De seksuele moraal anno 2016

Op zaterdag 16 januari bood de Amsterdamse Balie onderdak aan de debatavond Tweeduizendsexting – Seks, seksualiteit en het vrije beleid. Rode draad in het programma was de vraag: is er sprake van een pornoficatie van onze maatschappij of wordt deze juist steeds preutser? LOVER’s Natasja van Loon was aanwezig bij het uitverkochte evenement en doet verslag.

Het uitgangspunt is gerust ambitieus te noemen. ‘Deze avond doen we met debat, film en literatuur een poging om de seksuele moraal anno 2016 te duiden,’ zo stelt de toelichting van Tweeduizendsexting op de bijbehorende Facebookpagina. In de loop van de avond zal duidelijk worden dat de organisatie van het programma niet zonder slag of stoot tot stand kwam, bij de diverse samenwerkende partijen bestond nogal wat twijfel of een avond over seks wel zo’n goed idee was – waarmee een deel van de centrale vraag meteen beantwoord is. De volgepropte zaal bewijst het tegendeel. Maar het publiek valt na de opening in twee delen uiteen, want de eerste twee programmaonderdelen zijn gelijktijdig. In de andere zaal gaat dan het programmaonderdeel ‘Geen hinder van Tinder’ van start, terwijl in deze ‘Kill your darlings’ gehouden zal worden. De waterscheiding is generationeel van aard, vooral jonge mensen staan op om hun licht op te steken over de moderne vormen van dating als Happn, Inner Circle en Tinder. Bij ‘Kill your darlings’, dat ikzelf bijwoon, wordt ingegaan op seks en seksualiteit in film en literatuur. ‘De cultuurjournalisten blijven zitten,’ fluister ik mijn metgezel in.

Pornoficeert de maatschappij of wordt deze juist preutser? De gastsprekers van ‘Kill your darlings’, filmmaker Eddy Terstall, schrijver Gustaaf Peek en pornagrafe Jennifer Lyon Bell, zijn er duidelijk over. ‘Preutser,’ zegt Terstall onomwonden. De Nederlandse film had ooit een reputatie op het gebied van bloot, functioneel of niet, het moest erin. Dat leverde soms experimenten op met seks die van elke esthetische kwaliteit was ontdaan. ‘En het werkte,’ zegt Terstall niet zonder spijt, hij heeft duidelijk heimwee naar die tijd. Die durf ontbreekt tegenwoordig in de Nederlandse film. Terstall is een goede spreker, maar voert wel een punt aan waar ik het toch apert oneens mee ben. Zijn overtuiging is niet nieuw voor me, hij heeft het al vaker gezegd. ‘De meest vrije samenlevingen zijn diegenen waarin de acceptatie voor naakt in het straatbeeld het hoogst is.’ So far, so good, op dat deel hier niks aan te merken. Het venijn zit in de staart. ‘Dit zijn ook altijd de sterkste, meest stabiele en in alle opzichten de machtigste samenlevingen.’ Als Terstall alleen Europa in zijn stelling had meegenomen, had hij een punt gehad maar de preutsheid van de Verenigde Staten, machtigste land ter wereld, slaat het fundament onder zijn stelling weg.

Gustaaf Peek opent zijn bijdrage met een passage uit zijn meest recente boek Godin, Held, dat opzien baarde door de vele expliciete seksscenes. Peek is een goede voorlezer én een goede seksschrijver, het meest opzienbarend is dat de expliciete seks in zijn boek zoveel opzien baarde. Zijn we Jan Wolkers vergeten? Heere Heeresma? Ja, de lezersmarkt is sindsdien vervrouwelijkt, maar als het succes van Fifty Shades of Grey één ding bewijst is het wel dat ook vrouwen erotische verhalen verslinden. Het succes van Peeks boek bewijst daarnaast dat deze ook best stilistisch geraffineerder mogen zijn. Als spreker is de schrijver grappig en charismatisch, en bovendien leverancier van de statement van de avond, als de pornoficatie van de maatschappij ter sprake komt. Hoe dit van invloed is op ons beeld van seks en erotische schoonheid, toont Beperkt Houdbaar van Sunny Bergman ons bijvoorbeeld ook. Peeks reactie op deze tendens van cosmetische middelen om het porno-ideaal te benaderen: ‘Probeer zo gratis mogelijk te vrijen.’

