Geweld is een oplossing
Feminisme en pacifisme in de context van Keulen
Veel feministen zijn pacifisten. Maar, vraagt LOVER-redacteur Annelies zich af, is die vredelievende houding wel houdbaar als we een einde willen maken aan geweld tegen vrouwen?
“Feminists should learn how to defend themselves!”, roept de filosofe en feministe Judith Butler tijdens haar lezing bij de Universiteit van Keulen in april. Volgens Butler noemen veel feministen zich pacifist, maar denken ze te kortzichtig. Met die uitspraak raakt ze een gevoelige snaar bij haar Keulse publiek. De Duitse stad is nog aan het bijkomen van de gebeurtenissen tijdens de jaarwisseling. Tijdens die bewuste oudejaarsnacht is gebleken dat je als vrouw vaak op jezelf bent aangewezen als het gaat om seksueel geweld.
Butler raakt mij ook, want al een tijdje vraag ik me af: heeft iemand als ik, die roept pacifist te zijn zonder ooit zulke vormen van geweld meegemaakt te hebben, een luxeprobleem?
Pacifisme in de context van Keulen
Er bestaan verschillende soorten pacifisme. De ene wijst elke vorm van geweld, emotioneel, verbaal of fysiek, af. De ander, die Butler beschreef, beschermt wel het eigen leven. Of dat van familie. Elke vorm van pacifisme kent daarbij filosofische problemen: wat is geweld, wie definieert dat? Wat behoort tot je eigen leven? Wie behoren tot je familie?
Pacifisme [zie kader 1] als politieke daad komt voort uit verzet tegen geweld, bijvoorbeeld door de militaire dienstplicht te weigeren. Maar in tijden van vrede is het verleidelijk pacifisme te zien als een teken van luxe. In Europa kun je pacifist zijn, zolang je als burger wordt beschermd door het geweldsmonopolie van de democratische rechtsstaat. De afgelopen jaren waren er echter genoeg incidenten die aantonen dat het geweldsmonopolie weliswaar de één beschermt, maar de ander juist in bedwang houdt. Etnisch profileren, streng politieoptreden bij overlast of demonstraties, hardhandige aanhoudingen met een soms dodelijke afloop – hier laat het geweldsmonopolie zich zien.
Er is nog steeds onduidelijkheid over wat er die nacht in Keulen is gebeurd, maar feit is dat vrouwen niet wisten hoe zich te verdedigen tegen de overvallers en dat de politie hen nauwelijks kon helpen. "We hebben belangrijkere dingen te doen!", kregen twee vrouwen te horen die bescherming vroegen aan agenten. Volgens één van de aanvallers rekenden zij erop dat niemand de vrouwen zou helpen. Die inschatting bleek correct.
De gebeurtenissen hebben in Duitsland en in vele andere landen een discussie losgemaakt over de veiligheid van vrouwen in het openbaar. In die discussie worden moslims naar voren geschoven als geweldplegers in het vreedzame Westen. Maar het Westen is zo vreedzaam niet: het is een politieke macht die niet zelden met geweld beslist over het leven van minderheden. Wat die nacht in Keulen in herinnering is gebracht, is dat vrouwen in die zin een minderheid zijn. Ze zijn vaak op zichzelf aangewezen om zich te verdedigen tegen geweld.
Veel feministen zijn pacifisten en zullen zich bewust niet verdedigen. In de context van de oudejaarsnacht in Keulen blijkt dit ingewikkeld. De politie heeft toen veel overvallen geregistreerd, maar in eerste instantie de seksuele kant ervan genegeerd. Uiteindelijk zullen veel vrouwen die toen zijn aangerand of verkracht weinig kans maken in de rechtszaal.
Gewelddadig verzet tegen de aanvaller is een indicatie dat er sprake was van seksuele intimidatie. Met andere woorden: als jij de dader pijn doet, verhoog je de kans dat die wordt veroordeeld. In die zin is geweld gebruiken om wetten tot hun recht te laten komen een politiek middel.
Pacifisten zetten hoog in: wie geen geweld gebruikt om zichzelf te verdedigen, loopt gevaar het eigen leven te verliezen. Recent onderzoek toont aan dat geweldloos politiek verzet succesvoller is dan politiek gemotiveerd geweld. Blijft de vraag: wat is het verschil tussen zelfverdediging en geweld?
