Drag en het (non-)binaire gendersysteem
Een onderzoek van studenten Culturele Antropologie & Liberal Arts & Sciences
Skyla Lucas
‘Gentlemen, start your engines and may the best woman win!’ De legendarische woorden van RuPaul en sinds kort ook de woorden van Fred van Leer. Nederlands eigen Drag Race Holland is op 18 september 2020 van start gegaan en het is een nationaal fenomeen. Schijnbaar uit het niets is er veel aandacht voor dragqueens en krijgen ze een podium. Wat zijn drags eigenlijk en welke genderidentiteit hebben ze? Onze maatschappij kent namelijk nog steeds een binair gendersysteem. Dit systeem gaat ervan uit dat er twee genders zijn: je bent man of vrouw, mannelijk of vrouwelijk. In werkelijkheid zit er echter veel meer tussen man ‘of’ vrouw zijn. Met ons onderzoek willen we onderzoeken of drag het binaire gendersysteem uitdaagt, of juist niet.
Wanneer we de woorden van RuPaul nog eens goed bekijken, kan het doen voorkomen alsof hiermee een binair genderspectrum wordt bevestigd. Maar hoe wordt gender precies uitgebeeld in drag en welke rol speelt seksualiteit hierbij?
Gender en drag
Het is dinsdagavond in The Queen's Head, een van de oudste gay bars in Amsterdam, en de drag queen bingo is begonnen. Vandaag is het Skyla Versai die presenteert. Het is haar verjaardag en ze is net zestien geworden. Volgens zichzelf dan. De prijzen werken middels kleine vibrators en glittermondkapjes toe naar de hoofdprijs: een zwarte dildo met minstens de lengte van een onderarm.
Donald Collins (36) vertolkt het personage van Skyla vanavond. En dat is ze ook, een personage. Wanneer we Donald in een interview vragen hoe Skyla zich definieert, maakt hij ons duidelijk dat hij wel ‘vrouwelijke’ aspecten verwerkt die hij waardeert in een persoon, maar dat hij allereerst een karakter speelt. Skyla definieert zichzelf als een non-gendered female. ‘Ik zou mezelf eerder een showgirl noemen,’ vertelt Donald. Verwarrend, een gendergeladen term voor een non-gendered karakter, maar dit hoeft geen tegenstelling te zijn. Antropoloog Sandeep Bakshi schrijft over deze uitbeelding van vrouwelijkheid in zijn artikel over drags en hijras. Hij zegt dat door het feminiene uit te vergroten drags ons kunnen laten zien hoe fictioneel het binaire gendermodel is. Donald legt aan ons uit: ‘Drag gaat vaak om het nemen van bepaalde karakteristieken van een vrouw en die uitvergroten.’
Kijk bijvoorbeeld naar Sedergine in Drag Race Holland met haar enorme nepborsten en humor waarmee ze het heersende beeld van vrouwelijkheid aandikt of zelfs ridiculiseert en op die manier het binaire gendermodel in twijfel trekt. Zoals Skyla ook verkondigde tijdens de bingo: ‘Girl you have titties and a vagina, I have duct tape and ambition.’ (Zelf)spot staat centraal in dragperformances. De 24-jarige Bram, ook wel bekend als Miss Reggy B, beschrijft deze spot aan de ene kant als zelfspot, maar aan de andere kant ook als ‘shade’: het met de grond gelijk maken van zowel je publiek als jezelf. Het is volgens hem dit shockerende en uitdagende waarom mensen naar de shows toe komen. Bram legt ook uit dat dragshows niet gaan om het overtuigen van het publiek van welk gender zij op dat moment uitdragen. Dragqueens proberen het publiek vooral te overtuigen van hun personage. Bram: ‘Nee, ik overtuig het publiek niet van mijn gender. Ik overtuig het publiek gewoon dat Reggy een ontzettend goede, leuke performer is.’
