De vrouw als bedreiging: heksenjachten van toen en nu

Tikkho Maciel via Unsplash

Het aanwijzen en vervolgen van heksen is een fenomeen dat al in de veertiende eeuw ontstond. De slachtoffers, die voornamelijk bestonden uit vrouwen, werden op brute wijze gestraft en om het leven gebracht. Gelukkig ligt die tijd achter ons, toch? Helaas niet. Ook op dit moment vinden er in bepaalde delen van de wereld heksenjachten plaats, en ook nu zijn de slachtoffers voornamelijk vrouwelijk. Hoe komt dat?

Hoe het begon
In veel Europese landen kwamen vanaf circa 1450 tot 1750 heksenjachten voor. Tienduizenden ´heksen´ zijn hierdoor om het leven gekomen. Uit schattingen is gebleken dat ongeveer 80% van de slachtoffers vrouwelijk waren. Zij waren vaak oud, zwak en arm. Hoewel het heksengeloof uit de oudheid stamt en er in de Bijbel staat beschreven dat elke vorm van magie verboden is, begonnen de jachten pas in de renaissance. Waarschijnlijk komt dat doordat de kerk tot het jaar 1000 het bestaan van heksen en tovenaars ontkende en burgers verbood hierin te geloven. Kort na het begin van het eerste millennium veranderde ze echter van gedachten, waardoor hekserij wel strafbaar werd.

Vaak werden onverklaarbare gebeurtenissen bestempeld als hekserij, bijvoorbeeld natuurrampen, het uitbreken van ziekten of een slechte oogst. Dit was volgens burgers allemaal de schuld van heksen. Zij zouden volgens de Inquisitie een pact hebben gesloten met de duivel, geslachtsgemeenschap met hem hebben en zich schuldig maken aan het consumeren van kindervlees. In ruil daarvoor zouden ze duistere krachten krijgen waarmee ze gebeurtenissen negatief konden beïnvloeden. Vaak werden vrouwelijke natuurgenezers, helers en verloskundigen bestempeld als heks. Afwijkend gedrag werd als verdacht en gevaarlijk gezien. Wanneer iemand niet paste in de samenleving werd diegene aangewezen als zondebok. Ook werden mensen wiens ouders al eerder veroordeeld waren voor hekserij doorgaans aangewezen als schuldig. In de achttiende eeuw was de laatste officiële veroordeling van een heks in Europa.

Moderne heksenjachten
Toen het belang van geloof wegebde in Europa, was er ook minder reden om een bijgeloof te hebben. Maar op plaatsen in de wereld waar geloof nog wél een grote rol speelt komen heksenjachten nog steeds voor. Veel Afrikaanse landen geloven in hekserij en de bestraffing daarvan. Zo heeft Kameroen, nadat het land onafhankelijk werd in 1960, de mogelijkheid om heksen te berechten hersteld. In Nigeria kunnen vermeende heksen worden verbannen of zelfs gedood. Daarnaast is er in 2008 een groep van elf vermeende heksen levend verbrand in hun eigen huizen. Je wordt in deze landen als heks gezien als je arm bent of een beperking hebt, maar ook als je succesvoller, mooier en slimmer bent dan de rest van de gemeenschap. Je kunt het dus eigenlijk niet goed doen als vrouw. Het is niet ongebruikelijk dat een heksenjacht wordt ingezet om de eigendommen van het slachtoffer te plunderen.

Ook in Azië en Oceanië worden heksen tot op de dag van vandaag vervolgd. In Saoedi-Arabië pakt de politie volgens lokale bronnen nog steeds mensen op wegens tovenarij. In Papoea-Nieuw-Guinea is het uitoefenen van witte magie, zoals gebedsgenezing, legaal, maar het uitoefenen van zogenaamde zwarte magie is verboden. Hieronder valt het gebruiken van ‘magie’ om te verwonden, doden of iets op een negatieve manier te beïnvloeden. Hoewel de straf hiervoor eigenlijk maximaal twee jaar gevangenisstraf bedraagt, is er op het platteland sprake van buitengerechtelijke vervolging. Hier worden alleenstaande vrouwen die buiten de maatschappij vallen bestempeld als heks, gemarteld en vermoord. In 2013 werd er in het land nog een vermeende heks verbrand op de brandstapel.

Waarom vrouwen?
Het is geen toeval dat de meerderheid van de vervolgde heksen vrouwelijk was én is. Al in eeuwenoude Griekse en Latijnse literatuur werd geschreven over vrouwen die gebruikmaakten van kwaadaardige magie. Ook in Malleus Maleficarum (ook wel de Heksenhamer), het eerste boek over hekserij dat rond 1485 verscheen, werd de vrouw neergezet als potentiële heks. Ze werd gezien als van nature slecht en gemakkelijk beïnvloedbaar. Aangeraden werd om bij haar uit de buurt te blijven, omdat ze een ongepaste begeerte zou hebben. Aangezien de heksenjachten van vroeger en die van nu veel gelijkenissen hebben, zou je kunnen stellen dat deze gedachtegang in veel landen nog steeds van kracht is. Daarnaast speelt misogynie een grote rol. Mensen vinden het makkelijker om te wijzen naar een succesvolle vrouw in plaats hun eigen fouten onder ogen te komen. Ze vinden het onwaarschijnlijk dat ze op eigen kracht meer kan bereiken dan hen, dus dan ‘moet ze wel een heks zijn’.

Wat kun jij doen?
tMeehelpen bij het creëren van veiligere leefomstandigheden voor vrouwen die beschuldigd zijn als heks? Op dit moment zijn er een aantal organisaties die zich hiervoor inzetten. Het WHRIN (The Witchcraft & Human Rights Information Network) zet zich in tegen heksenvervolging en probeert bewustwording rondom dit onderwerp te creëren. Daarnaast pleit de organisatie voor een wereld waar mensen vrij kunnen geloven in hekserij, maar dan wel op een veilige manier. Ook organisaties als Amnesty International en Human Rights Watch houden de situatie omtrent heksenjachten in verschillende landen in de gaten. De strijd tegen heksenvervolgingen is nog niet gestreden. Zoals staat vermeld op de website van het WHRIN, dit is niet de zestiende eeuw. Het is tijd om meer bewustwording te creëren rondom dit onderwerp.

Steun LOVER!
Vond je dit een goed artikel? Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Laat je waardering blijken door een (eenmalige) donatie en help ons. LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.