Don't be there
Na de Keulse nacht is het aantal Krav Maga-leerlingen enorm gestegen [zie kader 2]. Terwijl vrouwen eerder nauwelijks deelnamen aan de lessen, vinden er de afgelopen maanden naast de volgeboekte female only-lessen extra zelfverdedigingscursussen voor vrouwen plaats op de Krav Maga-school YCF!. Ik heb me aangemeld voor beide trainingen.
Wat de meeste vrouwelijke deelnemers moeten leren, is de ander pijn doen. Tijdens de female only-training, die ook gericht is op de weerbaarheid van vrouwen, helpt een slagstok. Twee rondes zijn nodig om vrouwen ertoe te krijgen zo hard mogelijk te slaan. Gesocialiseerd om zacht en liefhebbend te zijn, durven de meesten vrouwen anderen niet hard te slaan. Voor veel deelnemers lijkt de blokkade om jezelf met geweld te verdedigen in het begin onoverkomelijk. Sommigen hebben weken nodig tot ze met anderen kunnen vechten.
“Geweld is een oplossing!” zegt female defense instructorTana Schulte. Agressie schrikt af en is een waarschuwing voor de aanvaller: dit is een voorproefje van wat je krijgt als je me nu niet met rust laat. Ik ken dit verhaal van andere cursussen zelfverdediging ook in een andere versie: breng de dader zoveel mogelijk letsel toe, zodat die zeker kan worden herkend. Het zal ervoor zorgen dat de dader harder wordt gestraft – of überhaupt wordt gestraft.
Voor Tana is zelfverdediging emancipatie. Hoewel ze het noodzakelijk acht de verkrachtingscultuur verder ter discussie te stellen, vindt ze ook dat vrouwen moeten leren zichzelf te beschermen. In die geest werkt ze ook met vluchtelingenvrouwen: integratie betekent voor haar dat je leert dat je voor jezelf mag opkomen, dat je rechten hebt die je kunt verdedigen. En dat je het zo vroeg mogelijk herkend als iemand je kwaad wilt doen. Een van de belangrijkste regels van Krav Maga luidt: don’t be there! Dat geldt ook voor mannen.
Er is toenemende belangstelling voor de internationale instructor-opleiding die je binnen een paar lange weekenden kunt afronden. Krav Maga lijkt een snaar te raken in een maatschappij waarin zelfbeheersing en controle over het eigen leven centraal staan.
Nachten later
Ik was er niet bij, met Oud en Nieuw in Keulen. Maar de media kregen me goed te pakken. De verslaggeving, zowel in Duitsland als in Nederland, was in hoge mate sensationeel en manipulatief. De mediaberichten hebben van mij iemand gemaakt die waakzaam wordt in het zicht van een groepje jongens met een andere huidskleur dan de mijne. Niet-wit is niet veilig. En natuurlijk zien zij hoe ik naar hen kijk. Discriminatie zie je altijd.
Tijdens een nachtelijke borrel met vrienden spreekt een kennis mij aan. “Noem jij je feministe..? Arme vrouw! Jij zal nog eens te pakken genomen worden door iemand die laat zien dat vrouwen nu eenmaal niet zoveel kunnen als mannen.”
Ik zeg niets over de dreiging die net tegen mij is uitgesproken. Maar als het gesprek gaat over waar we wonen, vlucht ik naar de wc. Ik zeg geen kwaad woord tegen hem en tegen het einde van de avond omhelst hij mij ter afscheid. Hij zegt dat hij het allemaal niet zo bedoelde, maar vrouwen moeten nou eenmaal hun plek kennen. Ik ben bang voor hem en blijf het. Het zou me niet verbazen als hij zelf zou proberen mij een lesje te leren. Wekenlang speur ik de straten af, uit angst zijn gezicht ergens te spotten.
Zelfverdediging was voor mij lange tijd een vorm van geweld. Geweld dat ik uiteindelijk niet wilde gebruiken – en in feite wil ik dat als pacifiste nog steeds niet. Aan de achtweekse instapcursus Krav Maga begon ik uit nieuwsgierigheid. Toen Tana Schulte de vrouwen in de training vroeg wat we echt de moeite van het verdedigen waard vinden, waar we voor willen leven, had ik geen antwoord. Niet omdat ik niet wil leven, maar omdat ik niet denk dat mijn leven waardevoller is dan dat van anderen – zelfs dan dat van een dader.
