De manosphere: een online broedplaats voor extreme denkbeelden over mannen en vrouwen

Op het web is een groot netwerk van mannen actief dat zich verzet tegen feminisme: de zogeheten manosphere. Hun extreme opvattingen over traditionele masculiniteit en misogyne ideeën leiden in sommige gevallen tot online en fysiek geweld. Wat drijft de manosphere en wat zijn de gevolgen?
The Matrix wordt vaak gebruikt als metafoor voor de manosphere. Visualiseer de volgende beroemde scène uit de film: twee gesloten vuisten bewegen langzaam naar voren. Eén voor één openen ze zich. De linkerhand onthult een blauwe pil, de rechterhand een rode.
In het narratief van de manosphere kiezen mannen die de blauwe pil innemen er bewust voor een illusionair leven te leiden. De rode pil schudt ze wakker uit hun wonderland en confronteert hen met de ‘werkelijke’ wereld, een die gedomineerd wordt door vrouwen en hun feministische waarden, een bedreiging van hun bestaan. Dit denkbeeld is het fundament waarop een prominent deel van de verschillende manosphere-gemeenschappen is gebouwd.
Saladebar van extremisme
Feministisch journaliste en auteur Tessel ten Zweege beschrijft de manosphere als een uithoek van het internet – bestaande uit verschillende (sociale media)sites, fora en blogs – waar mannen misogyne ideeën delen, die overlappen met extreemrechtse ideologieën en wit-nationalisme. Ze legt uit dat je het kunt zien als een saladebar van extremisme, waarbij de basis een salade van vrouwenhaat is, en sommige mensen er een dressing van bijvoorbeeld racisme of complottheorieën aan toevoegen.
Veel (jonge) mannen gaan in eerste instantie op zoek naar datingadvies of saamhorigheid, voordat ze de manosphere verder in worden gezogen en de realiteit te zien krijgen door de bril van manosphere-leden. Down the rabbit hole komen ze in aanraking met steeds extremere ideeën.
'Red Pill'
Mannen die de rode pil hebben doorgeslikt, geloven dat feminisme een bron is van mannelijke zwakheid en onderwerping. In hun werkelijkheid zijn vrouwen controlerend, manipulatief en verraderlijk, omdat ze mannen onthouden van seks, financiële middelen eisen en weinig teruggeven. Alleen fysiek aantrekkelijke, rijke, succesvolle alfa-mannen maken kans op de ‘seksuele marktplaats’, waar heteroseksuele mannen hevig met elkaar concurreren en vrouwen het voor het zeggen hebben. De ideeën van de manosphere spreken daarom vooral jonge mannen aan die moeite hebben om te voldoen aan de traditionele normen van masculiniteit. Daarmee is de ‘Red Pill’-ideologie een reactie tegen kwetsbare, zelfreflecterende en emotionele vormen van mannelijkheid.
Ten Zweege vertelt dat diverse archetypes de manosphere vertegenwoordigen, elk met hun eigen specifieke overtuigingen, doelstellingen en niveau van extremisme. Zo zijn er mannen, ‘Pick-Up Artists’, die andere mannen helpen om vrouwen te versieren. Dit varieert van onschuldige tips om zelfverzekerder te worden, tot manipulatieve tactieken om vrouwen over te halen tot seksuele handelingen. ‘Men Going Their Own Way’ vermijden (relaties) met vrouwen, zoals het huwelijk en samenwonen, omdat ze niet denken dat het bestaande sociale en politieke systeem te veranderen is. Ten Zweege zou aanhangers van de omstreden influencer Andrew Tate – berucht om zijn controversiële opvattingen over hypermasculiniteit en genderrollen – ook onder de ‘Red Pill’-gemeenschap scharen, al zijn ze niet in een duidelijk afgebakende categorie te plaatsen.
'Black Pill'
Een kleine, extremistische groep binnen de manosphere, die in verband wordt gebracht met verschillende aanslagen, gelooft dat er – naast de blauwe en rode pil – nog een derde, zwarte pil is. Deze ‘Black Pill’-Involuntary Celibates (Incels) zijn ‘gedwongen’ celibatair en houden vrouwen hiervoor verantwoordelijk, omdat ze niet met hen naar bed willen. Incels wijten dit aan hun onconventionele uiterlijk, sociale angsten of gebrek aan financiële middelen. Veel van hen kampen met psychosociale problemen, zijn vroeger gepest of bevinden zich ergens op het autismespectrum.
De ‘Black Pill’-ideologie, als de overtreffende trap van de ‘Red Pill-ideologie’, verwijst naar een chronische staat van wanhoop en fatalisme. In tegenstelling tot ‘Red Pill’-mannen hebben Incels hun lot van permanente hulpeloosheid, verwijzend naar hun gebrek aan seksuele en romantische relaties met vrouwen, geaccepteerd. Omdat ze geloven dat ze recht hebben op seks, vrouwelijke erkenning en aandacht, beschouwen ze zichzelf als slachtoffer.
