Financiële reeks: partnergeweld

De invloed van financiële (on)afhankelijkheid op partnergeweld

Financiële reeks: partnergeweld (Beeld door Marieke Ubbink)

Een vrouw die thuis in elkaar wordt geslagen? Een vrouw die wordt verkracht door haar eigen man? Dat gebeurt toch alleen maar in achterstandswijken? Niets is minder waar. Uit cijfers blijkt dat 1 op de 5 vrouwen ooit fysiek is mishandeld door een (ex-)partner. Dit geweld beperkt zich niet tot een bepaalde laag van de bevolking. Dat weet ik uit eigen ervaring en uit de ervaringen van vrouwen om mij heen; vrouwen die durven te delen.

De cijfers van geweld tegen vrouwen liegen er niet om. Uit het onderzoeksrapport Violence Against Women van de European Union Agency for Fundamental Rights (FRA) komen opvallende uitkomsten voor Nederland naar voren. Atria bracht deze voor ons in kaart:

- 45% van alle vrouwen maakte ooit in haar leven fysiek en/of seksueel geweld mee.
- Bijna driekwart (73%) is ooit seksueel geïntimideerd.
- 1 op de 10 vrouwen is ooit in haar leven verkracht.

Bovenstaande cijfers gaan niet per se over het donkere steegje op weg naar huis. De eigen woning, waar we het veiligst zouden moeten zijn, is de gevaarlijkste plek voor vrouwen en meisjes om te zijn. De geweldplegers zijn meestal de (ex-)partner of bekenden van het slachtoffer.

- 1 op de 5 vrouwen is ooit fysiek mishandeld door een partner of ex-partner.
- 11% van de vrouwen maakte seksueel geweld door een partner of ex-partner mee.
- 3% van de vrouwen heeft het afgelopen jaar uit angst voor geweld het eigen huis wel eens vermeden.
- In vrijwel alle gevallen van partnergeweld is de pleger een man en het slachtoffer een vrouw.

Hier kunnen we eenduidig over zijn: dit is veel. Veel te veel. Iedereen heeft wel iemand in haar of zijn omgeving die is mishandeld en/of verkracht door haar eigen man. Thuis, op de bank. Thuis, in het eigen bed.

Weet jij hiervan? Partnergeweld is zo heftig, juist omdat het plaatsvindt in een omgeving waar je je veilig zou moeten voelen (thuis), bij de persoon bij wie je het allerveiligst zou moeten zijn (je partner). Waar kun je dan nog heen? Nergens. En precies daarom horen we er te weinig over.

Aantrekken en afstoten
Als je moet vluchten, helpt het om financieel onafhankelijk te zijn. Je hebt de middelen om weg te komen, ergens tijdelijk onderdak te regelen of iets voor jezelf en je eventuele kind(eren) te huren of kopen. Maar is financiële onafhankelijkheid ook een factor die partnergeweld in beginsel al minder waarschijnlijk maakt?

Ik was een zelfstandige, hoogopgeleide vrouw van eind 20 toen ik in de val liep van mijn ex-partner. Achteraf gezien een textbook narcist: hij overlaadde me met aandacht, leek heel begaan, bleek extreem jaloers, gebruikte mijn zwakke plekken tegen mij, isoleerde me van vrienden en familie, manipuleerde me en nam mijn geld af. Hij trapte mijn spullen stuk, kneep mijn keel dicht als iets hem niet zinde, en nam seks – ook als ik dat niet wilde. Mijn trauma’s gebruikte hij om zijn eigen gedrag goed te praten.

