Afscheid nemen van mannelijke mannen

Allan Franca via Pexels

In december 2020 stond zanger Harry Styles in een jurk op de voorpagina van het tijdschrift US Vogue. Wat volgde was een verhitte discussie op sociale media over de betekenis van mannelijkheid. Waar Vogue en Styles een standpunt maakten voor een meer fluïde betekenis van gender, was er ook weerstand tegen de cover. Politiek commentator Ben Shapiro beargumenteerde dat de desbetreffende cover een vervrouwelijking van mannelijkheid zou aanmoedigen en dat dit als schadelijk gezien moest worden. Schrijfster Candace Owens pleitte voor het terugbrengen van ‘mannelijke’ mannen, want de samenleving kon volgens haar niet voortbestaan zonder deze sterke mannen. Op basis van een kleinschalig etnografisch onderzoek naar Ierse mannengroepen dat ik samen met een medestudent als onderdeel van mijn bachelorscriptie in februari 2020 heb uitgevoerd, bleek dat het het conformeren aan een traditioneel beeld van mannelijkheid, waarnaar Shapiro en Owens refereren, de emotionele gezondheid van mannen kan aantasten. De conclusies die uit het onderzoek onder Ierse mannen kwamen, zijn ook toepasbaar op de Nederlandse samenleving, zo blijkt bijvoorbeeld uit dit interview met theatermaker Rikkert van Huisstede. Hij vertelt over de eenzaamheid die hij voelde bij het dragen van een jurk en over het feit dat mannen vaak niet de ruimte voelen om hun emoties te uiten. Een nieuwe en meer fluïde definitie van mannelijkheid zou hier een oplossing voor kunnen bieden, maar deze lijkt nog ver te zoeken.

Gender als identiteit
In veel westerse landen wordt gender vaak onterecht als een binaire verdeling van mannelijk óf vrouwelijk beschouwd en er wordt hierbij vaak vanuit gegaan dat iemands sekse en gender overeenkomen. In een artikel van OneWorld legt Sophie Schers het verschil tussen gender en sekse uit, waarbij sekse wordt begrepen als de lichamelijke biologische kenmerken van een mens of dier en gender als een identiteitsvorm waarbij bepaalde kleding, gedragingen of het uiterlijk van mensen gekenmerkt wordt met de eigenschap mannelijk of vrouwelijk. Gender is een sociaal construct waarbij de maatschappij grotendeels beïnvloedt hoe wij ons eigen gender, of het gender van een ander, definiëren. Kort gezegd: we hebben met z’n allen bedacht dat bepaalde eigenschappen en gedragsvormen het label ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’ krijgen. Het traditionele beeld van vrouwelijkheid is bijvoorbeeld gerelateerd aan bepaalde kleding, interesses, banen maar ook het idee van een soort vrouwelijk gedrag. Denk hierbij aan het feit dat er van vrouwen verwacht worden dat zij altijd vriendelijk en bescheiden zijn, zich passief gedragen of het idee dat alle vrouwen een kinderwens zouden hebben. In de afgelopen vijftig jaar is de betekenis van vrouwelijkheid enorm veranderd. Dankzij onder andere de impact van vrouwenbewegingen en feministische groepen wordt vrouwelijkheid steeds minder geassocieerd met de eerder genoemde stereotypes en kunnen zij steeds meer zelf invulling geven aan hun vrouwelijkheid. Er is nog een lange weg te gaan tot de traditionele betekenis van vrouwelijkheid en de negatieve gevolgen hiervan verdwijnen, maar gelukkig is er in de afgelopen decennia al veel veranderd. Over de traditionele betekenis van mannelijkheid en de negatieve gevolgen hiervan spreken we echter nog weinig.

De downfall van traditioneel mannelijkheid
Het traditionele beeld van mannelijkheid wordt in de westerse wereld vaak uitgedrukt in termen als 'sterk', ‘onverschrokken' en 'ongevoelig'. Binnen deze definitie van mannelijkheid wordt van mannen verwacht dat ze geen emoties uiten en dat zij hierbij zowel emotioneel als fysiek een ‘sterke’ houding aannemen. Tijdens mijn onderzoek naar de ervaringen en betekenis van mannelijkheid onder Ieren in Dublin werd er veel kritiek geuit op het traditionele beeld van mannelijkheid. De heren benoemden dat er door de huidige Ierse genderrollen (nog steeds) van mannen verwacht wordt dat zij zich gedragen naar een traditioneel beeld van mannelijkheid. Er is daarbij vaak weinig ruimte voor discussies over de negatieve gevolgen van deze definitie van mannelijkheid. Bij het onderwerp genderongelijkheid focusten veel participanten eerst op het feit dat vrouwen in de westerse wereld nog vaak met gender-gerelateerde obstakels te maken hebben. Zo benoemden de mannen het glazen plafond en het verschil in inkomen tussen mannen en vrouwen als enkele belangrijke voorbeelden. Daarbij zagen zij dus ook een noodzaak voor meer aandacht voor de negatieve gevolgen van het traditionele beeld van mannelijkheid. 