Naast Peek is Jennifer Lyon Bell met afstand de meest ontwapenende gast van de avond (wat bij ons de verwondering versterkte over waarom ze niet bij name genoemd was in het programma). Lyon Bell is voor de meeste LOVER-lezers waarschijnlijk , we hebben haar porna-film immers uitgebreid behandeld toen deze op het Holy Fuck festival te zien was. Lyon Bell vertelt over hoe ze ertoe kwam om porna-films te maken – het is een herkenbaar verhaal over het ontbreken van het vrouwelijke perspectief en de vrouwelijke prikkels in de gangbare porno – over hoe haar films tot stand komen en welke condities ze gebruikt om het leven op de set humaner te maken. Uiteraard komt dan ook het verslag van Sarah Meuleman vanaf de porna-set van Erika Lust ter sprake, waar LOVER kort voor Tweeduizendsexting de reactie van porna-experte Yvette Luhrs over plaatste. Ik had Lyon Bell graag in discussie zien gaan met Meuleman, maar die stond in de andere zaal bij ‘Geen hinder van Tinder’. Klein gemist kansje, naar mijn idee. Lyon Bell onderschrijft de conclusie van Luhrs. Porno is er nu eenmaal, het is overal toegankelijk en het gaat niet weg. Dat is niet per se slecht, maar de samenleving is wel gebaat bij een meer diverse representatie van seks.

De vraag of de samenleving pornoficeert of juist preutser wordt, blijkt dus twee antwoorden te hebben. Ja op allebei. Bij de vragenronde voor het publiek zegt mijn metgezel dat hem opvalt dat er in zowel de films van Terstall als die van Bell voornamelijk mooie mensen worden getoond. Alleen Peek toont in zijn boekfragment ook fysiek minder mooie kanten. Stoppels, acne, alledaagse tekortkomingen, dingen waar elk gewoon mens mee kampt en onzeker van kan worden... Mijn metgezel vraagt zich af of hier niet een groter taboe in schuilgaat dan in pornoficatie en verpreutsing. Helaas vindt de gespreksleidster van ‘Kill your darlings’ het geen vraag, waarna ze dit deel van het programma afgesloten verklaart.   

De politiek aan het woord
De tweede helft van het programma, ‘Seksualiteit en het vrije beleid’, wordt voorafgegaan door een kort intermezzo over ‘sexting’ dat ik misloop wegens wc- en barbezoek. Ik kom wel terug met twee zakjes met mijn favoriete thee, die ik van de barman van de Balie mocht meenemen omdat ik het zo lief gevraagd had (ik vroeg hem wat een zakje thee zonder heet water kostte). ‘Seksualiteit en het vrije beleid’ gaat in op de politieke aspecten van seks en is een gemeenschappelijk programmadeel.

Het onderdeel wordt ingeleid door de Vlaamse seksuologe Kaat Bollen, die erg aanschouwelijk en met aanstekelijk enthousiasme vertelt over haar praktijk en de gevallen die ze tegenkomt. Ze is een groot pleitbezorgster van natuurlijke lichaamsbeharing waar ze ook een boek over schreef. Haar standpunt – hoe opener en genuanceerder men over seks spreekt hoe beter – is duidelijk en ze onderbouwt het sterk. Ook Bollen is van mening dat porno bannen zowel onmogelijk als onwenselijk is, daarom pleit ze vooral voor bredere informatie over seks. Nu krijgen opgroeiende jongens en meisjes twee vormen van seks voorgeschoteld, stelt ze. Aan de ene kant seksuele voorlichting op school die kinderen ertoe brengt zich af te vragen waarom iemand überhaupt seks wil als je er ziek, zwanger en andere onaangename dingen van kunt worden, aan de andere kant de puur op de daad geconcentreerde mainstreamporno op het internet. Bollen zou graag zien dat alle facetten van seks en intimiteit belicht worden en ze ziet daarbij een belangrijke rol weggelegd voor moeders, omdat ‘ook jongens over het algemeen toch gemakkelijker over seks praten met hun moeder dan met hun vader.’

