Seksisme is niet om te lachen

Jakayla Toney via Unsplash

‘Breek jij daar je mooie hoofdje maar niet over.’

‘Die baan heb je zeker gekregen door met de baas naar bed te gaan?’

‘Laat mij die lamp maar vervangen, het vrouwtje weet toch niet hoe dat werkt.’

‘Ben je ongesteld ofzo?’

‘Weet je wat jij nodig hebt? Een goede beurt.’

Het is moeilijk om voorbeelden te geven van seksistische humor zonder de “humor” ervan te verliezen. Zo onder elkaar op papier lijken dit serieuze seksistische opmerkingen, waar niks grappig aan is. Maar plaats ze in de context van een lollig gesprek tussen vrienden en ze worden door veel mensen gezien als onschuldige grapjes.

Zelf vind ik seksistische humor niet om te lachen. Toch vind ik het lastig om me uit te spreken als er zo’n grap wordt gemaakt. Dit komt omdat ik geen zin heb om voor zure feminist te worden uitgemaakt, of om de sfeer te verpesten – terwijl die voor mij dan toch al verpest is. Maar vooral omdat ik toch al weet hoe zo’n gesprek zou gaan. Aan de hand van alle keren dat ik me wél heb uitgesproken, weet ik namelijk precies welke excuses ik te horen zal krijgen. En hoewel ik ze al van mijlenver zie aankomen, kan ik vaak niet zo ad-rem reageren als ik zou willen.

In dit artikel heb ik de meest gebruikte excuses voor seksistische humor op een rijtje gezet. Grote kans dat ze jou ook bekend voorkomen. Ook geef ik tips voor mogelijke comebacks, zodat je de volgende keer goed voorbereid in discussie kan gaan. Weet jij zelf nog een goede comeback? Laat deze dan achter in een reactie onder het artikel!

‘Het is maar een grapje’

Dit is meestal de eerste reactie die ik krijg als ik aangeef dat ik een seksistische grap niet op prijs stel. De grap wordt daarmee afgedaan als onschuldig, terwijl een seksistische grap voor veel mensen echt pijnlijk kan zijn. Hetzelfde geldt voor grappen over andere gemarginaliseerde groepen, zoals grappen waar racisme of homofobie in schuilt. De mensen die het hardst om dit soort grappen kunnen lachen, zijn dan ook degenen die er zelf niet door geraakt worden: witte hetero mannen. Uit onderzoek blijkt bovendien dat mannen die seksistische grappen maken, vaker ook seksistische opvattingen hebben. Ze vinden het bijvoorbeeld niet zo’n probleem om seks af te dwingen en geven bij verkrachting de schuld aan het slachtoffer. Dit soort grappen zijn dus allesbehalve onschuldig.

Als iemand komt aanzetten met het argument ‘Het is maar een grapje’, dan kun je bijvoorbeeld zeggen: ‘Voor jou is het misschien een grapje, maar ik voel me vernederd en niet serieus genomen als je zoiets zegt.’ Je kan dit toelichten door te verwijzen naar je eigen ervaringen. Misschien heeft de grappenmaker oprecht niet door hoe jij in je dagelijks leven te maken krijgt met seksisme (of racisme/homofobie/transfobie/validisme/etc.).

‘Jij snapt mijn gevoel voor humor gewoon niet’

Deze reactie lijkt een beetje op de vorige: de grappenmaker ontkent dat de grap een negatieve lading heeft en kan niet begrijpen dat iemand de humor er niet van inziet. Zelf vindt de maker zijn grap wél leuk, dus dan zal het wel aan mij liggen: ik heb geen gevoel voor humor, ik kan nergens om lachen. Als ik deze reactie krijg, weet ik dat de grappenmaker geërgerd is, want ik reageer niet op de grap zoals hij zou willen. Waarschijnlijk verwachtte hij dat ik braaf mee zou lachen en dat er geen weerstand geboden zou worden. Maar ik heb in mijn leven al zoveel grappen gehoord die ten koste gaan van vrouwen, dat de lol er ondertussen wel vanaf is. Bovendien, als iemands gevoel voor humor bestaat uit het eindeloos herhalen van dezelfde clichés (vrouwen zijn dom, vrouwen kunnen niet rekenen of klussen, vrouwen zijn overdreven emotioneel, etc.) dan snap ik dat inderdaad niet, nee. Verzin eens iets nieuws!

