Baas in eigen buik, maar hoe lang nog?

Foto van Isabella Quintana

Wat hebben het boerkaverbod en de anti-abortuslobby met elkaar gemeen? Ze gaan beide over het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. Verworvenheden waar hele generaties feministen zo hard voor gestreden hebben, staan steeds meer onder druk. Restrictieve regelgeving verschuilt zich echter achter andere afwegingen, zoals sociale onrust vanwege migratie, en rechts-populistische groeperingen spelen handig in op de onderbuikgevoelens van verwarde witte mannen. Dit is de conclusie van vier studentes van de Universiteit Utrecht, die onlangs onderzoek deden naar de relatie tussen politieke ontwikkelingen en het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen.

De wondervraag
Mag ik je een gekke vraag stellen? Stel: je gaat vanavond naar bed en terwijl je in een diepe slaap valt, voltrekt zich een wonder. Wanneer je de volgende ochtend wakker wordt, is er iets veranderd. Hoe ziet de wereld er voor jou dan uit?
De wondervraag zal voor iedereen een andere uitkomst hebben. We dromen van verschillende dingen en houden we er soms andere idealen op na. De wondervraag leent zich naast kleine persoonlijke wensen dus ook goed voor het streven naar een grootschalig gelijkwaardiger morgen. Dromen mogen we immers allemaal. Beslissen over andere zaken wordt in meerdere mate een mindere vanzelfsprekendheid. Dit geldt nog steeds met name voor vrouwen. Waar in het westen de twintigste eeuw met de tweede feministische golf gekenmerkt werd door sterke emancipatie, is er reden om aan te nemen dat het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen weer in het geding komt (De Swaan 2019).

Het vrouwenlichaam als symbool
Zelfbeschikking gaat over het recht om te bepalen hoe je je leven wilt leiden en over de ‘verwarde witte man’ die terugverlangt naar de sociale orde van voor het feministische tijdperk.

Een andere duidelijke tegenreactie op het feminisme wordt in de hand gewerkt door populisme, waarvan algemeen bekend is dat het inspeelt op de ontevredenheid van het volk. Op dit moment zien we wereldwijd een grote anti-abortusfolder. Het criminaliseren van abortus is een schending van de autonomie en privacy van vrouwen, wat wederom neerkomt op ondermijning van zelfbeschikkingsrecht. Ook de Verenigde Naties stellen dat restrictieve abortuswetgeving discriminatie van vrouwen is. Abortus zou geen keuze moeten zijn van de staat, maar van vrouwen zelf.

Zelfbeschikking in het geding
Kortom, er is reden om aan te nemen dat de verworvenheden waar feministen zich zo hard voor hebben gemaakt tijdens de westerse feministische golven in de twintigste eeuw, weer in het geding komen. Dit wordt duidelijk zichtbaar wanneer je kijkt naar zelfbeschikkingsrecht en vrouwenlichamen. Restrictieve regelgeving, zoals het boerkaverbod en anti-abortuswetten, laat zien hoe vanuit de rechtse politiek en populistisch gedachtegoed zelfbeschikkingsrecht van vrouwen steeds verder teruggedrongen wordt. Deze ontwikkelingen volgen op de sociale wanorde die ervaren wordt als gevolg van de veranderende gendernormen in westerse samenlevingen. Rechtspopulisme speelt hierop in, met de belofte de sociale orde weer te herstellen.

Een unaniem antwoord op de wondervraag bestaat niet en een ideale wereld is aldus niet realistisch. Wel is het duidelijk dat de huidige ontwikkelingen een terugslag zijn op het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. Hierom is het van belang de wondervraag te blijven stellen en kritisch te blijven reflecteren op de wereld waarin we iedere dag wakker worden. Wellicht dat een grootschalig gelijkwaardiger morgen dan ooit écht gerealiseerd kan worden en niet slechts een droom blijft.

Literatuur
DeMello, Margo (2014). Body Studies. An Introduction - Hoofdstuk 1, Understanding the Body from a Social and Cultural Perspective, pp. 3-20.
Douglas, Mary (1966). Purity and Danger. London: Routledge & Paul.
Steenbeek, Gerdien (2019). Gender als analytisch begrip - Gender paradigma. 21-09-2019. College in de cursus ‘Antropologie van Gender, Seksualiteit en het Lichaam’. Ba Opleiding Antropologie, Universiteit Utrecht.
Swaan, Abram de. 2019. Tegen De Vrouwen: De Wereldwijde Strijd Van Rechtsisten En Jihadisten Tegen De Emancipatie. Amsterdam: Prometheus.

Over de auteurs
Eva van Asselen, Jamie Keurntjes, Sarah Salhany en Renée Spijker studeren Culturele Antropologie aan de Universiteit Utrecht. In het kader van de cursus Antropologie van Gender, Seksualiteit en het Lichaam deden ze onderzoek naar zelfbeschikkingsrecht van vrouwen en schreven zij voor Tijdschrift Lover dit artikel.