Empathie en ongemak

De White Ribbon Campagne van Emancipator spreekt mannen aan in hun verantwoordelijkheid in de strijd tegen geweld tegen vrouwen. Het is aan mannen om bondgenoot te zijn, hun mannenstemmen te laten horen, en het omvangrijke van dit fenomeen publiekelijk te erkennen. Daarom riepen we mannen op om te schrijven over hun afschuw, woede, onbegrip of inzichten. 

Vandaag Thijs van der Linden over de les van ongemak als bondgenoot.

Afschuw, woede, schaamte, verdriet: het zijn emoties die je als man op een gemiddelde dag slechts bij benadering beleeft als je denkt aan seksueel geweld tegen vrouwen. Je velt er wel een duidelijk moreel oordeel over, denk je, maar emoties; dat ligt toch wat lastiger. Mocht het een bekende zijn overkomen, dan gaat het gevoel wat dieper, maar meestal komt het aan op je inlevingsvermogen, wil je enigszins in de buurt komen van echte emoties. En die emoties, ook die van de ander, zijn nu juist, samen met de ratio, essentieel in het vormen van een authentiekmoreel oordeel. Dat vinden althans de meeste ethici.  Empathie is hier dus de sleutel tot een duidelijk en werkbaar standpunt.

Empathie in een schaamtecultuur

Onder de minst empathische mannen wat seksuele intimidatie betreft, zijn degenen die bij ‘het hele #MeToo-gebeuren’ zeggen het gevoel te hebben dat ze een schuldgevoel wordt aangepraat. Ze lijken buitenproportioneel veel met zichzelf bezig terwijl het in werkelijkheid gaat om het lijden van een ander. Dit speelt in alle zaken waar minderheden door leed worden getroffen. Gediscrimineerd om huidskleur, geloof, economische klasse; de gedachte lijkt te zijn - mits het leed überhaupt wordt onderkend - ja, dat is misschien allemaal niet fijn, maar mij treft het niet en waarom moeten ze mij dan het gevoel geven dat ik verkeerd bezig ben?

Dit gebrek aan empathie kan functioneel lijken. Om het toch al zo ingewikkelde leven een beetje goed en gelukkig door te komen is te veel psychologische ruis niet welkom, en zeker niet de ruis door anderen veroorzaakt. Het compliceert de dingen naar ons gevoel onnodig. Daar ligt een groot deel van de weerstand: we willen niet ‘continu’ aan de bak moeten bij dingen die ons of de onzen misschien ergens wel lijken te raken, maar die we nog redelijk gemakkelijk weg kunnen denken in onze persoonlijke levens. In het geval van seksueel geweld tegen vrouwen ontstaat die weerstand mogelijk als je een man bent, of een buitengewoon vaardige struisvogelvrouw.

Hieraan gerelateerd is de schaamtecultuur, die van het ‘normaal doen’. In de afgelopen week lieten sommige mannen en vrouwen in de gesprekken die ik met ze had over dit thema merken dat ze #MeToo soms eigenlijk best wel gezeur vonden. Iets waar ze liever niet over willen praten. Anderen worden er ongemakkelijk van. Ook ik heb ongemak ervaren bij #MeToo. Met name omdat ik word gedwongen om na te denken over de keren dat ik me niet uit heb gesproken tegen seksueel overschrijdend gedrag. Of nog erger: over de keren dat mijn grap misschien helemaal niet zo prettig ontvangen werd of die keer dat de vrouw met wie ik een zakelijk gesprek voerde wel degelijk doorhad dat ik haar seksueel aantrekkelijk vond en dat dat gevoel bij vlagen de rest van het gesprek overheerste.

Maar daar kan ik als man niks aan doen, toch?

Seksuele objectificatie is aangeleerd

Het seksueel objectiveren van vrouwen, door zowel vrouwen als mannen overigens, is immers studies blijkt ook dat vrouwen een man (seksueel) aantrekkelijk vinden als ze zijn gezicht wel herkennen en dat heteroseksuele mannen zich juist eerder seksueel aangetrokken voelen tot vrouwen die ze nog nooit gezien hebben. 

