De Groteske Vrouw

Lachen met de anti-dame

Toegegeven, het is vrij beroerd gesteld met de beeldvorming van vrouwen op tv. In de meeste dramaseries zijn vrouwen emotioneel ongeleide projectielen, in videoclips figureren vooral zaadvragende sletjes en in reality series zijn de dames stuk voor stuk dom en hysterisch. Maar kom op, is er dan geen enkele plek voor vrouwen die dit soort stereotiepe blauwdrukken in één brute beweging van tafel vegen? Jawel, deze plek heet de komedieserie en de dame in kwestie is de groteske vrouw.

De groteske vrouw lacht breed, praat hard en heeft geen controle over haar excessen – en het maakt haar allemaal niet uit. Ze domineert mannen en houdt van seks (niet van vrijen). Groteske vrouwen gaan voor het vleselijke, dierlijke en primitieve. De groteske vrouw is de anti-dame, ontdaan van vrouwelijke eigenschappen zoals zorgzaamheid, bescheidenheid en kwetsbaarheid.
In verschillende komedies kwam ze langsgefietst. Patsy Stone uit Absolutely Fabulous, de Britse serie die in de jaren negentig verschrikkelijk populair was, is een prachtig stijlvoorbeeld van de groteske vrouw. De hoogblonde feeks, gespeeld door Joanna Lumley, is de beste (en enige) vriendin van de verwende, hondsluie hoofdpersoon Edina Monsoon. Samen wanen ze zich koninginnen in de wereld van celebs, pr en mode.
Alles moet fabulous en al rokend en drinkend struinen ze premièrefeestjes af om vervolgens ladderzat de taxi in te kruipen.
Patsy schreeuwt, boert, pist, spuit, neukt en vindt het zelf allemaal hilarisch. In haar vrije tijd duwt ze sigaretten uit op de dochter van Edina, omdat ze het kind niet kan uitstaan. Nee, Patsy heeft geen last van moedergevoelens. Ze is seksueel agressief en jaagt mannen de stuipen op het lijf als ze haar handen weer niet thuis kan houden. Al met al niet echt een vrouw die je aan het tafeltje naast je in het restaurant wilt hebben. Niet echt een vrouw zoals we die op abriposters tegenkomen, of in een L’Oreal-commercial.

Goudgele labrador
Dat al deze eigenschappen zo komisch zijn, heeft te maken met ons verwachtingspatroon. Het ‘omdraaien’ van verwachtingen werkt uitermate komisch. En er zijn maar weinig thema’s die zo veel verwachting in zich meedragen als ‘de twee seksen’. Hoe kritisch je ook tegenover rolpatronen staat; het is bijkans onmogelijk om je hier geheel voor af te sluiten. De vrouw wordt nog steeds gezien als emotioneel, irrationeel en vooral geoccupeerd met haar uiterlijk en haar zoektocht naar een vriendelijke, intelligente man met gevoel voor humor.
Het beeld van de ‘moderne vrouw’ wijkt van deze traditionele blauwdruk niet af, ze heeft het gewoon twee keer zo druk gekregen. Een vrouw die boert, zuipt en vreet is nog altijd ongemakkelijk en onwerkelijk, en werkt daarom op de lachspieren.
Makers van komedieseries maken veelvuldig gebruik van gender als voertuig voor de lach. Neem bijvoorbeeld de serie Will & Grace, een Amerikaanse sitcom waarin de homoseksuele Will samenwoont met zijn beste – heteroseksuele – vriendin Grace. Twee belangrijke bijrollen zijn er voor de beste vriend van Will, de relnicht Jack, en voor Grace’s assistente Karen.
Deze serie werkt zo goed omdat zij twee uitersten in rolpatronen samenbrengt, zowel voor mannen als vrouwen. Neem de twee vrouwen Grace en Karen. Zij zijn elkaars absolute tegenpolen. Grace is chaotisch en emotioneel infantiel. Ze is continu op zoek naar liefde en het frustreert haar mateloos dat ze ouder wordt en nog steeds samenwoont met haar beste, homoseksuele vriend. Eigenlijk wil Grace een man en kinderen, en zo’n goudgele labrador. Grace is een volbloed vrouw, en als ze echt bestond keek ze nu naar Sex and the City met een glaasje Spa & Fruit erbij.
Karen is een ander verhaal. Ze doet niks met haar leven, is een assistente maar vindt het opnemen van de telefoon tijdverspilling. Ze barst van het geld en spendeert dat excessief en ongeremd, met name aan drank en pillen. Ze levert graag kritiek op anderen en heeft nog nooit van het woord empathie gehoord. Als Grace weer eens huilend in het kantoor staat vanwege een verbroken relatie mag ze van Karen een borrel inschenken. Voor Karen zelf uiteraard, want iemand troosten is een zware baan.
Ook als moeder is Karen weinig waard. Als ze haar zoon van zwemles gaat halen neemt ze per ongeluk de verkeerde knul mee; weet zij veel hoe het joch eruitziet in een zwembroek.

Schreeuwlelijk
Beide vrouwen zijn extreem komisch, elk op hun eigen manier. Grace is geestig vanwege haar zwakheden; omdat haar excessen en klunzigheid herkenbaar zijn. Het personage Karen ontleent haar komische werking juist aan haar botheid, asociale gedrag en niet-vrouwelijke eigenschappen. De lach om Karen komt niet vanuit een herkenning van zwakheden, maar vanuit een onwennigheid met haar kracht. Ze is niet emotioneel, geniet van het leven ten koste – en op kosten – van anderen. Maar niet ten koste van de komische werking. Karen werd net als Patsy uit Absolutely Fabulous een verschrikkelijk populair personage.
Dat we ons allemaal bescheuren om groteske vrouwen als Patsy en Karen is natuurlijk enig, maar laat tegelijkertijd zien hoe sneu het gesteld is met het vrouwbeeld. Kun je deze lach dan wel als bevrijdend en positief duiden? Jazeker. Komedie heeft als voordeel dat personages die in een dramaserie ondenkbaar zouden zijn, er vrolijk door het beeld kunnen wandelen. Weinig kijkers zullen gruwelend de afstandsbediening pakken en weg zappen. Mensen laten hun vooroordelen makkelijker varen wanneer ze ergens om moeten lachen. Het is de eerste stap naar acceptatie.
Komedie is daarmee dé aangewezen plek om diversiteit door wat kijkbuisstrotjes te duwen.

Ik hou van de groteske vrouw omdat ze niet alleen extreem komisch is, maar ook rammelt aan de diepere lagen van het beeld van de vrouw als gevoelsmens, als moeder, als zwak geslacht. De enige vraag die mij kwelt is deze: waar is de groteske vrouw de laatste tijd gebleven? Ze huppelt enkel nog door het scherm bij herhalingen van Will & Grace en Roseanne. Hoog tijd voor een nieuwe schreeuwlelijk op mijn scherm, want er gaat niets boven lachen met de anti-dame.

Vanessa Jorissen is (drama)schrijver.