Geweld door Incels
Door hun aggrieved entitlement – het gevoel dat hun, als individu, een recht is ontzegd – koesteren Incels een diepe wrok tegen vrouwen, seksueel actieve mannen en de samenleving. Die rancune is een sterke motivator voor geweld gepleegd door Incels, dat in drie vormen voorkomt: persoonlijk geweld, interpersoonlijk geweld en maatschappelijk geweld.
Persoonlijk geweld duidt op zelfbeschadiging en zelfmoord, een veelbesproken onderwerp binnen de Incel-gemeenschap. Interpersoonlijk geweld kan zowel online als fysiek plaatsvinden. Het online taalgebruik van Incels toont vaak haatspraak, waaronder seksisme en misogynie, maar ook homofobie en racisme. Ook doxing, het lekken van persoonlijke informatie van een ander, zoals naaktfoto’s, valt hieronder. Interpersoonlijk fysiek geweld komt onder andere voor in de vorm van aanranding en verkrachting. Maatschappelijk geweld, zoals massaschietpartijen, wordt het sterkst geassocieerd met Incels en lijkt een opkomende trend van extremisme en terrorisme te vertegenwoordigen.
Isla Vista massaschietpartij
Een van de bekendste Incel-aanslagen, die ten Zweege ook in haar boek Femicide bespreekt, werd gepleegd door Elliot Rodger in 2014 in Isla Vista (Californië). Zijn diepgewortelde vrouwenhaat en frustratie over zijn maagdelijkheid dreven hem hiertoe. Op de ochtend van de aanslag stak de 22-jarige zijn drie mannelijke huisgenoten dood. Daarna richtte hij zijn woede op de studentes van sorority-huis Alpha Phi, waar de ‘mooiste meisjes’ van zijn college woonden. Het waren het type vrouwen naar wie hij naar eigen zeggen altijd verlangde, maar die hem nooit zouden zien staan.
De deur van het huis bleek op slot te zitten, dus vermoordde Rodger buiten twee andere sorority-leden die hij tegenkwam. Vanuit zijn auto schoot hij daarna al rijdend nog veertien willekeurige mensen neer, voordat hij zelfmoord pleegde. “I have no choice but to exact revenge on the society that has denied me sex”, schreef Rodger in een autobiografisch document van 141 pagina’s. Hij eindigde zijn manifest met de woorden: “I am the real victim. I am the good guy”.
Invloed op Nederlandse mannen
Moeten we ons in Nederland zorgen maken over de invloed van de manosphere? Voor de master International Crimes, Conflict and Crimonology, onderzocht Politicoloog Bente Lodeweges in haar scriptie in hoeverre Incels een (terroristische) dreiging vormen voor de samenleving. Volgens Lodeweges sijpelt het gedachtegoed van de manosphere door haar grensoverschrijdende karakter ook door naar ons land, met potentieel gevaarlijke gevolgen.
Op 24 april 2023 ontstond er bezorgdheid in verschillende stadsdelen in Amsterdam, omdat op middelbare scholen een TikTok-filmpje rondging waarin werd verkondigd dat het 'National Rape Day' was. Mannen zouden op deze dag een vrijbrief krijgen om zich te vergrijpen aan vrouwen. Het Steunpunt Radicalisering van de gemeente Amsterdam heeft dit voorval in een rapport opgenomen, wat de ernst van de situatie benadrukt. Het is een voorbeeld, zo stelt Lodeweges, van hoe manosphere-gedachtegoed zich in de Nederlandse maatschappij kan manifesteren.
Mainstream worden
Ten Zweege denkt dat het grootste gevaar zit in het potentieel mainstream worden van manosphere-overtuigingen door algoritmes die steeds extremere content aanbevelen. Maar ook sekstistische grapjes binnen vriendengroepen die al enigszins genormaliseerd zijn, dragen hier mogelijk aan bij. Dergelijke ideeën kunnen de basis leggen voor een cultuur waarin geweld tegen vrouwen in bepaalde mate wordt geaccepteerd.
De radicalisering van jonge, witte mannen is een probleem dat zowel mannen als vrouwen aangaat, weet Bas Zwiers. Hij is programmamanager bij Emancipator, een stichting die zich inzet voor het voorkomen van gewelddadige mannelijkheid door de promotie van zorgzame mannelijkheid in de maatschappij. Wat de omgeving ziet als ze naar mannen kijkt, is vaak het topje van de ijsberg: een stereotiep mannelijk imago. Onder de waterlijn schuilen echter ook kwetsbaarheden.
Hoe breng je deze verborgen kwetsbaarheden als man naar de oppervlakte? Volgens Zwiers is het delen van je gevoelens met een vriend een goed begin. Vraag daarna hoe het – daadwerkelijk – met hém gaat. Misschien is dat de ingang naar een openhartig gesprek. Het hoeft niet meteen over het grote maatschappelijke probleem te gaan. Een eerste stap richting de oplossing is het bespreekbaar maken van mannelijke kwetsbaarheid.