Een feministische analyse van AI-relaties

Beeld door Jules van Beurden2

AI-companions zijn geen toekomstvisie meer, maar een dagelijkse realiteit. Digitale partners luisteren, troosten en flirten. Allemaal via een scherm. Wat ooit begon als een experiment uit de techwereld, is uitgegroeid tot een miljardenindustrie die zich voedt met onze behoefte aan verbinding. Vooral jongvolwassenen lijken gevoelig voor grenzeloze aandacht: in de Verenigde Staten heeft bijna een derde van de mannen onder de dertig al contact gehad met een AI-partner, en ook steeds meer vrouwen verkennen dit nieuwe terrein van digitale intimiteit.

Opmerkelijk genoeg is het niet de AI-lover of de AI-friend die de markt domineert, maar de AI-girlfriend. Een virtuele vrouw, geprogrammeerd om altijd lief te zijn, nooit tegenspraak te bieden en zich moeiteloos te voegen naar de wensen van haar gebruiker. 

De belofte van AI is vaak die van efficiëntie en gemak, maar in het domein van intimiteit schuift dat gevaarlijk dicht naar gehoorzaamheid en objectificatie. De digitale geliefde lijkt misschien nieuw, maar de dynamiek is oud: een vrouw die geeft, luistert, bevestigt en vooral niet te veel terugpraat. AI-relaties belichamen niet alleen individuele fantasieën, maar weerspiegelen ook bredere maatschappelijke machtsstructuren. 

De onderdanige stem van technologie
AI-companions zijn digitale entiteiten die met behulp van kunstmatige intelligentie converseren, luisteren, en dus ook steeds vaker doen aan intieme rollenspellen. 

Opvallend is hoe sterk de markt gedomineerd wordt door mannelijke gebruikers en door vrouwelijke personificaties. Reclames tonen hyper-geseksualiseerde avatars met onrealistische lichamen en flirterige houdingen. De standaardstem is vaak zacht, hoog en vriendelijk; denk aan de bekende feminiene stemmen van Siri en Alexa.

Deze feminisering van technologie heeft een lange traditie: secretaresses in de kantoorwereld, vrouwelijke telefonistes, en later digitale assistentes die allemaal dezelfde rol belichamen: behulpzaam, onderdanig, beschikbaar. Technologie wordt op die manier gecodeerd als vrouwelijk, en vrouwelijkheid zelf gereduceerd tot dienstbaarheid.

AI-relaties als spiegel van ongelijkheid
In AI-relaties wordt de mannelijke gebruiker voortdurend bevestigd. Zijn fantasieën worden op maat bediend, zijn voorkeuren zonder tegenspraak ingewilligd. De ‘vrouwelijke’ AI bestaat bij gratie van zijn input: ze leert, past zich aan, en wordt gevormd naar zijn wens.

Wat betekent het dat vrouwelijke AI’s nooit “nee” zeggen? Consent is geen optie, want consent veronderstelt de mogelijkheid tot weigering. Hier wordt een relationeel model ontwikkeld, waarin vrouwen, ook al zijn ze virtueel, per definitie geen eigen wil mogen hebben. Dit bevestigt een eeuwenoud patroon: de ideale vrouw is gehoorzaam en zacht. 

De AI-girlfriend is daarmee een spiegel van het mannelijk ego. Ze confronteert niet, stelt geen grenzen, daagt niet uit. Zo ontstaat er een eenzijdig relationeel scenario dat geen plaats laat voor conflict, discussie of gelijkwaardigheid. Terwijl feminisme altijd heeft benadrukt dat echte emancipatie pas mogelijk is binnen wederkerige relaties, biedt de AI-girlfriend een digitale terugval naar ongelijkheid.

Niet elke gebruiker van AI-relaties is een seksist die bevestiging zoekt. Veel mensen, ook vrouwen, gebruiken AI-companions om eenzaamheid te verzachten of om laagdrempelig sociale steun te vinden. Voor sommigen kan een virtuele partner een tussenstap zijn naar meer zelfvertrouwen in echte relaties.

Het probleem zit dus niet zozeer in het bestaan van AI-relaties, maar in de manier waarop ze nu ontworpen en vermarkt worden. De vraag is: wie bepaalt de norm, en welke waarden worden ingebouwd?

Wanneer fantasie norm wordt
Wat gebeurt er wanneer dit relationele scenario doorwerkt in de realiteit? Als jonge mannen leren dat een ‘partner’ altijd direct beschikbaar is, nooit kritiek levert en zich aanpast aan hun wensen, wat doet dit dan met hun bereidheid tot empathie, compromis of respect voor grenzen in echte relaties? Mijn vrees is dat AI-relaties niet alleen individuele fantasieen bevredigen, maar ook sociale normen herprogrammeren.

AI-relaties zijn geen losstaand fenomeen. Ze passen in een bredere cultuur waarin vrouwenlichamen en vrouwelijkheid voortdurend worden gecommodificeerd; van porno tot mode-industrie. De AI-girlfriend is de ultieme kapitalistische versie: ze is niet eens meer een echt mens, maar puur product, volledig gemaakt om te dienen.

Daarmee schuift ze in het verlengde van klassieke feministische kritiek op representaties van vrouwen: als object. Waar feministen al decennialang strijden tegen stereotiepe weergaven in media en porno, voegt AI een nieuwe laag toe: niet alleen representatie, maar ook interactie. Hier wordt seksisme niet meer alleen geconsumeerd, maar actief beoefend in persoonlijke interacties.

AI-relaties zijn geen neutrale technologie. Ze zijn een spiegel van de samenleving die ze produceert: patriarchale fantasieën waarin vrouwen gereduceerd worden tot gehoorzame dienstverleners zonder eigen wil.

AI dreigt een nieuwe laag seksisme te coderen in onze intiemste sferen, waarmee de strijd om gelijkwaardigheid nu ook verschuift naar de digitale wereld. Als we niet ingrijpen, riskeren we dat de liefdesrelaties van de toekomst worden gebouwd op oude, onderdrukkende patronen, ditmaal versterkt door algoritmes. 

Steun LOVER!
LOVER draait sinds de start in 1974 volledig op vrijwilligers en donaties. Wil je dat een van Nederlands oudste feministische tijdschriften blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.