Dekolonisatie van de Universiteit

een verslag van het Maagdenhuisdebat

"Ze doen alsof ze niet discrimineren. Maar intussen wordt er danig gediscrimineerd, met een glimlach en hele mooie woorden, maar als je die woorden goed verstaat en goed op een rijtje zet, dan zie je dat er discriminatie is."

"Ik had liever dat een Hollander zegt: 'Hier mag je niet en daar mag je niet.' Dan weet ik het en ga ik ertegen knokken. Maar ze zeggen: 'Ja hoor, kom maar.' En als je er dan bent, behandelen ze je als een dweil!" Deze woorden komen van een willekeurige Surinaamse vrouw. Ze spreekt vanuit haar persoonlijke ervaring. In alledaagse duidelijke taal geeft ze een treffend profiel van racisme in Nederland.

Dit is de opening van professor Philomena Essed’s beroemde boek Alledaags Racisme (1984).  Op donderdagmiddag 16 juni hield Essed een lezing in het Maagdenhuis te Amsterdam. De zaal zat vol op deze middag, georganiseerd door het Diversity Committee van de Universiteit van Amsterdam. 

Professor Gloria Wekker opende de lezing die in teken stond van alledaags racisme en de toekomst van de universiteit. Een dag eerder had Wekker haar afscheidsrede aan de Universiteit Utrecht gehouden, die ging over haar nieuwe boek White Innocence (zie hier LOVER’s reportage). Wekker is het nieuwe hoofd van de Diversity Committee van de UVA, resultaat van de Maagdenhuis bezetting in 2015. Onder haar toezicht lopen er vier onderzoeken binnen het comité. Één kwalitatief en drie kwantitatieve onderzoeken naar gekleurde studenten binnen de UVA. Zichtbaar gelukkig gaf zij haar collega professor het woord. 

"Alledaags racisme betekent dat je twee keer, drie keer zo hard moet werken [om steun te genereren voor je werk]", begon Essed. Ze tekende het voor haar publiek uit: racisme functioneert door middel van de driehoek van dominantie. (1) Marginalisatie en uitsluiting, (2) onderdrukking, vernedering en het ontkennen van racisme, en (3) het problematizeren van verschil en de voorkeur voor gelijkheid. Al deze verschillende vormen van racisme zijn met elkaar verbonden en versterken elkaar. Daarbij zijn sommige vormen iets meer verborgen en subtiel, terwijl andere heel duidelijk zijn. Essed kwam daarmee meteen tot de kern: "At the end of the day it is about who is more worthy to live - to be alive - to be in your institutions."

Professor Philomena Essed is hierom bekend: het ontleden van racisme. Het precies aanwijzen waar, hoe en waarom het gebeurt. Zij was hiermee een van de eerste academici in Nederland. Ze schreef in de jaren 80 een beroemde studie naar kleur in het witte Nederland. Alledaags Racisme is link voor haar tweede boek over alledaags racisme). Vervolgens schreef Essed een boek in het Engels. Een stap die noodzakelijk was gezien de gepikeerde reacties op haar onderzoek, vertelde ze tijdens de lezing. Dit boek, Everyday Racism: reports of women from two cultures, is ook te vinden in het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis Atria in Amsterdam. 

Alledaags racisme past zich aan aan de cultuur, normen en waarden van de plek waar het functioneert. Dus ook aan de cultuur van de universiteit, legt Essed uit. En deze cultuur is steeds meer gebaseerd op een business model waar gelijkheid op basis van West-Europese waarden wordt gepromoot. "Guess who the model is based on? Guess three times"… Ik (Iris) dacht aan een van mijn beste vriendinnen, die vorige maand aan de UVA afstudeerde als arts. De witte mannelijke arts van middelbare leeftijd die de toespraken verzorgde benoemde bij de enige twee niet-witte studentes als eerste hun verschil in afkomst. Alsof dit hun belangrijkste kenmerk was. "Zij is geboren in Afghanistan maar dat zou je niet zeggen! Ze spreekt namelijk vloeiend Nederlands." Bij de ander: "Haar familie komt uit Ghana, maar ze is geboren en getogen in Amsterdam." Niemand keek ervan op. Aan de ervaringsverhalen te horen zijn dit soort opmerkingen in het voornamelijk witte instituut van geneeskunde aan de UVA een dagelijkse gang van zaken. Ziehier: alledaags racisme in de praktijk. 

Essed heeft een hoge positie in de Antioch University in Amerika. Vanuit deze positie besprak ze hoe men een goed leerklimaat kan creëren op universiteiten. Met de opkomst van neo-liberalisme werd lesgeven synoniem met winst maken. Oude patriarchale vormen en etnisch-culturele hierarchieën worden versterkt door dit nieuwe businessmodel van de universiteit. Essed stelt: "Unless we become a caring university women and people of color will remain to be judged from a normative framework that priviliges white and masculine atributes." Essed legt ook het verschil tussen een beleid gericht op diversiteit en beleid gericht op dekolonisatie uit. In een beleid gericht op diversiteit worden mensen gedefinieerd door hoe anders zij zijn van de norm. Dit anders-zijn wordt dan niet geproblematiseerd maar het wordt uit de context gehaald en gefixeerd. "Binnen zo’n beleid moet je anders [gekleurd, vrouw] blijven zijn, anders klopt het niet". Diversiteitmanagement is slechts een kortetermijnoplossing. Wat we echt nodig hebben is verandering van de kernwaardes.

© Foto: Anja Meulenbelt

Na de lezing kwam er een panel van één leraar en vier studenten op het podium. De studenten spraken wat voor invloed Essed’s werk op hen had. Een panellid vroeg zich bijvoorbeeld af hoe racisme dat zij, een gekleurde studente, ervaart in Nederlands onderwijs en ook in haar thuisland de vroegere Nederlandse kolonie Indonesië ontmantelt kan worden. Een ander persoon in het publiek vertelde over haar ervaringen met racisme in het onderwijs. Deze ervaringen waren traumatisch en ze is gestopt met haar studie. Het werk van Essed is zo belangrijk omdat het enerzijds steun biedt aan mensen die racisme ervaren en anderzijds mensen die alledaags racisme uitvoeren met de neus op de feiten drukt. Professor Essed en de andere gekleurde vrouwen binnen de universiteit, docenten en studenten, maken debatmiddagen als deze mogelijk.

Voor initiatieven die zich inzetten tegen racisme en dekolonisatie zie: Amsterdam United, de University of Color en African Students United

Veel dank aan Anja Meulenbelt voor de foto's©.