Het is echter niet alleen maar kommer en kwel. De geïnterviewde Ierse mannen zagen in de afgelopen 50 jaar namelijk wel een afname van het traditionele en emotieloze beeld van mannelijkheid. Ze beschreven bijvoorbeeld hoe er nu steeds meer acceptatie is voor mannen die meer ‘vrouwelijkere’ banen uitvoeren, bijvoorbeeld in de verpleging of huisvaders. Toch zagen zij nog steeds een invloed van de traditionele betekenis van mannelijkheid. Ierse jongens zouden geen fysieke en mentale zwaktes mogen tonen omdat dit als niet mannelijk beschouwd wordt. In de praktijk leidt dit beeld onder veel van onze participanten tot mentale problemen zoals eenzaamheid en depressiviteit. Veel mannen groeiden op zonder te leren hoe zij konden omgaan met hun emoties waardoor deze tijdens hun leven constant in een doofpot gestopt werden. Dit idee dat mannen emotioneel gezien geen zwaktes mogen tonen is ook in veel andere westerse landen aanwezig en ook in Nederland heerst dit gedachtegoed nog tot de dag van vandaag. Het ontbreken van een uitlaatklep voor emoties zorgt bij veel mannen voor mentale problemen die er zowel in Ierland als in Nederland aan bijdragen dat het zelfdoding aantal onder mannen hoger is dan onder vrouwen. In Nederland is er onder mannen sprake van twee keer zoveel suïcide dan onder vrouwen en in Ierland is dit zelfs zeven keer meer. Ook hierbij speelt het probleem van eenzaamheid een rol en ligt er een stigma op het zoeken naar hulp omdat dit 'zwak' en 'onmannelijk' zou zijn. Er is dus duidelijk een herdefiniëring van mannelijkheid nodig.

Groeiende onzekerheid
Deze herdefiniëring is ook nodig omdat binnen het traditionele beeld van gender, mannelijkheid als een tegenpool van vrouwelijkheid gezien wordt. De afgelopen jaren is de betekenis van vrouwelijkheid al veel veranderd en dat kan de betekenis van mannelijkheid steeds onduidelijker maken. Veel van onze participanten groeiden met het idee dat de verantwoordelijkheid voor financiële stabiliteit in het gezin een van de belangrijkste taken voor een man was. De opkomst van de bredere definitie van vrouwelijkheid is dan ook een kritiek op het traditionele beeld van mannelijkheid. Door de (hoognodige) veranderingen in de ‘westerse’ betekenis van vrouwelijkheid worden ‘mannelijke’ taken nu steeds vaker door vrouwen aangepakt en gaan steeds meer vrouwen bijvoorbeeld fulltime werken. De toename van werkende vrouwen zorgde er bij sommige Ierse mannen voor dat hun eigen verantwoordelijkheden binnen het gezin onduidelijk werden. Vrouwen moeten vrij zijn om alles te kunnen doen wat zij willen, maar door deze vrouwenemancipatie hadden de heren zelf een minder duidelijk beeld van hun eigen toevoeging binnen het gezin of zelfs binnen de Ierse maatschappij. Door het ontbreken van een nieuwe definitie van mannelijkheid en het opkomen van een bredere betekenis van vrouwelijkheid, zien we dus een toename in onduidelijkheid naar de betekenis van man-zijn. 

Fluïde betekenis van mannelijkheid
Er is echter meer nodig om de traditionele betekenis van mannelijkheid ook in de praktijk te veranderen. Als we willen loskomen van de negatieve impact van de betekenis van mannelijkheid en vrouwelijkheid moeten beide begrippen als fluïde constructen beschouwd worden. De samenleving moet zich bewust worden van het feit dat gender niet een vaste betekenis heeft en dat de betekenis per persoon kan verschillen. Daarbij is erkenning van huidige betekenissen en de problematieken rondom het traditionele beeld van mannelijkheid en vrouwelijkheid essentieel. Pas dan kunnen we als samenleving werken aan het veranderen en verbreden van deze definities of zelfs beginnen met het loslaten van een noodzaak van gender definities. We zouden hierbij voorbij het binaire beeld van gender moeten kijken en begrijpen dat de sekse van een persoon niet gelijk hoeft te staan aan een bepaalde betekenis van mannelijkheid of vrouwelijkheid. Zo zou een persoon die zich identificeert als man zich vrij moeten voelen om alle soorten kleding te dragen en om zijn verdriet te kunnen uiten en delen met zijn omgeving. Ik hoop op een wereld waarin open zijn over emoties juist als iets sterks gezien wordt en waarin ieder mens, los van diens genderidentiteit, in een jurk over straat kan gaan zonder zich hierbij ongemakkelijk te voelen. Alleen als we hierover een gesprek aangaan, kunnen we als samenleving een nieuwe definitie creëren waarbij mannelijkheid zowel fysiek sterk als emotioneel en zorgzaam kan zijn. Zodat jongens naast stoerdoenerij in de voetbalkantine ook tijdens hun jeugd al aanleren dat hun emoties er mogen zijn. 

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier. 
Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.