De Bovengrondse stopt: "Wij wilden het feminisme toegankelijk maken"

De Bovengrondse tijdens de Womens March 2019

Vijf jaar geleden begon een groepje Amsterdamse idealisten De Bovengrondse, een ‘doetank’ voor instapfeminisme. Met acties als ‘Meer Vrouw op Straat’, ‘Het Damesverband’ en ‘Het Nieuwe Spelalfabet’ bracht De Bovengrondse onderwerpen zoals menstruatie-armoede, zelfbeschikking en ongelijke representatie op een ludieke manier onder de aandacht. De vrijwilligersorganisatie groeide in een paar jaar uit tot een belangrijke partij in het Nederlandse feministische landschap, maar nu gaat De Bovengrondse ondergronds: de oprichters vinden het tijd voor een nieuw avontuur. Wat kunnen wij leren van het succes van De Bovengrondse? LOVER-redacteur Saar sprak medeoprichters en voortrekkers Marthe de Win en Santi van den Toorn over impact maken, vergaderen aan de keukentafel en het belang van positief activisme.

Hoe is De Bovengrondse ontstaan?  

Marthe: Santi en ik hebben elkaar zo’n zes jaar geleden ontmoet, door een gezamenlijke vriendin die zei: “Jullie moeten elkaar leren kennen en samen belangrijke dingen gaan doen!” We spraken af in een kroeg en gingen aan het eind van die avond allebei met heel veel energie weg, want we hadden elkaar echt gevonden in onze dromen om de wereld een beetje mooier te maken. Vrij snel daarna kwam De Bovengrondse, hoewel het in het begin nog niet zo heette.

Santi: In die tijd leerden we ook Bregje [Hofstede] kennen. Wij zaten eerst samen in verschillende clubjes, maar toen we met z’n drieën aan de slag gingen, kreeg De Bovengrondse echt vleugels en bleken we een dream team te zijn.

Hoe zijn jullie begonnen?

Marthe: We begonnen met een groepje mensen die allemaal ‘iets’ wilden doen tegen ongelijkwaardigheid en die elkaar daarin wilden versterken. Dat idee van ‘iets’ willen doen is blijven hangen en heeft bepaald hoe De Bovengrondse eruit is gaan zien: geen denktank maar een doetank, een platform voor instapfeminisme. Eén van de eerste dingen die we gedaan hebben is de Schoonheidssalon, een feministische talkshow over onder andere schoonheidsidealen, die plaatsvond in De Rode Hoed. We wilden kennis over feministische thema’s vergroten en jonge feministen met elkaar in contact brengen. Inmiddels zijn er veel meer mensen en organisaties die zich bezighouden met feminisme, maar vijf jaar geleden was dat een stuk minder. Wij wilden het feminisme toegankelijk maken.

Santi: Na de Schoonheidssalon kwam al snel de actie ‘Meer Vrouw op Straat’. Van alle straten die een mensennaam hebben, is maar 12% vernoemd naar een vrouw. Daar wilden wij iets mee, omdat het zo’n duidelijk voorbeeld is van ongelijke representatie, een voorbeeld dat iedereen begrijpt. Wij hebben toen in twaalf steden twaalf vrouwen toegevoegd aan het straatbeeld. Eigenlijk is dat echt de kick-off geweest van De Bovengrondse zoals die nu is: concreet actie voeren, een bepaald onderwerp agenderen en dat met een knipoog doen, zodat je veel media-aandacht creëert.

Santi (links) en Marthe (rechts) in actie tijdens ‘Meer Vrouw op Straat’

Jullie hebben heel veel verschillende acties gedaan: een talkshow, feministische netwerkborrels, demonstraties, een inzamelactie, mediacampagnes, een abortusbuddysysteem… Wat hebben jullie van al die ervaringen geleerd over hoe je impact maakt als activist?  

Marthe: Wat veel van onze acties gemeen hebben is dat ze een zwaar onderwerp luchtig en begrijpelijk maken. Om een voorbeeld te geven: menstruatie-armoede is natuurlijk helemaal geen luchtig onderwerp, maar door er een ludieke inzamelactie van te maken en die ‘Het Damesverband’ te noemen, hebben we veel mensen bereikt die nog nooit over dit probleem hadden nagedacht.

