De ongelijke toegang tot rechtshulp voor vrouwen

Vrouwe justitia door Riemke Ipema

Je zou denken dat iedereen in de rechtswereld gehoord wordt en er geen uitzonderingen worden gemaakt. Helaas, niets is minder waar. Het recht is voor iedereen gelijk, maar de toegang tot het recht is dat niet. Er is nog steeds veel genderongelijkheid, terwijl ieder mens gelijke kansen nodig heeft om tot gelijke rechten te kunnen komen. De ongelijkheid komt onder andere doordat vrouwen niet altijd de vrijheid hebben om juridische hulp in te roepen, of het niet kunnen betalen om een advocaat in te huren. Hierin speelt financiële afhankelijkheid vaak een grote rol. Sinds vorig jaar september is de Vrouwenrechtswinkel Amsterdam na veertig jaar teruggekeerd om vrouwen te helpen met gratis juridisch advies, want de roep om hulp is groot.

In het buurthuis aan de Bos en Lommerweg in Amsterdam kunnen buurtbewoners terecht voor onder andere naailes, taalles en sinds kort ook voor juridisch advies. Sinds de komst van de Vrouwenrechtswinkel Amsterdam is het er een drukte van belang en vormt het buurthuis een ontmoetingscentrum voor vrouwen. Het is een plek waar vrouwen echt gehoord en geholpen worden. Het initiatief van de Vrouwenrechtswinkel Amsterdam komt voort uit een samenwerking tussen Bureau Clara Wichmann, de Amsterdam Law Hub (UvA) en de Gemeente Amsterdam die ondersteunt met subsidies.

Rajae Azaroual, 32 jaar, werkt bij Bureau Clara Wichmann en is juriste bij de Vrouwenrechtswinkel Amsterdam. Zij is gespecialiseerd in gelijke behandeling en mensenrechten. Hiernaast is ze trainer en consultant op het gebied van diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid. Rajae heeft samen met Susan Leclercq de verantwoordelijkheid over de Vrouwenrechtswinkel Amsterdam. Zij sturen een tiental rechtenstudenten aan. Deze studenten geven het juridisch advies, met hulp van Rajae en advocaten waar de Vrouwenrechtswinkel Amsterdam een samenwerking mee heeft . “Je kan bij mij denk ik spreken van een intrinsieke motivatie om me in te zetten voor mensen met een zwakkere positie in de maatschappij en hen een stem te geven. Deze motivatie is al op jonge leeftijd ontstaan door mijn opvoeding, achtergrond en levenservaring. Vanuit mijn eigen omgeving weet ik dat bepaalde mensen een zwakkere positie hebben in de maatschappij en dat het moeilijker is voor hen om vooruit te komen op verschillende vlakken. Juist vrouwen met een ‘lage’ sociaal economische status of ‘lager’ opleidingsniveau zijn extra kwetsbaar. Dit merk ik ook bij de Vrouwenrechtswinkel Amsterdam: het recht is voor iedereen gelijk, maar de toegang tot het recht en de uitwerking daarvan is dat niet altijd. Dit heeft meerdere oorzaken, zoals de sociaaleconomische status van een vrouw of bijvoorbeeld een taalbarrière. Echter is in Nederland ook nog werk te verzetten voor gendersensitiviteit in de wet- en regelgeving.”

Schone schijn

In de jaren tachtig werd de Vrouwenrechtswinkel in Amsterdam gesloten, onder het motto: “het is niet meer nodig en de vrouwenemancipatie zit wel goed.” Helaas blijkt dat veertig jaar later toch schone schijn. “Bij de Vrouwenrechtswinkel Amsterdam hebben we een gender- en cultuur- sensitieve aanpak. De vrouwen die hier langskomen zijn niet aan dezelfde cultuur gebonden, maar we zien wel een bepaalde sociaaleconomische status bij deze vrouwen. Het zijn vaak afhankelijke vrouwen met een kwetsbare positie, die geen riant inkomen hebben waarmee ze procedures kunnen starten of een advocaat in de arm kunnen nemen. Wij zijn dan de plek waar ze gratis juridisch advies kunnen inwinnen en ze kunnen adviseren.” De Vrouwenrechtswinkel is geen advocatenkantoor, maar er zijn wel samenwerkingen met meerdere Amsterdamse advocatenkantoren en vrouwenorganisaties. Juist vanuit de vrouwenorganisaties is de behoefte gekomen om de vrouwen door te kunnen verwijzen voor laagdrempelig juridisch advies. Dit gaat ook over makkelijk naar binnen kunnen lopen voor een korte vraag. Een advocatenkantoor binnenstappen kan voelen als een (te) grote stap.  “De advocaten waar wij mee samenwerken fungeren als achterwacht voor gratis advies en indien nodig kan een cliënt naar de advocaat worden doorverwezen. De advocaten werken ‘op toevoeging’: dat is gesubsidieerde rechtsbijstand vanuit de overheid. Om hiervoor in aanmerking te komen geldt een maximum inkomensgrens. Voor cliënten die geen recht hebben op een toevoeging, omdat ze net boven de inkomensgrens zitten, werken de advocaten - waar de Vrouwenrechtswinkel Amsterdam mee samenwerkt -  met ‘fixed fees’, waarbij vooraf een reëel vast bedrag voor een procedure wordt overeengekomen in plaats van een uurtarief.”