Oftewel; objectificatie ten top.

Nou werd dit traditioneel meestal vanuit biologisch perspectief verklaard. Evolutionair gezien zouden mannen geneigd zijn hun zaad zo veel mogelijk te verspreiden. Inmiddels wordt de biologische factor in seksueel gedrag echter allang niet meer als bepalend gezien en komt er steeds meer overweldigend bewijs voor de invloed van aangeleerd gedrag in seksualiteit. 

Aangeleerd betekent dat we bepaalde dingen ook kunnen afleren. Afleren is moeilijk, zeggen we altijd tegen elkaar en vooral tegen onszelf. Dat klopt, maar vooral als het gaat om gedrag dat we tot routine gemaakt hebben en dat daardoor de norm in ons leven is geworden. In dit geval is de mannelijke norm dat je voor je seksuele driften eigenlijk elke vrouw als lustobject kan zien en dat je daar met mannen ook als zodanig over praat. Een cultuur waarbinnen je als man een soort van fundamenteel, want op biologie gestoeld, recht hebt op een groot seksueel aanbod van een schare aan vrouwen. Of dat aanbod nou een blik op iemands borsten, een hand op de onderrug, of meer is. Laat nou net die norm keihard onderuit geschoffeld worden door de #MeToo-beweging. De schare vrouwen geeft aan hoe erg het is; hoe ongemakkelijk, op hun hoede, angstig of getraumatiseerd zo ongelooflijk veel vrouwen zijn. De mannen moeten wel volgen, of op zijn minst bewust worden van de omvang van dit verdriet en deze woede.

positieve gevolgen van #Metoo 

Ondanks en dankzij deze woede zijn de positieve gevolgen van deze massale bewustwordingscampagne talrijk:

– Het aantal meldingen van seksueel geweld is in Nederland de laatste maanden verdubbeld. De stijging wordt vooral veroorzaakt door meldingen van incidenten die jaren geleden hebben plaatsgevonden. Dat is heel goed nieuws, want uit het grootste Europese onderzoek over seksuele intimidatie ooit, dat in 2014 werd gepubliceerd, bleek nog dat van de 45-55% vrouwen die na hun 15^e seksueel geïntimideerd zijn  slechts 6% er met collega’s over heeft gesproken (wanneer het binnen de werksfeer was voorgekomen) en slechts 4% ooit naar de politie is gestapt.  

– Talloze zaken van seksuele intimidatie door mannen in machtsposities zijn aan het licht gebracht. Dit heeft tot gevolg gehad dat veel van die mannen ontslagen zijn of zelf ontslag hebben genomen, tot en met ministers aan toe. Dit betekent niet alleen genoegdoening voor de slachtoffers, maar ook precedenten voor toekomstige zaken.

– Institutionele veranderingen die vrouwen onder andere arbeidsrelaties moeten beschermen lijken veel sneller te worden doorgevoerd dan voorheen. Talloze commissies, vertrouwenspersonen en hele campagnes ontstaan naar aanleiding van de exponentieel toegenomen aandacht voor seksueel geweld tegen vrouwen.

De les van ongemak

Het geweld, de cultuur en het onrecht waren er altijd al. Als zelfbenoemde ‘ally’ weet ik dit soort dingen. Ik ben dan ook niet gechoqueerd, noch verbaasd. En toch kan ik zeggen dat de #MeToo-campagne me wakker heeft geschud. Door zoveel persoonlijke verhalen dat het bijna absurd wordt, door tientallen artikelen in bijna evenzovele vormen en door een manier van aangesproken worden die me tot zelfreflectie dwingt. Die zelfreflectie maakt me soms ongemakkelijk. Maar ongemak is een belangrijk signaal dat we iets belangrijks te leren hebben, of al aan het leren zijn.