De gesluierde superheldin in opkomst

Hoe Qahera strijdt voor de vrouwen van Egypte

Terwijl in het Westen de superheldin naar de achtergrond lijkt verdwenen, redt een mysterieuze gesluierde superheldin vrouwen in Egypte van mishandeling. Met de creatie van de webcomic Qahera lijkt definitief afgerekend te worden met het Westerse idee dat de islamitische sluier een teken van onderdrukking zou zijn. LOVER-redacteur Jennie Barbier doet verslag van een bijzondere, krachtige superheldin die de representatie van Egyptische moslimvrouwen in de media van hun slachtofferrol ontdoet.

Sinds het begin van de opstanden in 2011 is in Egypte seksueel geweld tegen vrouwen explosief toegenomen. Op het Tahrirplein in Caïro, het centrum van politieke protestacties, kunnen vrouwen zich niet langer vrij bewegen zonder het risico slachtoffer te worden van intimidaties, aanranding en verkrachting. Al Jazeera noemde het “Egypt’s sexual assault epidemic” nadat uit onderzoek bleek dat 99% van de Egyptische vrouwen te maken hebben gehad met seksuele intimidatie, en 96,5% met aanranding. Dat is absurd veel, maar zelfs bij dit soort cijfers wordt de schuld in veel gevallen nog altijd bij de vrouw gelegd, die zelf verantwoordelijk wordt geacht voor haar eigen zedelijkheid.

De Egyptische studente en striptekenaar Deena Mohamed had haar buik vol van deze mentaliteit en zette haar creativiteit aan het werk. Ze creërde een webcomic over een gesluierde superheldin, Qahera, die de straat op gaat om Egyptische vrouwen te verdedigen tegen de seksuele aggressie waar velen bijna dagelijks mee te maken krijgen. Gekleed in een nikab die haar identiteit verhult veegt Qahera de vloer aan met alle vormen van vrouwenonderdrukking en misogynie. ‘Qahera’ is Arabisch voor Caïro, maar betekent ook veroveraar of overwinnaar. Een passende naam voor een superheldin en een hoopvol beeld voor de toekomst.

In de strip waar Mohamed momenteel op internet bekendheid mee werft, redt Qahera een jonge Egyptische vrouw van een bedreigende situatie. De vrouw is al eerder lastiggevallen, maar wordt door de politie niet serieus genomen. De agent die haar aangifte opneemt kwalificeert haar kleding als ongepast en onzedelijk en raadt haar aan een hoofddoek te dragen. Qahera neemt hier echter geen genoegen mee en maakt korte metten met de aanvallers, die ze aflevert bij het politiebureau met de tekst: “These men are perverts.” Dat het duidelijk moge zijn dat de verantwoordelijkheid geheel bij de daders ligt, en niet bij het slachtoffer – sluier of geen sluier. Qahera advocateert hier tevens de vrijheid van moslimvrouwen wat betreft hun kledingkeuze. Hoewel ze zelf wel gesluierd de straat op gaat (en overigens ook dan lastiggevallen wordt), staat ze voor het recht van alle vrouwen om deze keuze zelf te maken.

De verhullende kledij van Qahera heeft niet direct te maken met de voorkeur van Deena Mohamed zelf, maar met de representatie van krachtige moslimvrouwen in de media; of beter gezegd, het gebrek daaraan. Qahera is geen onderdrukte moslima, geen slachtoffer onder een gewaad. De verbeelding van Qahera als een conservatief ogende, maar geëmancipeerde vrouw die zich door niemand in een hoek laat drukken is belangrijk voor het bestrijden van deze vooroordelen. De stereotypering van moslimvrouwen als machteloze slachtoffers van moslimmannen was voor Mohamed een belangrijke drijfveer tijdens het maken van de strip: “The victimisation of muslim women is a serious problem and one of the main reasons Qahera exists, to be honest” legt ze uit op haar website. “I’ve always kind of wanted to do a webcomic starring a badass muslim superhero who defends women against the kind of stupid idiocy we have to put up with every day, whilst shutting up all the white feminists who try to co-opt the struggle.”

De frustratie met het westerse feminisme krijgt uiting wanneer Qahera het opneemt tegen de demonstranten van Femen, die haar proberen te ‘redden’ van haar onderdrukking. De wijze waarop de blanke feministen in de strip zich de emancipatie van moslimvrouwen toe-eigenen is pijnlijk herkenbaar. Het westerse, ‘witte’ feminisme heeft altijd een slechte reputatie gehad als het gaat om intercultureel denken. Het definiëren van vrouwenemancipatie naar westerse normen laat vaak weinig ruimte over voor een cultuurspecifieke variant, zoals het moslimfeminisme. “Sister! Take off your oppression! Join us!” roepen de half ontklede Femen demonstranten naar de gesluierde Qahera, alsof het ontbloten van je lichaam de enige weg is naar vrijheid en autonomie.

Moslima-emancipatie wordt in Qahera heel anders ingekleurd dan we in het westen gewend zijn. De zelfbeschikking van moslimvrouwen wordt regelmatig onderschat, zeker wanneer ze een hoofddoek dragen. Hoofd- en gezichtsbedekkende kledij wordt nog vaak gezien als teken van conservatisme en onderdrukking, en de emancipatie van de moslima gaat volgens een veelvoorkomend westers narratief dan ook vaak gepaard met haar ontsluiering. In Mohamed’s strip krijgt de sluier echter een andere betekenis: voor Qahera is haar allesverhullende nikab essentieel voor haar identiteit als superheldin. En waarom ook niet, als cape én masker ineen is de burka eigenlijk een ideale outfit voor een superheld.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat Deena Mohamed niet de enige was die op het idee kwam. In Pakistan is momenteel een kindertekenfilm te zien met een soortgelijke heldin: Burka Avenger. De tekenfilm volgt de avonturen van een Pakistaanse basisschoollerares die een dubbelleven leidt als superheldin. Gekleed in, uiteraard, een burka, strijdt ze voor de rechten van schoolgaande meisjes. De bedenker van Burka Avenger, Aaron Haroon Rashid (in Pakistan bekend als de populaire popster Haroon) verklaart de keuze voor de burka als uniform: "It's not a sign of oppression. She is using the burka to hide her identity like other superheroes. Since she is a woman, we could have dressed her up like Catwoman or Wonder Woman, but that probably wouldn't have worked in Pakistan."

Het gebeurt niet vaak dat de burka gekoppeld wordt aan empowerment in plaats van oppressie. Gesluierde vrouwen die ass kicken in plaats van onderdrukt worden, het laat zien dat de werkelijkheid veel complexer is dan een gesimplificeerde aanname over slachtoffers en redders. Wij zien alleen de sluier, maar onder die sluier zit een vrouw en waarom zou dat per definitie geen sterke vrouw kunnen zijn? Waar onderdrukking bestaat, is er ook verzet. En dat verzet hoeft niet pas te beginnen wanneer de sluier afgedaan wordt, maar kan ook van onder een burka plaatsvinden. Zo kan een vermeend slachtoffer toch ineens een superheldin blijken te zijn, die bij nader inzien helemaal niet gered hoeft te worden.

De webcomic Qahera is te vinden op tumblr en facebook.

Bekijk de eerste aflevering van Burka Avenger op youtube.