Je kunt zo iemand erop kunnen wijzen dat zijn humor bestaat uit het naar beneden halen van anderen en dat jij daar inderdaad de grap niet van inziet. Het is alleen heel lastig om dit te doen zonder dat diegene zich aangevallen voelt. Betrek het daarom op jezelf en zeg bijvoorbeeld: ‘Ik hou zelf niet van grappen die ten koste gaan van anderen, dus daarom kan ik hier niet om lachen.’

‘Ik bedoelde het niet zo’

Als het de maker duidelijk wordt dat de grap écht niet op prijs wordt gesteld, dan stuit ik altijd op dit argument: het was niet zo bedoeld. Er zijn twee manieren waarop je dit kunt zeggen, en meestal merk ik meteen met welke ik te maken heb. ‘Ik bedoelde het niet zo’ kan een oprecht excuus zijn: sorry, ik had niet door dat ik je hiermee kon kwetsen. Maar het kan ook gebruikt worden als een makkelijke uitweg uit de discussie. De fout ligt dan niet bij de maker, maar bij de ontvanger, omdat ik de grap verkeerd interpreteerde. Daarmee zegt de maker eigenlijk dat hij te lui is om zich in de ander te verplaatsen, om te bedenken hoe zijn grap over kan komen op iemand anders. Humor is geen vrijbrief om te zeggen wat je wilt, zonder rekening te houden met de gevoelens van anderen.

Als iemand zegt dat hij het niet zo bedoelde, stel hem dan eens de vraag: ‘Hoe bedoelde je het dan wel?’ Hierdoor wordt iemand aan het denken gezet. Misschien komt hij zo zelf wel tot de conclusie dat er toch meer achter zijn grap zit dan hij dacht. 

‘Je mag ook nergens meer om lachen tegenwoordig’

Als de discussie op dit punt komt weet ik eigenlijk al dat het niet veel zin meer heeft om door te gaan: deze persoon gaat toch niet naar mij luisteren. Op zich ben ik het ermee eens dat het goed is om de wereld niet te serieus te nemen, dat het goed is om te kunnen blijven lachen. Maar hebben we daar echt seksistische, racistische en homofobe grappen voor nodig? Het enige waar dit soort grappen aan bijdragen is bestaande ongelijkheid en het herhalen van onwaarheden en clichés. Mensen die klagen dat ze nergens meer om mogen lachen, beseffen niet dat humor een middel is dat je bewust kunt inzetten om machtsverschillen in stand te houden, óf te veranderen. In plaats van kwetsbare groepen zouden we het patriarchale systeem belachelijk moeten maken. Dat zou ik nou grappig vinden.

Ik vind dit zelf de lastigste reactie om een goede comeback op te bedenken, omdat iemand die dit zegt waarschijnlijk toch geen zin heeft in jouw politieke correctheid. Aan de andere kant geeft deze reactie wel aan dat iemand zich bewust is van de veranderende moraal. Waarschijnlijk heeft deze persoon heus wel door dat zijn grap eigenlijk niet meer kan, maar heeft hij nog even tijd nodig om dit te accepteren. Geef hem dus die tijd en verspil geen kostbare energie door verder tegen hem in te gaan. 

Wat ik het meest vermoeiend vind aan discussies over seksistische humor is dat mensen zich zo snel aangevallen voelen. Ze schieten meteen in de verdediging en geven de ontvanger de schuld, zonder eerst hun best te doen om zich in de ander te verplaatsen. De meeste mensen die seksistische grappen maken zullen geen kwade bedoelingen hebben: waarschijnlijk zien zij het echt gewoon als een grapje en zijn ze niet gewend om erop aangesproken te worden. Juist daarom zouden we ons actief moeten uitspreken als er een seksistische grap wordt gemaakt. Als we altijd maar blijven meelachen als vrouwen en andere gemarginaliseerde groepen belachelijk gemaakt worden, dan verandert er ook niets. Dus de volgende keer dat er een seksistische, racistische of homofobe grap gemaakt wordt, ga ik er toch maar weer iets van zeggen. Of in ieder geval heel boos kijken, als een echte zure feminist. 

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.