Gelijke rechten, gelijke (dienst)plichten

Waarom streden Noorse feministes voor militaire dienstplicht voor vrouwen?

Noorwegen is het eerste land in Europa en binnen de NAVO dat de militaire dienst verplicht maakt voor beide geslachten. Het waren jonge Noorse feministes die campagne hebben gevoerd voor wat zij zien als een volgende stap in de gelijkstelling van vrouwen. In dit artikel vraagt Selma Franssen zich af in hoeverre het feministische project geholpen wordt met het streven naar deze vorm van gelijkheid.

Noorwegen kende al een vrijwillige militaire dienst voor vrouwen, die momenteel 10 procent van de Noorse strijdkrachten uitmaken. Vanaf 2015 is deelname niet meer vrijwillig, het Noorse parlement stemde in juni van dit jaar voor invoering van de dienstplicht voor vrouwen. De regering hoopt dat het aandeel vrouwen in het leger in 2020 is verdubbeld. Argumenten zijn onder meer dat het leger hiermee een ‘menselijker’ karakter krijgt en dat vrouwen in landen als Afghanistan beter benaderd kunnen worden door vrouwelijke militairen.

In de praktijk hebben maar weinig Noren kans daadwerkelijk opgeroepen te worden voor de militaire dienstplicht. Meestal gaat het om hoogopgeleiden met de juiste kennis voor technologische militaire taken. Zoals de minister van defensie, Anne-Grethe Strøm-Erichsen, het uitdrukte: "We voeren geen dienstplicht voor mannen en vrouwen in omdat we behoefte hebben aan meer soldaten, maar omdat we de beste nodig hebben."

Hoe feministisch is het om onder alle omstandigheden dezelfde rechten en dezelfde plichten als mannen te eisen? Feminisme was ooit breder dan dat: het ging om het veranderen van de maatschappij en de manier waarop die historisch gezien vooral door mannen is ingericht. Moeten we ons niet eerst de vraag stellen of militaire dienstplicht in het algemeen wel wenselijk is, voordat we daar als vrouwen toegang toe eisen, gewoon omdat mannen het ook hebben?

Ellen Elster woont in Noorwegen en is actief bij War Resisters’ International. Volgens haar is het opmerkelijk dat het jonge vrouwen waren binnen de socialistische partij, doorgaans fel gekant tegen oorlogsvoering, die vóór verplichte militaire dienst voor vrouwen ijverden.

Elster vraagt zich af wat er gebeurd is met het voormalige feministische standpunt dat was gebaseerd op de waarden van waardigheid, anti-patriarchaat en non-hiërarchie, en niet op automatische gelijkheid volgens de voorwaarden van de mannelijke maatschappij. “Voorheen zette het feminisme vraagtekens bij de structuur van de samenleving en maakte het patriarchaat en zijn militaire functies zichtbaar. Feministen wilden deze veranderen door geweldloosheid en door te experimenteren met andere manieren van leven. Deze fundamentele vragen zijn verdwenen uit het referentiekader van het hedendaagse feminisme in Noorwegen.”

Ook op de Noorse internetfora van vrouwenbladen woedt de discussie. Een lezeres schrijft: “Ik meen niet dat vrouwen niets te zoeken hebben in het leger, maar er zijn nu eenmaal grote fysieke verschillen en eigenlijk zouden alleen de meest gemotiveerde vrouwen hun dienstplicht moeten vervullen. Dat kunnen ze nu ook al vrijwillig doen. Het is duidelijk dat er in de praktijk weinigen opgeroepen zullen worden, dus ik denk niet dat de praktische gevolgen zo groot zijn. Het is slechts een politiek besluit, een wassen neus.” Een andere lezeres schrijft: “Eerst professionaliseren we het leger door een drastische vermindering van het aantal personeelsleden dat in militaire dienst wordt opgeroepen en daarnaast zijn er meer dan genoeg vrijwilligers, dus nu breiden we de dienstplicht uit? Waar is de logica?”

Gelijkstelling van vrouwen is een belangrijk onderwerp in alle Scandinavische landen. Kinderopvang is goed geregeld, veel vrouwen hebben een baan. Noorse bedrijven zijn verplicht een bepaald aantal vrouwen in topfuncties te hebben. So far, so good. Maar waarom willen Noorse vrouwen verplicht toegang tot het leger? Is militaire dienstplicht, voor wie dan ook, niet een achterhaald instituut?

Vrouwen die de wens hebben het leger van binnenuit te veranderen, kunnen zich daarvoor vrijwillig aanmelden. Vrouwen die het niet eens zijn met militaire dienstplicht en oorlogsvoering in het algemeen, kunnen daar van buitenaf strijd tegen voeren. Gelijkheid eisen onder een patriarchaal systeem is niet hetzelfde als pogen dat systeem te veranderen.

Het doet denken aan de acties van die andere jonge feministen: Femen. Ze hebben prima standpunten, waar ze min of meer de aandacht op weten te vestigen. Min of meer, want meestal wordt er vooral gepraat over hun ontblote bovenlichamen.

In tegenstelling tot de vele grijze oude mannen in pak die de televisie bevolken, doen vrouwen het vooral goed in de media als ze slank zijn en weinig kleren aan hebben. Femen vraagt aandacht voor haar stokpaardjes door precies aan dat spel mee te doen, in plaats van het aan te klagen. Hun vrouwen gaan naar trainingskampen om een lichaam te verkrijgen dat voldoet aan het schoonheidsideaal, ze hebben meestal lang haar en een perfect opgemaakt gezichtje en o ja, ze gaan uit de kleren om aandacht te krijgen.

Laten we, in plaats van mee te doen aan (veelal door mannen) gevestigde instituten, alternatieven scheppen. Er zijn meer mogelijkheden dan ooit: je kunt met een groep mensen een eigen actie opzetten om vrouwen in Afghanistan te helpen, in plaats van verplichte militaire dienst voor vrouwen af te dwingen. Of een alternatief medium starten om je boodschap te verkondigen (er zijn er al heel veel, steun ze!) en “oude” media helpen moderniseren (denk aan de Britse acties tegen de lads mags en Page 3 girls).

Gelijke rechten: ja. Blindelings meegaan met een verouderd patriarchaal systeem: nee. Laten we streven naar betere alternatieven, de mogelijkheden zijn er.

Deze tekst is een bewerkte versie van een nieuwsbericht dat eerder verscheen op DeWereldMorgen.be.