'Een transgender is activist in default'

Interview met kunstenaar Gabrielle Le Roux over haar tentoonstelling Proudly African & Transgender

Gabrielle Le Roux heeft de afgelopen jaren transgenders in verschillende Afrikaanse landen getekend. De reizende tentoonstelling Proudly African & Transgender is het resultaat. Begin dit jaar was de tentoonstelling te zien bij Amnesty International in Amsterdam 1), de afgelopen maanden in o.a. Barcelona en Istanbul, en tijdens de Amsterdamse Gay Pride zal de tentoonstelling weer in Amsterdam terugkomen. Wat maakt deze tentoonstelling zo populair?

Ik spreek Le Roux tijdens de lancering van de African pride. De Gay Pride is dit jaar voor het eerst ook African Pride, een initiatief van organisator ProGay om bewustzijn onder Nederlanders over homoseksualiteit in Afrikaanse landen te vergroten. Gabrielle Le Roux is zelf al jaren bezig met gender en seksualiteit in Afrika. Als kind woonde ze in Zuid-Afrika, daarna in de Caraïben, maar begin jaren negentig ging ze terug naar Zuid-Afrika om er bij ngo's te werken. 'Alhoewel ik in de Caraïben kunstprojecten had gedaan, kwam het niet in me op dat ik in Zuid-Afrika ook kunst zou kunnen maken. Er was zoveel ander belangrijk werk te doen,' zegt ze. Le Roux werkte onder andere voor Women's Media Watch. 'Het was inspirerend werk, maar ik raakte op en mijn gezondheid ging achteruit. Nadat ik ontslag had genomen kon ik alleen nog maar aan tekenen denken.'

op de schop
Le Roux tekent portretten. Eerder maakte ze de reeks 'Living Ancestors', portretten van vrouwen over de honderd jaar in de Caraïben. 'Er is altijd een reden dat ik een persoon teken,' zegt ze, 'en dat is dat ik respect heb voor wat hij of zij doet. Ik ben meer geïnteresseerd in wat een persoon doet, dan in hoe diegene er uitziet.' Het idee voor het transgender project ontstond toen een bevriende huisgenoot van geslacht wilde veranderen. 'Getuige zijn van zo'n proces zet je wel aan het denken. Alles wat ik als feminist had geleerd ging op de schop. Ik besefte dat transgenders nog nergens ter wereld echt vrij zijn. Zij krijgen, als ze herkend worden als transgender toch altijd een reactie op hun transgender zijn. Gender is nog altijd heel rigide. Als een baby met een vagina wordt geboren verwacht men dat deze baby opgroeit tot meisje en vrouw. Veel mensen vinden dat we dankzij het feminisme al ver zijn gekomen met respect en acceptatie van verschillende leefstijlen, maar dat valt vies tegen als je kijkt naar de dagelijkse realiteit van transgenders. Zelfs in de LGBT gemeenschappen worden transgenders nog vaak gedisrimineerd. Er wordt hen verteld dat ze trans zijn vanwege hun seksualiteit. Er is veel vijandigheid die voortkomt uit onbegrip. Ik vind dat we meer ruimte moeten maken, en ik hoop dat mijn werk daaraan kan bijdragen.'

belangrijke mensen
Hoe kan ze met haar portretten meer ruimte creeëren? In de eerste plaats door het respect dat het tekenen van een portret met zich meebrengt. 'Belangrijke mensen lieten portretten van zich maken,' legt Le Roux uit. Die sfeer van belangrijkheid maakt dat mensen, uit allerlei verschillende landen, graag aan het project meedoen en er zelfs om gerespecteerd worden.' Maar zijn er dan nooit mensen geweest die toch uit het project wilden stappen omdat ze bang waren erdoor in gevaar te komen? 'Dat is een voordeel van tekeningen boven fotografie,' stelt Le Roux. 'Hoezeer je ook lijkt op het portret dat van je is getekend, je kunt altijd ontkennen dat jij het bent.' Ze vraagt de geportretteerden altijd om een begeleidende tekst bij het portret te schrijven. En niet alleen erbij, maar ook eróp. Zo lees je bij een portret 'Proud of who I am' en bij een ander 'I owe no one an explanation.' Dat geportretteerden zelf op het portret schrijven heeft nog een functie: 'Het is een teken dat ze akkoord gaan met hun portret. Als ze het niet goed zouden vinden zouden ze er zelf ook niks aan toe willen voegen,' legt Le Roux uit.

