De eerste vrouw in de Tweede Kamer: wie kent haar niet?!

Beeld door Studio Bla Bla - Suze Groeneweg

Als je Suze Groeneweg zoekt op Wikipedia vind je ongeveer een halve pagina aan informatie over haar. Toch heeft deze politica veel betekend voor de Nederlandse politiek en de emancipatie van Nederlandse vrouwen: ze is tenslotte de eerste vrouw die benoemd werd in de Tweede Kamer. Helaas is Groeneweg niet doorgedrongen tot het collectief geheugen, maar dit gat in ons geheugen wil ik nu dichten. Bereid je voor op een kort geschiedenislesje over de eerste vrouwelijke parlementariër.

Suze Groeneweg wordt geboren in 1875 in de Hoekse Waard in Zuid-Holland. Ze groeit op met een moeder die haar aanspoort om door te leren na de lagere school, iets dat in die tijd niet als nodig wordt gezien. Ze luistert naar haar moeder en gaat naar school, geeft vanaf haar 16^e zelf les en wordt in 1902 lid van de Bond van de Nederlandsche Onderwijzers. Zes jaar later is ze bestuurslid van de Rotterdamse tak. Als felle socialist maakt ze zich sterk voor de arbeidersklasse, onderwijs, armoedebestrijding en alcoholverbieding.

Haar socialisme neemt een politieke vorm aan als ze zich in 1903 aansluit bij de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Daar publiceert ze vanaf 1906 meeslepende teksten over en voor de arbeidersklasse. In haar eerste tekst, Welk belang heeft de arbeidersvrouw bij het werken der SDAP?, roept ze arbeiders op om zich te verenigen en voor algemeen kiesrecht, een 8-urige werkdag en pensioen te strijden. En hoewel ze zichzelf geen feminist noemt, pleiten haar teksten ook voor de gelijke behandeling van man en vrouw:

“Maar dan moeten de arbeiders toch maken, dat zij het kiesrecht krijgen en de vrouwen, die deelen in al hun nood, die soms nog meer den druk der armoede voelen dan den man, die moeten daaraan meehelpen niet alleen, maar ook voor zichzelf dat recht opeichen. In het belang van de gansche werkende massa moet er een temmig deze kreet gehoord worden: Wij eischell het algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen!”

In 1917 wordt het algemeen kiesrecht daadwerkelijk door het werk van de SDAP ingevoerd, hierdoor kunnen alle mannen boven de 23 jaar stemmen en kunnen vrouwen zichzelf verkiesbaar stellen. Door dit passieve kiesrecht wordt Groeneweg benoemd als eerste vrouw in de Tweede Kamer. Verrassend, gezien ook Aletta Jacobs – toen president van de Vereniging Algemeen Kiesrecht en bekendere naam binnen het feminisme – op de lijst stond. Maar het is de vrouw die opkomt voor gelijkheid voor iedereen die de Kamer in komt. Over het feminisme zegt ze: “Mijn ervaring is, dat als de vrouwen zichzelf maar op de voet van gelijkheid met den man plaatsen, zij ook volkomen als gelijken erkend worden”.

Dat zij in de Tweede Kamer een representatieve functie heeft, ontgaat haar uiteraard niet. “Als ik als Kamerlid mislukte, dan zouden de vrouwen het gedaan hebben.” (Van der Steen, De ongehoorde helft,?2019). Ze sloot zich dan ook niet aan bij feministische bewegingen van die tijd, maar streed wel voor de vrouw in samenleving: “[De vrouw] beschouwde zich enkel als lid van haar familie en zij had zich moeten voelen een deel van de gemeenschap, van de maatschappij.” Haar maidenspeech ging bijna geheel over vrouwen en moeders die moeilijk konden rondkomen terwijl hun mannen en zonen aan het front van de Eerste Wereldoorlog streden. Daarbij benadrukte ze het nodige onderwijs voor meisjes en betaald moederschapsverlof.

Uit haar speeches in de Tweede Kamer blijkt een gepassioneerd en overtuigend spreker: ze verdiept zich tot in de puntjes in de onderwerpen en spreekt met gevoel en empathie. Ook merk je aan haar toespraken dat ze een zaal vol mannen aanspreekt. De teksten leggen de problemen waar vrouwen mee kampen bloot en maken duidelijk dat vrouwen de dupe zijn van veel problemen in de arbeidersklasse. Er komen zelfs zaken voorbij die nu weer of nog steeds relevant zijn, bijvoorbeeld een gelijk salaris voor leerkrachten op de basisschool en middelbare school en woningnood. Onderwerpen waar de mannelijke Tweede Kamerleden weinig besef van hadden (en hebben).

“Ik meen echter, dat hier zwijgen mijnerzijds zou zijn plichtsverzuim tegenover de vrouwen daar buiten de Kamer, die hier niet vertegenwoordigd zijn, ook niet door mij vertegenwoordigd zijn, want ik ben gekozen met de stemmen van mannen. Plichtsverzuim tegenover de vrouwen die hier niet kunnen vertegenwoordigd zijn, zo lang zij nog haar kiesrecht missen.” - Maidenspeech 7 november 1917

In de twintig jaar dat Groeneweg in de Tweede Kamer optrad, vocht ze voor onderwijs en de rechten van de vrouw. Als gevolg van haar werk ontstond er betaald moederschapsverlof en werd het openbare en bijzondere onderwijs gelijk getrokken op het gebied van leraren, lesstof en kwaliteit. Als ongetrouwde vrouw mocht Groeneweg in haar ambt blijven en trad ze pas af in 1937 toen een ziekte werken onmogelijk maakte. Hetzelfde jaar werd zij onderscheiden als Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. In 1940 overleed zij op 65-jarige leeftijd.

Op een aantal pleinen en straten na, is haar naam niet op veel plekken te vinden. Zo heb ik mijn oude geschiedenisboek erop nagekeken maar heb ik niets over haar kunnen vinden. Zonde, want Suze Groeneweg heeft veel voor Nederlandse vrouwen en de arbeidersklasse betekend. In het boek  Suze Groeneweg, haar betekenis voor de moderne arbeidersbeweging uit 1937, aangeboden aan Groeneweg bij haar vertrek uit de Kamer, zegt collega SDAP’er A.E.J. de Vries – Bruins: “Ze heeft een stukje geschiedenis gemaakt, dat niet verloren mag gaan.”

Helaas is dat stukje geschiedenis vereeuwigen in een aantal straten en pleinen niet genoeg. Suze Groeneweg verdient een plaats in de geschiedenisboeken naast Aletta Jacobs en haar Wikipediapagina zou een viering van haar leven en alles wat ze heeft bereikt moeten zijn. Met dit artikel zet ik een eerste stap om haar naam bekender te maken en ik zal dit doorzetten in het uitbreiden van haar Wiki. Daarnaast hoop ik dat verhalen over mensen die als eerste een mijlpaal bereiken een inspiratiebron zijn om nog veel meer eersten te verwezelijken. En laten we eerlijk zijn, er valt er nog zoveel meer te behalen!

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier. 
Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.