Drag en seksualiteit
Seksualiteit is een onmisbaar en veelvoorkomend onderwerp in de performance van dragqueens. Veel grappen die worden gemaakt hebben alles te maken met seksualiteit, zoals de enorme dildo die diende als hoofdprijs bij de bingo. Bovendien kleden de dragqueens zich seksueel uitdagend. Bram en Donald benadrukken echter dat alles met een knipoog is. Bram vertelt: ‘Ik kan bijvoorbeeld een hele sexy, vrouwelijke, curvy jurk aan hebben en dan een grap maken over dat mijn pik niet lekker zit in deze jurk.’
Homoseksualiteit speelt ook een grote rol in de dragscene. Mensen die actief zijn in de dragscene identificeren zichzelf vaak als homoseksueel. En dan bedoelen we de persoon die zij zijn, niet het personage dat zij uitbeelden. Zowel Bram als Donald geeft aan als personage niet seksueel actief te zijn. Zo zegt Bram: ‘Reggy is allesbehalve seksueel voor mij. Het is en blijft je werk. Op het moment dat ik mijn wimpers en pruik af doe ben ik klaar met werken. Dan ben ik gewoon Bram.’
Ook het publiek van dragshows is grotendeels homoseksueel. Daar wordt op ingespeeld, bijvoorbeeld door de prijzen op de bingoavond. Bram legt uit: ‘Je weet dat je publiek voor 80 tot 85% gay is. Of dat nou man, vrouw, non-binair, trans, whatever is, het is altijd LGBTQ+. Dus dan ga je in je nummers en in je shows en je prijzen die kant op.’
Socioloog Justine Egner en antropoloog Patricia Maloney schrijven in hun artikel over het belang van het betrekken van de omgeving bij shows. Zij stellen dat de manier waarop dragperformers zich presenteren, beïnvloed wordt door de karakteristieken van de omgeving waarin zij optreden. Het overgrote deel van de bezoekers van dragshows is onderdeel van de queer community en volgens Donald is de dragscene dan ook een belangrijk onderdeel van deze community.
Dagen dragqueens het binaire gendersysteem uit?
Vanwege de focus van dragqueens op overdreven vormen van het vrouwelijke dragen zij volgens Bakshi bij aan het idee dat gender binair is. Je hebt mannelijk of vrouwelijk, meer smaken zijn er niet. Bram zegt daarover: ‘Ik laat het publiek kijken naar mij zoals zij dat willen. Als zij iets mannelijk vinden dan vinden zij dat mannelijk en als zij iets vrouwelijk vinden dan vinden zij dat vrouwelijk.’ Bakshi haalt mede-antropoloog Schacht aan die van mening is dat dragqueens op deze manier volledig afhankelijk en meer een weerspiegeling zijn van de normatieve verwachtingen van het publiek over gender en seksualiteit. In dit geval zouden de drags voortbouwen op het essentialisme vanwege het supervrouwelijke dat zij in hun shows performen en daarnaast op heteronormativiteit, omdat homoseksuelen hierin heteroseksualiteit belichamen. Volgens Bakshi zouden drags dus geen uitdaging vormen van het binaire gendersysteem, omdat ze gender juist zouden bevestigen als een essentiële categorie.
Echter, door mannelijke kledingstukken vrouwelijk te maken en door de vrouwelijke karakteristieken te overdrijven, kunnen dragqueens spelen met de status quo. Bakshi haalt ook Judith Butler aan, die van mening is dat dragqueens ons door deze parodie van normatieve opvattingen over gender laten zien dat het binaire gendersysteem fictief is. Dragqueens maken volgens haar op deze manier duidelijk dat gender een sociaal construct is; dat gender en het bijbehorende binaire gendermodel worden ‘performed’. Dragqueens zouden ons er zo aan helpen herinneren dat iemand gender niet is, maar dat gender meer fundamenteel is wat iemand doet. Daardoor zou het heersende binaire gendersysteem door dragshows in twijfel worden getrokken.