Zijn manipulatieve gedrag zette hij ook in om aan mijn geld te komen. Geld had hij zelf niet of weinig, wat volgens hem niet zijn eigen schuld was (wel dus). Mijn geld, en daarmee mijn zelfstandigheid, maakte mij een interessante prooi voor deze man. Wat ik had, kon hij gebruiken. Zo werkt het voor vrijwel alles bij een narcist. Hij leefde van mijn energie, van mijn zelfstandigheid, en ook van mijn geld. Eenmaal leeggezogen en bewust van deze dynamiek besloot ik op een dinsdag om weg te gaan. Op donderdag deed ik dat. Ik ging weg, omdat ik weg kon. Ik sloot de deur en daarmee ook de geldkraan. Dat ik daarmee niet geheel van hem af was, omdat ik inmiddels moeder was geworden van ons kind, is een ander verhaal.

Andere vrouwen, dezelfde verhalen
Na mijn vertrek vond deze man snel een nieuwe prooi om zich aan te verlustigen. Ik ken drie andere vrouwen die – na mij – ook door mijn ex-partner zijn mishandeld. Hun relaties met hem duurden drie maanden tot een jaar, die van mij anderhalf jaar. Twee van deze vrouwen, Sarah en Lily, sprak ik over hun (financiële) onafhankelijkheid en de rol die deze speelde in hun relatie met hem.

Sarah is zelfstandig ondernemer en alleenstaande moeder. Iedere dag moet zij in haar eentje grote beslissingen nemen. Ze is succesvol in wat ze doet, maar ze geeft aan dat het ook heel eenzaam kan voelen. “Als ik thuiskom wil ik dat iemand voor mij zorgt […]. Ik wil dat iemand zegt dat het goedkomt, dat ik het allemaal goed doe. Ik heb die bevestiging heel erg nodig. Dat vind ik wel een rare gewaarwording. Ik ben naar de buitenwereld toe zo’n sterke persoonlijkheid, maar thuis wil ik ook af en toe kunnen huilen en zwak kunnen zijn. […]. Ik wil niet altijd die sterke vrouw hoeven zijn.”

De financiële zelfstandigheid van Sarah gaat gepaard met grote verantwoordelijkheden. Verantwoordelijkheden die onze ex-partner niet kent. Hij ‘lift’ altijd mee op het succes van ‘zijn’ vrouw. Ook bij Sarah gebeurde dat. Omdat hij geen werk had, bood zij hem een baan aan in haar bedrijf. Dit nam hij aan, maar algauw leek dat hij niet kon omgaan met het feit dat zij zijn salaris betaalde. De zorgzaamheid die hij in de eerste maanden toonde en waar Sarah zo naar verlangde, verdween al na korte tijd en maakte plaats voor verwijten, onder andere over hoeveel ze werkte. Ondertussen kwam boven tafel dat hij tienduizenden euro’s aan schulden had en manipuleerde hij Sarah dusdanig dat zij die voor hem ging afbetalen.

Sarah geeft aan dat haar recente scheiding haar een makkelijke prooi maakte. Ze verlangde er zo naar om te worden gezien. Hetzelfde gold voor Lily. Ook zij was net gescheiden van haar man, toen ze onze ex-partner ontmoette via een dating-app. Ook zij is een zelfstandige vrouw en alleenstaande moeder, met een goede baan bij de overheid. Onze ex-partner gebruikte ons werk voor zijn manipulaties, zo ook bij Lily. Hij dreigde bijvoorbeeld naaktfoto’s van haar te delen met het bedrijf waar ze werkte, zodat ze zou worden ontslagen. Onder andere hiermee hield hij Lily in zijn greep.

Complex verband tussen financiële (on)afhankelijkheid en partnergeweld
Mijn sterke persoonlijkheid was aantrekkelijk voor de narcist om energie van te nemen. Beschadigingen in het verleden zorgden ervoor dat deze man mij als geschikte prooi beschouwde. Ook het feit dat ik iedere maand geld ontving van mijn werkgever, maakte mij interessant voor hem. Tegelijkertijd zorgde datzelfde inkomen ervoor dat ik weg kon. Want het maakte mij vrijer om te gaan.

Er is een verband tussen financiële (on)afhankelijkheid van vrouwen en partnergeweld. Dit verband is echter zeer complex. Vanuit mijn eigen situatie kan ik deze complexiteit van voorbeelden voorzien.