Santi: Impact maken kan natuurlijk op verschillende manieren, wij deden dat vooral door in te zetten op collectieve bewustwording. Als we een kans zagen om een bepaald onderwerp op een ludieke manier onder de aandacht te brengen, dan gingen we ervoor.

Marthe: Ja klopt, er zijn altijd dingen geweest waarop we ‘aan’ gingen, ook creatief gezien. Ik denk dat wij bij De Bovengrondse allemaal een goed gevoel hebben voor mediagenieke acties. Onze acties hadden een heel hoog mediabereik, we wisten vaak echt iets te raken. Bij de straatnamenactie zei mijn vader voor de grap: “Vanmiddag heb je CNN aan de lijn.” Diezelfde dag kregen we inderdaad een bericht van de CNN! Wat ook hielp was dat we de actie lanceerden in komkommertijd. Ik had daar zelf nooit over nagedacht, maar het werkte heel goed: het was toen augustus en er was bijna geen nieuws, dus iedereen schreef over ons!

De Bovengrondse tijdens de actie ‘Overtijdpil is niet crimineel’

Op welke actie zijn jullie het meest trots?

Santi: Ik heb niet echt een favoriet, ik ben het meest trots op alle mensen die we hebben bereikt.

Marthe: Waar ik het meest trots op ben is dat wij een plek hebben gecreëerd waar mensen een bepaald activisme vonden dat bij hen aansloot, waar ze bij wilden horen. Mensen voelen zich thuis bij De Bovengrondse, dat vind ik een groot compliment. Ik ben trots dat we hebben laten zien dat activisme ook leuk, optimistisch en gezellig kan zijn. Met z’n allen ergens aan werken, hier aan de keukentafel, dat geeft een enorme kick.

Ging dat zo ja, aan de keukentafel?

Santi: Ja, we hebben nooit een kantoor gehad, dus meestal spraken we af bij één van ons, of in een café, of buiten. We hebben ook wel eens op een straathoek zitten vergaderen. Het was altijd chaos, dat was erg grappig.

Tegen welke obstakels liepen jullie aan?

Santi: Het patriarchaat!

Marthe: (lacht) Daar liepen we de hele tijd tegenaan – nog steeds!

Santi: Het feminisme is nog steeds nodig, dus in die zin is de doelstelling van de stichting niet volbracht: er is nog steeds geen gelijkwaardigheid. Maar verder kregen we alles wel voor elkaar, soms met een paar nachtjes doorhalen.

Marthe: Iets waar we ook tegenaan liepen, is dat sommige onderwerpen té complex zijn om iets concreets mee te doen. Wij wilden bijvoorbeeld heel graag iets doen rond het thema huishoudelijk werk, maar daar waren veel partijen bij betrokken met verschillende belangen. Het werd heel politiek en daardoor lukte het niet meer om er een concrete actie met een heldere boodschap van te maken. Zeker omdat wij als vrijwilligers ook gelimiteerd waren in onze tijd.  

Santi: Capaciteit bleef altijd wel een obstakel, ja. We hadden natuurlijk de Ik Wil Meedoen-lijst, waar zo’n vijftienhonderd mensen opstonden die allemaal stonden te trappelen om iets te doen. Die konden we absoluut niet allemaal aan het werk zetten, maar soms was het echt een redding. Voor de campagne ‘Abortus Redt Levens’, waarmee we een positiever en liefdevoller geluid over abortus wilden creëren, hadden we bijvoorbeeld bedacht om in één weekend 150 mensen te fotograferen. Toen hebben we een oproep gedaan voor mensen die ons konden helpen met logistiek en casting. Een paar mensen die ons toen geholpen hebben, zijn blijven hangen en waren ook betrokken bij onze laatste actie, ‘Het Nieuwe Spelalfabet’. Werken met vrijwilligers geeft flexibiliteit, maar het is ook een komen en gaan en dat geeft soms stress.