persoonlijk verhaal
De persoonlijke woorden van de geportretteerden zijn voor Le Roux een belangrijk onderdeel van het project. 'In de tijd dat ik voor ngo's werkte zag ik telkens weer de kracht van het persoonlijke verhaal. Of het nou bij een demonstratie of een congres was: iemand die over eigen ervaringen vertelde had meteen de aandacht, mensen die een theoretische speech hielden niet. Ook heb ik gezien hoe persoonlijke verhalen andere mensen kunnen helpen geweldadige patronen te doorbreken, bijvoorbeeld bij huiselijk geweld. Natuurlijk, ik wil tekenen, maar ik wil vooral een portret maken omdat ik er een verhaal in zie dat verteld moet worden. Als tekenaar stop je weliswaar je eigen persoonlijkheid in een portret, maar omdat de geportretteerde ook een verhaal heeft staat het portret niet op zich. Iets in het verhaal van de geportretteerde zal veranderen wat je in het portret ziet.'

Le Roux vindt persoonlijke verhalen een belangrijk onderdeel van haar werk, maar ze vindt ook dat er iets wringt als het gaat om transgenders en persoonlijke verhalen: 'Zij moeten telkens weer hun verhaal vertellen, ze komen er niet mee weg als ze niks zeggen,' zegt Le Roux. 'Mensen die niet trans zijn kunnen kiezen of ze een persoonlijk verhaal willen vertellen of niet. Transgenders hebben die keuze niet. Als je trans bent, en je wordt als zodanig herkend, ben je een activist in default. Niet omdat je per se politiek actief wilt zijn, niet omdat je een punt wilt maken, maar omdat je vragen oproept om wie je bent. Dat is niet eerlijk, maar als je het van de mooie kant bekijkt, en dat punt wil ik graag maken, dan veranderen transmensen de wereld al door te zijn wie ze zijn.'

updates
Waneer is de tentoonstelling succesvol? 'Dat is ze al,' zegt Le Roux enthousiast. 'Financiëel heeft het project vruchten afgeworpen: de tentoonstelling heeft subsidiegevers aangetrokken voor de projecten van de mensen ín mijn portretten. Daarnaast zijn we blij met de positieve aandacht die de tentoonstelling krijgt. Ik heb nog steeds contact met alle mensen in mijn portretten, het is een levendig gebeuren. Bij openingen van de tentoonstelling hebben we meestal skype contact en vaak houdt één van de geportretteerden een openingspraatje per live video. Regelmatig contact is ook belangrijk om de persoonlijke verhalen van de geportretteerden te kunnen updaten. Het is niet zozeer dat ze de opdracht hebben om telkens een nieuw verhaal te schrijven, maar als ze zelf iets toe willen voegen of veranderen, dan is daar ruimte voor. Zo was één van de geportretteerden ten tijde van de Amnesty tentoonstelling in een depressie, waar hij nu overheen is. Ik ben blij dat hij een update van zijn verhaal wilde geven. Zijn ontwikkeling is hoopvol voor andere transgenders, en dat hij de moeite neemt om zijn verhaal te updaten, is een compliment voor het project.'

Van 29 juli tot 20 oktober is de tentoonstelling Proudly African & Transgender samen met portretten van zwarte lesbiennes en transmannen door fotografe Zanele Muholi te zien in IHLIA, 6e etage Openbare Bibliotheek Amsterdam, Oosterdokskade 143, Amsterdam.

De opening is op 29 juli om 17.00.

1) zie het LOVERlog van 30 maart 2010 voor een recensie van de tentoonstelling bij Amnesty International.