1. Het verband is gelaagd: financiële onafhankelijkheid biedt niet vanzelfsprekend bescherming tegen partnergeweld. Er kunnen andere (niet-economische) factoren van invloed zijn. Mijn omgeving wist bijvoorbeeld niet of nauwelijks wat er achter de voordeur schuilging. Uit schaamte en angst durfde ik pas heel laat iets te zeggen. Ik kon me niet voorstellen in deze situatie te zijn beland. Dit was toch niet iets wat mij – hoogopgeleid en zelfstandig, daar gaan we weer – zou kunnen gebeuren?

2. Het verband is paradoxaal: het hebben van (betaald) werk is zowel een beschermende factor als een risicofactor voor partnergeweld. Mannelijke partners kunnen de economische positie van vrouwen als dreiging zien. En dat deed mijn ex. Hij eiste dat ik alles betaalde en verweet me vervolgens ontmannelijking doordat ik alles betaalde. Dus deed ik het alsnog niet goed. Sarah nam hem in loondienst en betaalde zijn salaris. Ondanks het feit dat hij hier zelf op aanstuurde, was het alsnog niet goed, want ook hier kwam volgens hem zijn mannelijkheid in het geding. Gaslighting, een vorm van geestelijke mishandeling, waarbij hij gesprekken en gebeurtenissen ontkent en verdraait, zette hij hierbij veelvuldig in.

3. Het verband is wederkerig: partnergeweld heeft invloed op de economische positie van de vrouw – niet alleen op de lange termijn – en partnergeweld kan gepaard gaan met controlerende tactieken die samen economisch geweld vormen. Controlerend was hij zeker. Er werd bijvoorbeeld al snel een gezamenlijke rekening geopend en mijn salaris moest daarop binnenkomen. Dat is toch logisch? Dat doe je toch als je samenwoont? Schulden bij postorderbedrijven en bij de bank 'mocht' ik vervolgens ook voor hem afbetalen.

Een eigen inkomen maakt het makkelijker om bij een gewelddadige partner weg te gaan. Dit zegt echter niets over de emotionele schade die iemand oploopt in de greep van een geweldpleger. Daarnaast kunnen er redenen zijn om te blijven, bijvoorbeeld de meest voorkomende: het hebben van kinderen. Paradoxaal genoeg is dat voor de meeste vrouwen een reden om te blijven, bijvoorbeeld om de kinderen te beschermen of om de kinderen in ieder geval een thuis te kunnen bieden. Ook bij mij vormde ons kind aanvankelijk de reden om te blijven. Maar ons kind was uiteindelijk ook juist de reden om te gaan.

Onafhankelijkheid
Financiële onafhankelijkheid biedt geen bescherming tegen partnergeweld. Andersom vormt financiële afhankelijkheid ook geen groter risico. Het gaat dus wel en niet om financiële (on)afhankelijkheid. Uit het onderzoek van Atria blijkt dat er geen eenduidig profiel is van slachtoffers van partnergeweld. Het risico om slachtoffer te worden van (herhaling van) partnergeweld is een gevolg van sociaal-demografische kenmerken, relationele factoren, maatschappelijke ongelijkheden en heersende gendernormen.

Onafhankelijkheid in het algemeen en de heersende machocultuur spelen geweld tegen vrouwen en femicide in de hand. Mijn ex-partner eigende zich het recht toe om de baas over mij te spelen – me Tarzan, you Jane – en liet dat duidelijk blijken. Het is hard nodig dat wij als maatschappij duidelijk maken dat dit niet de werkelijkheid is. Er is tegengeluid nodig om ervoor te zorgen dat jongens en mannen niet gevoed worden met dit waanidee van ongelijkheid, zodat vrouwen en meisje zich thuis veilig kunnen voelen.

Met dank aan Sarah en Lily voor hun openheid. De namen zijn gefingeerd omwille van de bescherming van hun privacy en die van hun kinderen. De echte namen zijn bekend bij de redactie.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.