Bollen krijgt gezelschap van PvdA-politica en huisarts Marith Volp, en van oud-D66-politicus en huidig voorzitter van het Humanistisch Verbond Boris van der Ham. Volgens Volp is er wel degelijk sprake van een nieuwe preutsheid, ze merkt op dat politiek Den Haag vooral over seks spreekt als een probleem dat opgelost moet worden en dat dat die nieuwe preutsheid enkel versterkt. Van der Ham haalt Facebook aan als voorbeeld van een systeem waarbinnen preutsheid rare vormen aanneemt, zoals het aanstootgevend achten van vrouwen die borstvoeding geven. Hij begrijpt wel waarom veel politici in een kramp schieten als het om een scheiding tussen ‘goede en slechte seksualiteit’ gaat. Zowel Van der Ham, Volp als Bollen is voorstander van het tonen van normale seksualiteit, omdat ‘je anders nooit meer een normale naakte borst zou zien,’ vat Bollen samen, die verder van mening is dat mensen voor zichzelf moeten uitmaken wat goede of slechte seksualiteit is.

Het gesprek verplaatst zich naar het onderwerp seksuele vorming op school. Volp herkent het punt dat Bollen eerder maakte over de mechanische, kille en plichtmatige manier waarop seksualiteit op scholen besproken wordt en illustreert dat met een anekdote over haar zoon die in een grafstemming thuiskwam na elke les seksuele vorming. Van der Ham merkt op dat de scholen in Nederland nu eenmaal een grote vrijheid hebben in hoe ze met seksuele vorming omgaan en dat dat bepaald wordt door hun culturele aard. Christelijke, joodse, islamitische scholen bijvoorbeeld. Hij pleit ervoor dat seksuele vorming niet alleen als een vinkje in het curriculum van een school wordt gezien, maar dat er ook geïnspecteerd wordt óf het wordt gegeven, terwijl er tegelijkertijd rekening wordt gehouden met culturele gevoeligheden. Je moet er in elk geval niet van uitgaan dat seksuele voorlichting wel thuis zal gebeuren, stelt hij.

Onvermijdelijk komt Keulen ter tafel. De gespreksleidster van de tweede helft introduceert het onderwerp met het beeld van de kunstenares Milou Moiré, die naakt tegen het misbruik demonstreerde. Het is echter niet het, inmiddels bijna onafgebroken besproken, misbruik zelf dat zorgt dat er leven komt in deze tot dan nogal brave en bijna bloedeloze discussie. Het is het commentaar van Van der Ham op de naaktheid van Moiré die zorgt dat ik rechtop ga zitten. ‘Als een burka mag, mag dit al helemaal,’ opent hij, en vervolgens citeert hij mensenrechtenactiviste Maryam Namazie, die stelt dat emancipatie gebaat is bij uitersten. Aan de ene kant de burka, aan de andere kant de naakte kunstenares: die mensen zijn nodig in elke emancipatiestrijd, omdat je, als je de extremen kunt accepteren, ook alles accepteert wat ervoor zit. Ik onthoud het voor toekomstig gebruik.

Buiten de lijntjes
Rest uiteindelijk alleen nog de vraag of Tweeduizendsexting geslaagd is in haar ambitie om de seksuele moraal anno 2016 te duiden. Eerlijk gezegd? Wat mij betreft niet. Dat lag niet aan de gasten (waarbij politici natuurlijk altijd politici blijven, échte stellingname zullen ze niet gauw doen), maar eigenlijk vooral aan de beide gespreksleidsters, die te veel hun eigen script bij de vraagstelling leken te volgen. Voor buiten de lijntjes kleuren was in hun aanpak geen ruimte.  Maar waar was bijvoorbeeld één van de grote thema’s van deze tijd: de toenemende genderfluïditeit? Los van die ene bijna terloopse referentie van Boris van der Ham naar homo-emancipatie en –rechten was het perspectief knap cisheteronormatief. En waar was dat andere grote, zo nauw met dit thema verbonden onderwerp: het steeds bredere scala aan relaties waarbinnen monogamie niét de norm is?       

Het was natuurlijk ook wel érg ambitieus: de seksuele moraal 2016 duiden. Natuurlijk valt die niet te vatten in één avond van debat. Dat wil niet zeggen dat ambitie iets is om de Balie kwalijk te nemen, zelfs als die misschien niet bereikt wordt is er in elk geval naar gestreefd. Dat er niet genóeg gestreefd werd, dat er zoveel meer in zat dat er niet uitgehaald werd, dat de gespreksleidsters vast zaten aan hun eigen agenda waardoor de onderwerpen te beperkt bleven: ja, dat wel. Eén kans missen is pech, maar een reeks aan kansen laten liggen is niet alleen zonde, maar ook onnodig. 

Foto’s: Natasja van Loon

Het complete programma van Tweeduizendsexting – Seks, seksualiteit en het vrije beleid is hier terug te zien.