goed herinneren dat ik in de eerste coronamaanden een keer als experiment zonder beha een wandeling ben gaan maken. Met een dikke trui aan, zodat niemand het zou zien. En ik vond het verschrikkelijk. Al dat gewiebel! En het deed soms ook nog pijn. Stiekem ben ik dus best blij dat het dragen van een beha ervoor kan zorgen dat alles bij mij enigszins op z’n plek blijft.
Iedereen worstelt
Bij een rondvraag binnen de redactie van LOVER werd duidelijk dat dat de meeste borstenbezitters wel op een manier worstelen met beha’s. De vaakst genoemde strubbelingen? Beha’s zitten niet lekker, bijvoorbeeld door prikkende beugels en randjes die precies op littekens zitten (bijvoorbeeld van een borstverkleining). Stoffen topjes en beha’s zonder beugel worden over het algemeen als een stuk prettiger ervaren dan de varianten met beugel, maar die zijn niet voor iedereen een optie. Hoe graag we het soms ook willen negeren: een gebrek aan ondersteuning kan bij grote(re) borsten tot allerlei klachten leiden: van rugpijn tot druk op het middenrif en borstkas. Bovendien zijn die topjes niet in alle maten te krijgen, hoewel het beha- en topjesbeleid van de meeste mainstream winkels in Nederland steeds inclusiever lijkt te worden (shoutout naar jou, Zeeman). Maar de trauma’s van (bijna) huilend in een Hunkemöllerpashokje staan, vergeten we helaas niet snel.
Zelfs de grootste anti-behadragers van de redactie geven aan het idee te hebben een beha aan te moeten dragen als ze voor de klas staan, zich in een professionele setting bevinden of als ze naar familie gaan. Het gevoel niet overal zonder beha heen te kunnen wordt ook versterkt doordat de omgeving er daadwerkelijk iets van zegt (bijvoorbeeld: je kunt dat shirt echt niet zonder beha naar je werk dragen). Maar het is ook een kwestie van seksualisering: wiebelende borsten, zichtbare tepels – ze worden nog steeds ongevraagd enorm geseksualiseerd, wat tot een ongemakkelijk gevoel kan leiden bij de borstenbezitter. Dus: aan met die beha maar weer.
Beyond de witte westerse behabubbel
Ook buiten onze landsgrenzen zijn beha’s meer dan een neutraal kledingstuk. In India hebben beha’s bijvoorbeeld deels dezelfde connotatie als in Nederland: ze worden bijvoorbeeld gelinkt aan professionaliteit. Er zijn echter ook verschillen. Wetenschappers Lipi Begum en Ravinder Barn schrijven in hun artikel Crossing Boundaries: Bras, Lingerie and Rape Myths in Postcolonial Urban Middle-Class India uit 2018 dat beha’s in India vaak geassocieerd worden met een westerse en dus te moderne en te seksuele manier van kleden. Sterker nog: het dragen van niet-traditionele kleding wordt zelfs gezien als excuus voor het verkrachten van vrouwen. Hoewel vrouwen (uit de middenklasse) de afgelopen decennia meer bewegingsvrijheid hebben gekregen, gaat een beha dragen dus ook gepaard met het voortdurend op de hoede zijn. Is er geen bandje te zien? Beha’s en lingerie kunnen dus ook hier gezien worden als patriarchale manier om vrouwen onder controle te houden, waarbij vrouwen schaamte wordt aangepraat over hun keuze om een beha te dragen.
Voor onderdrukte groepen in ons eigen land betekent het wel of niet dragen van beha’s wellicht iets anders dan voor mij. Zo stoelt de #FreeTheNipple-beweging op wit privilege, omdat het de eeuwenlange seksualisering van de lichamen van Zwarte vrouwen negeert. Een argumentatie die puur gebaseerd is op een (geïnternaliseerde) mannelijke blik gaat voorbij aan het raciale aspect: de borsten van Zwarte vrouwen werden in koloniale tijden tentoongesteld, de vrouwen gereduceerd tot spektakel. Bovendien is het gezien de geschiedenis van Zwarte mensen met de politie sowieso een stuk lastiger om als Zwart persoon (topless) de straat op te gaan voor een 'ludieke actie' of protest. 'Gewoon' je tepels laten zien is voor mij als witte vrouw een stuk eenvoudiger dan voor veel andere borstenbezitters. Daarnaast is het voor Zwarte mensen en mensen van kleur die wél een beha willen dragen nog steeds lastiger om een huidkleurige beha te vinden door het gebrek aan inclusiviteit in de behaproductie.
Voor veel mensen is het dus eigenlijk helemaal geen reële keuze om geen beha te dragen, net als dat het voor veel mensen geen reële keuze is om er wél een te dragen die goed past en voldoende ondersteuning biedt (want: duur!).
Beha een blijvertje?
Een eenduidig antwoord op de vraag of ik als feminist nog een beha zou moeten dragen, heb ik niet gevonden. Wat voor mij echter wel de rode draad in dit alles is, is dat er nog steeds van allerlei kanten druk op borstenbezitters wordt gelegd als het gaat om het wel of niet dragen van beha’s. Misschien moet de conclusie van dit alles dus zijn dat ik moet proberen te ontsnappen aan die druk en het gewoon lekker zelf moet weten. Zoals de Australische feministe Germaine Greer al in 1970 schreef: “Bras are a ludicrous invention; but if you make bralessness a rule, you're just subjecting yourself to yet another repression.”
Help je mee om 50 jaar LOVER te vieren?
Dit jaar bestaat LOVER 50 jaar. Sinds de start in 1974 draait LOVER volledig op vrijwilligers en donaties. Om ons verleden te eren en ons jubileum te vieren maken we een fysieke uitgave. Daarvoor is - naast de tomeloze vrijwillige inzet van schrijvers en beeldmakers - ook geld nodig. Er is €3100 nodig om de productie en verzending van de fysieke uitgave te bekostigen en een evenement hieromheen te verwezenlijken. Wil jij meehelpen? Doneer dan aan onze crowdfunding bij Voordekunst. Vergeet ook zeker niet de tegenprestaties te checken!