Géén vrijblijvende keuze

Het belang van economische zelfstandigheid

'Zorg altijd dat je financieel onafhankelijk bent!’ Dit is een van de eerste levenslessen die ik van mijn moeder kreeg. ‘Wat je ook doet met je leven, zorg dat je je eigen geld verdient. Dan heeft niemand iets over je te zeggen.’

Ik hoor het haar nog zeggen, en soms zegt ze het nog steeds, hoewel ik inmiddels negenentwintig ben en inderdaad financieel onafhankelijk. Misschien niet de meest voor de hand liggende levenswijsheid om door te geven aan je dochter, maar mijn moeder wist waar ze het over had. Toen ze het ouderlijk huis verliet werd dit al snel de eerste prioriteit. De band met haar ouders was moeizaam en financiële onafhankelijkheid stelde haar in staat om levenskeuzes te maken waar haar ouders het niet mee eens hoefden te zijn. Het stelde haar in staat om een eigen plan te trekken, haar eigen leven te leiden. En toen ze later van mijn vader scheidde had dit weinig invloed op haar economische situatie. Wij konden ook gewoon in het huis blijven wonen, het was namelijk háár huis.

Het belang van economische zelfstandigheid werd mij dus al ingeprent toen ik nog met mijn (uiteraard financieel onafhankelijke) barbies speelde. Maar feit is dat anno 2013 nog maar iets meer dan de helft van de Nederlandse vrouwen economisch zelfstandig is: 52%. Dit cijfer is verbazingwekkend wanneer je weet dat de voorwaarden om aan deze status te voldoen helemaal niet zo hoog gegrepen zijn. Iemand wordt economisch zelfstandig genoemd wanneer zij/hij minimaal 70% van het minimumloon verdient. Dat is netto nog geen 1.000 euro per maand. Een behoorlijk krap bedrag om in je levensonderhoud te kunnen voorzien, laat staan als daar een paar kinderen bij opgeteld worden.

Van de 48% niet economisch zelfstandige vrouwen is bovendien bijna driekwart afhankelijk van het inkomen van hun partner (tegenover 20% van niet-economisch zelfstandige mannen). Aan deze situatie zijn veel risico’s verbonden. Een huwelijk staat tegenwoordig niet meer in steen geschreven; het is algemeen bekend dat één op de drie huwelijken eindigt in een scheiding. En dat is niet het enige dat kan gebeuren, of het ergste. De partner kan zijn (of haar) baan verliezen, arbeidsongeschikt raken of plotseling overlijden. Deze risico’s worden vaak onderschat en dat is op zich begrijpelijk; niemand staat er graag bij stil dat er iets kan gebeuren met de persoon van wie je houdt, en alvast je scheiding plannen terwijl je nog gelukkig getrouwd bent is niet erg romantisch. Geen rekening houden met onverwachte levenswendingen kan echter op de lange termijn voor financiële problemen zorgen.

Tijd om vrouwen wakker te schudden en het belang van financiële zelfstandigheid weer op de emancipatie-agenda te zetten. Het thema ‘economische zelfstandigheid van vrouwen’ stond deze keer dan ook centraal tijdens de uitreiking van de Joke Smit Prijs op 22 november. De Joke Smit Prijs, vernoemd naar de bekende Nederlandse feministe, is een regeringsprijs die elke twee jaar wordt toegekend aan een persoon of organisatie die zich inzet voor de bevordering van de emancipatie van vrouwen. De prijs werd dit jaar uitgereikt door Jet Bussemaker, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en coördinerend minister voor Emancipatie.

Minister Bussemaker is inmiddels een pionier voor de bevordering van de economische zelfstandigheid van vrouwen. Eerder dit jaar liepen de gemoederen hoog op toen Bussemaker uitkwam met haar Hoofdlijnenbrief Emancipatiebeleid (LOVER besteedde er toen ook al aandacht aan, klik hier voor het artikel van Laura Berger). Haar uitspraken over de verantwoordelijkheid van vrouwen om hun eigen broek op te kunnen houden werden in de media breed uitgespeeld. Het kwam haar op veel kritiek te staan, maar het onderwerp lag ondertussen wel weer op tafel.