Over de hokjes van het binaire gendersysteem zegt Bram: ‘Ik haat hokjes. Hokjes zijn het meest vreselijke in de wereld.’ Binnen de dragscene wordt het geaccepteerd wanneer je buiten de hokjes valt. Donald vertelt dat drag zich heeft ontwikkeld zoals de maatschappij zich heeft ontwikkeld. Hij stelt dat non-binariteit eerst geen groot onderdeel was van drag, maar dat het tegenwoordig in de dragscene niet meer gaat om vrouwelijk of mannelijk zijn. Het gaat om je personage. Volgens Justine Egner en Patricia Maloney zouden dragqueens daarom tot een grijze zone behoren; ze passen niet in het binaire gendermodel. Door dragshows zou zo de aandacht worden getrokken naar deze grijze zone van non-normatieve genderidentiteiten. Dit gebeurt echter nog voornamelijk in de besloten privésfeer, zoals in gaybars. Het publiek van de dragshows bestaat grotendeels uit homoseksuelen. Zoals uit het interview met Donald naar voren kwam zijn homoseksuelen altijd tegendraads geweest, waardoor ze tijdens zo’n shows niet geshockeerd zouden worden. Het publiek dat geshockeerd moet worden bestaat volgens hem juist uit heteroseksuelen. Totdat het publiek verandert, blijft het veranderend potentieel van dragshows dan ook beperkt.
Donald vertelt ons echter ook dat drags tegenwoordig door de maatschappij steeds meer worden gezien als artiesten. Hij maakt ons duidelijk dat drags gehoord willen worden. Door het bereiken van een ‘shock-factor’ tijdens zijn show wil hij ‘fuck you’ zeggen tegen de maatschappelijke norm over gender. Uiteindelijk wil hij laten zien dat het echte mensen zijn en niet ‘the other’. Hierover zegt hij: ‘Ik heb het gevoel dat ik op deze manier iets kan veranderen, omdat het heel makkelijk is om mensen slecht te behandelen als je denkt dat ze anders zijn dan jij’. Zowel Bram als Donald is van mening dat het normaliseren van non-normatieve genderidentiteiten zich langzaamaan aan het ontwikkelen is door de dragscene meer publiekelijk te maken. ‘Zo kunnen mensen zien dat we er zijn’, zegt Bram.
Dat gezien worden begint zich dus langzaamaan te ontwikkelen. De dragscene wordt steeds meer uit de privésfeer getrokken. Denk maar aan Drag Race Holland die de nationale televisie heeft gehaald. Mensen uit alle hoeken van de samenleving maken op deze manier kennis met de grijze zone van non-normatieve genderidentiteiten. Bram geeft aan hij denkt dat de community zo steeds meer geaccepteerd zal worden in de maatschappij. Die meer publieke positie zal er uiteindelijk voor zorgen dat het binaire gendersysteem wordt uitgedaagd. De volgende stap is volgens Bram dat dragqueens de hoofdrol krijgen in films, dat zoiets als Drag Race Holland twintig seizoenen gaat krijgen en dat in plaats van Linda de Mol een dragqueen gaat presenteren.
Bronnenlijst:
Sandeep Bakshi. 2008. A Comparative Analysis of Hijras and Drag Queens. Journal of Homosexuality, 46:3-4, 211-223. (12 p)
Egner, Justine, and Patricia Maloney. “‘It Has No Color, It Has No Gender, It’s Gender Bending’: Gender and Sexuality Fluidity and Subversiveness in Drag Performance.” Journal of Homosexuality 63, no. 7 (2015): 875–903. https://doi.org/10.1080/00918369.2015.1116345
Dit artikel is geschreven door studenten van het vak Gender, Seksualiteit en het Lichaam aan de Universiteit Utrecht.
Steun LOVER!
Vond je dit een goed artikel? Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Laat je waardering blijken door een (eenmalige) donatie en help ons. LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.