Marthe: We hebben er wel bewust voor gekozen om een vrijwilligersorganisatie te blijven; we wilden onafhankelijk zijn. Iedereen die zich inzette voor De Bovengrondse deed dat vanuit een ideologische overtuiging en dat bracht veel energie. Nu voelen we dat die energie weer ergens anders heen moet, dus is het tijd om te stoppen.

Beeld van de campagne ‘Abortus Redt Levens’

Waar gaan jullie de tijd die jullie straks overhouden voor gebruiken?

Santi: Laat maar zien Marthe!

Marthe: (draait de camera naar haar baby in zijn wipstoel) Maar ik denk dat het zeer snel weer gaat kriebelen hoor, om andere dingen te doen!

Santi: We hebben ook allebei gewoon een baan, dus ik kijk er zelf heel erg naar uit om naast mijn werk even niets meer te hoeven. Daar ga ik nu eerst van genieten, maar ik weet zeker dat er bij mij ook snel weer iets gaat kriebelen. Ons project Abortusbuddy’s, waarbij mensen die behoefte hebben aan begeleiding bij hun bezoek aan een abortuskliniek een aanvraag kunnen doen voor een buddy, wordt trouwens nog wel voortgezet. Vanaf januari wordt dat een eigen stichting. Heel fijn, want daar was wel echt vraag naar en dat was ook eigenlijk het enige waar ik nog wel een beetje buikpijn over had, om daar de stekker uit te trekken.

Wat nemen jullie mee van jullie jaren bij de Bovengrondse?

Santi: Ik denk dat ik een heel ander mens was geweest als de Bovengrondse niet had bestaan. Het leukste vind ik dat ik zoveel toffe mensen heb ontmoet. De community van de Bovengrondse is superfijn en die blijft, ik denk dat daar weer heel veel nieuwe ideeën uit voort gaan komen. Het was echt een hele vette tijd, dat gaat niemand mij meer afnemen. Ook het patriarchaat niet!

Marthe: Ja, de community heb ik echt heel erg gewaardeerd. Er zijn zoveel mensen geweest die hebben bijgedragen aan het succes van De Bovengrondse, ieder van hen mag daar trots op zijn! Door De Bovengrondse heb ik nu een heel duidelijk beeld van waar ik voor sta. Het is heel fijn om te weten dat je dit gewoon hebt geflikt met elkaar, vanuit het niets, zonder geld maar met heel veel passie. Dat is een lekker idee, vooral in een wereld waarin je soms denkt: wat overkomt ons en wat kan ik doen? Het antwoord weet ik nu.

Hebben jullie nog tips voor jonge feministen die zelf iets willen opzetten?

Marthe: Wat ik graag zou willen meegeven is dat het belangrijk is om jezelf af te vragen waar je ‘ja’ tegen wilt zeggen, in plaats van je alleen te richten op waar je het niet mee eens bent. Vanuit die gewenste verandering kun je veel makkelijker mensen bereiken. Dat kun je ook deze kerst al doen, gewoon aan de eettafel. Neem mensen mee in je wens, zonder ze meteen te cancelen als ze je niet begrijpen of als ze het anders zien. Zo blijft er positieve energie stromen.

Santi: Je kunt dingen niet in één keer veranderen, dus doe het stapje voor stapje. Begin in je eigen community, in je eigen stad. Wees pragmatisch: wat is haalbaar? Overal nee tegen zeggen en boos over zijn is makkelijk, maar daarmee kom je niet verder. Er is heel veel onrecht en ongelijkheid in de wereld, maar als je alleen maar boos bent kan dat je gaan opvreten – dan krijg je een activist burnout. Probeer problemen op een positieve manier te benaderen en zet soms ook het nieuws even uit en ga leuke dingen doen. Zo blijft het draagbaar voor jezelf!

Santi en Marthe tijdens de Women’s March 2019

Meer weten over de acties van De Bovengrondse? Kijk op www.debovengrondse.nl.

Steun LOVER
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier. Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, Linkedin en Facebook.