Financiële afhankelijkheid

“Vrouwen kunnen bij ons terecht met problemen over alle rechtsgebieden, maar we zien met name hulpvragen waar gender een rol speelt.” Denk hierbij bijvoorbeeld aan een vrouw die altijd voor de kinderen heeft gezorgd tijdens het huwelijk en slachtoffer is van huiselijk geweld. Zij wil scheiden, maar is financieel afhankelijk. Dat is dan een drempel om stappen te ondernemen, omdat een echtscheidingsprocedure geld kost, vervolgens volgen omgangsregelingen en de partner- of kinderalimentatie. “Regelmatig hebben de cliënten een financieel afhankelijke positie van hun man of ze hebben bijvoorbeeld een verblijfsafhankelijk recht. Dit betekent dat deze vrouwen een verblijfsvergunning op basis van de relatie hebben en als ze vervolgens gaan scheiden, kan het zijn dat het recht op verblijf in Nederland vervalt. Een aantal jaar na de relatie kunnen vrouwen een onbepaalde verblijfsvergunning of een paspoort aanvragen. We zien echter vaak dat vrouwen nog niet op die termijn zitten, maar bijvoorbeeld door huiselijk geweld wel willen scheiden, alleen bang zijn om uitgezet te worden. Dit soort situaties maken de vrouwen in kwestie extra kwetsbaar. Daarnaast krijgen wij ook hulpvragen over het arbeidsrecht. Dit kan gaan over zwangerschapsdiscriminatie of uitval bij ziekte. Maar ook vragen die niet direct gender-gerelateerd zijn, zoals het huurrecht, behandelen wij.”

Educatie

Naast gratis juridisch advies is er plaats voor educatie. “We organiseren themamiddagen voor de hulpverleners en vrouwen uit de buurt, laatst bijvoorbeeld over het thema echtscheidingen. Elke maand organiseren we voor de studenten een juridisch cursus. Deze wordt gegeven door een advocaat met wie we samenwerken om zo ook de kwaliteit te bewaken van het gegeven advies.”

Al een paar maanden na de opening van de Vrouwenrechtswinkel Amsterdam blijkt er behoefte te zijn aan meerdere vestigingen in andere stadsdelen “We kiezen de nieuwe locaties in samenspraak met vrouwen uit de buurt en de Gemeente Amsterdam, om te kijken waar de meeste behoefte aan is. De Vrouwenrechtswinkel Amsterdam heeft drie spreekuren per week, namelijk maandagmiddag, woensdagochtend en donderdagavond. Daarnaast zijn wij ook telefonisch en online bereikbaar. We hebben ruimte voor zes intakes per spreekuur en meestal zijn de spreekuren volledig volgeboekt.”

“Mijn hoop is dat de toegang tot het recht voor vrouwen gelijker wordt. Een voorziening zoals de Vrouwenrechtswinkel probeert hiervoor te zorgen door kennis te verspreiden en juridisch advies te geven. Voor een rechtvaardige rechtspositie voor vrouwen is ook een rechtvaardige maatschappelijke positie voor vrouwen nodig, binnen het onderwijs, arbeid, de zorg et cetera. Zodra het op alle vlakken gelijkwaardiger is, zal dat ook automatisch effect hebben op de rechtspositie van vrouwen. Tot het zover is staat de deur voor iedereen open. Ik hoop dat de situatie zich in de toekomst zal verbeteren en daar werken we iedere dag keihard aan.”

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.

Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.