Op congres KRACHT, waar de uitreiking van de Joke Smit Prijs plaatsvond, was er dit keer geen kritiek te horen, maar in plaats daarvan dialoog, discussie en aanmoediging. Er waren verschillende organisaties aanwezig die zich bezig houden met (arbeidsgerelateerde) vrouwenemancipatie, zoals Nederlandse Vrouwen Raad, en Finance for Women, een website die tips geeft over belangrijke financiële kwesties. Naast deze organisaties bestonden de deelnemers van congres KRACHT uit beleidsmakers, professionals en betrokken particulieren.

Verschillende topics binnen het thema ‘economische zelfstandigheid’ passeerden de revue, in brainstormsessies en tijdens een paneldiscussie. Vooral de rol van verschillende omgevingsfactoren werd uitgebreid besproken. Wat de politiek kan doen om de arbeidsparticipatie van vrouwen te stimuleren, bijvoorbeeld. Er zijn al verschillende overheidsprojecten die vrouwen in de bijstand helpen om weer aan het werk te gaan, maar wellicht valt er nog terrein te winnen door het maken van beleid dat werkgevers aanmoedigt om meer vrouwen aan te nemen.

Werkgevers spelen namelijk een niet te onderschatten rol in de loopbaan van vrouwen. Er zou veel meer ruimte moeten komen om vrouwen die er even uit zijn geweest weer te laten instromen. Daarnaast moeten werkgevers vrouwen niet afschrijven wanneer ze kinderen krijgen, maar rekening houden met flexibelere werktijden voor vrouwen én mannen. Want als mannen nou ook eens hun deel van het huishoudelijke takenpakket oppakken, hoeven hun werkende echtgenotes geen dubbele last te dragen.

En tenslotte moeten vrouwen zélf aangesproken worden op hun verantwoordelijkheden. Bussemaker riep in haar speech van die middag vrouwen op een actievere rol te gaan spelen in hun eigen financiële toekomst, ook als er kinderen komen. Hoewel de terugtrek uit het werkende leven door velen wordt aangemerkt als een vrije keuze, merkt Bussemaker op dat deze keuzes vaak zo vrij nog niet zijn. Een maatschappij die mannen automatisch ziet als kostwinner en vrouwen als verzorger houdt de scheve verhoudingen in stand.

Bussemaker spreekt dan ook over een ‘cultuurpatroon dat vrouwen in feite stimuleert om hun economische zelfstandigheid op te geven’. Dit patroon krijgt op subtiele manieren vorm. Bijvoorbeeld wanneer scholen en crèches standaard de moeder bellen en niet de vader als er iets is met het kind. Wanneer baby-verschoonplekken alleen in dames-wc’s te vinden zijn. En als mannen het over ‘oppassen’ hebben wanneer ze een keer met hun kinderen alleen thuis zijn.

Mijn moeder trok zich toentertijd van die opgedrongen rolpatronen weinig aan. Economische zelfstandigheid was voor haar niet een keuze, maar een essentieel onderdeel van haar persoonlijke vrijheid. Het gaat hier namelijk niet alleen om financiële veiligheid, maar ook om een stukje zelfontplooiing. Het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen leven is belangrijk voor je individuele emancipatie. En ja, daar hoort ook de financiële verantwoordelijkheid bij. Natuurlijk is het in sommige situaties niet voor iedereen haalbaar om (altijd) op eigen benen te staan. Dat is ook niet erg. Maar het zou op zijn minst een streven moeten zijn, niet een vrijblijvende keuze.

Joke Smit schreef ooit het bekende en invloedrijke artikel Het onbehagen bij de vrouw. Ik hoop dat dit onbehagen nog steeds speelt bij niet-economisch zelfstandige vrouwen. Wees bewust van je situatie. Laat het leven je niet overkomen, maar trek je eigen plan en bereid je voor op eventuele tegenslagen. Een beetje onbehagen nu kan een groter onbehagen later voorkomen.