In de metro sta ik tegen de deur aan. Een man die ik net passeerde, staat voor mij. Hij doet wat veel mannen doen in de buurt van vrouwen: hij neemt ruimte in alsof ik er niet ben. Voor ik het weet zijn mijn handen uit mijn broekzakken, mijn lichaam staat in vechthouding, ik duw de man een stuk naar voren. Ik verdedig me uit reflex. De man draait zich om, geschrokken en boos. “Ben je gek? Trut!” Achter mij is de deur, ik kan geen stap terug zetten. Ik denk aan reclaim the night. De openbare ruimte is niet van iedereen, maar van wie haar opeist.
Daar heeft de nacht van Oud en Nieuw vrouwen aan herinnerd. Ze werden slachtoffers omdat erop werd gerekend dat zij zichzelf niet konden beschermen. Hierdoor behoort hun lichaam toe aan wie sterker is dan zij. Oud en Nieuw in Keulen heeft getoond dat vrouwen vooralsnog hun ruimtes zélf moeten verdedigen. Dit zal altijd als geweld worden opgevat door hen, die proberen ruimtes af te pakken. En dat betreft niet alleen de daders van de oudejaarsnacht. Jezelf verdedigen hoeft niet met geweld, maar als feministe vraag ik me af: kan het wel zonder?
Annelies is het pseudoniem van een LOVER-redacteur die vanwege de persoonlijke aard van dit artikel liever anoniem wil blijven.
[Kader 1] Sinds de opkomst van het feminisme worden geweld en het geweldsmonopolie vaak in verband gebracht met de machtsstructuren van het patriarchaat. Veel feministen pleiten daarom voor geweldloosheid. Deze geweldloosheid steunt op difference feminism,dat stelt dat mannen en vrouwen biologisch van elkaar verschillen in bijvoorbeeld hun behoefte geweld uit te oefenen. Terwijl mannen destructief zijn, zijn vrouwen degenen die leven geven en beschermen, een taak waarbij geweld geen plek kent. Maar ook feministen die niet geloven in zulke fundamentele verschillen wijzen geweld vaak af omdat het, ook in de vorm van zelfverdediging, de bestaande machtsstructuren van het patriarchaat altijd in stand zal houden. Geweldloosheid is de enige manier om deze structuren te doorbreken. Tot slot is het vraagstuk geweld en feminisme in verband te brengen met de just war-beweging. Oorlog, of geweld, is dan geoorloofd wanneer het eigen leven of dat van anderen op het spel staat. Hieraan zijn filosofische vraagstukken verbonden: wat is geweld? En wanneer is je leven zodanig bedreigd dat je dat van anderen mag riskeren?
Veel feministen kiezen de weg van het pacifisme om bovenstaande overwegingen. Pacifisme als een politieke daad komt voort uit verzet tegen geweld, bijvoorbeeld door de militaire dienstplicht te weigeren. In tijden van vrede is het verleidelijk pacifisme te zien als een teken van luxe: hoe kun je pacifist zijn als je nooit vormen van geweld hebt meegemaakt? Maar er bestaan verschillende soorten pacifisme. De ene wijst elke vorm van geweld af, zij het van emotionele, verbale of fysieke aard. De andere vorm wordt door Judith Butler in haar lezing aangehaald: geweld is toegestaan om je eigen leven, of dat van familie, te beschermen. Dit schept weer een ander probleem: waar houdt je familie op? Groepsdenken is dus onderhevig aan de vraag wanneer je geweld mag gebruiken of oorlogvoeren.
[Kader 2] De Israëlische zelfverdedigingstechniek Krav Maga staat erom bekend effectief te zijn: je leert snel hoe je een ander kunt afweren. Daarbij mag je niet aarzelen geweld te gebruiken. Uri Lichtenfeld ontwikkelde deze zelfverdedigingstechniek. Als Jood vocht hij tijdens de Tweede Wereldoorlog zelf op straat tegen de nationaalsocialisten. Lichtenfeld ontwikkelde de techniek vanuit de behoefte anderen snel te leren zichzelf te beschermen tegen antisemitische aanvallen. Na WO II liet de nieuwe staat Israël Lichtenfeld hier verder aan werken. Het doel was nieuwe dienstplichtigen in korte tijd een betrouwbare zelfverdedigingstechniek te leren.
Uiteindelijk is Krav Maga uitgebreid tot een civiele zelfverdedigingstechniek: niet alleen dienstplichtigen, maar ook burgers moesten snel leren zich effectief te verdedigen in een land waar vriend en vijand voortdurend botsen. De afgelopen jaren is Krav Maga wereldwijd uitgegroeid tot een trendsport. De mindset die daaraan ten grondslag ligt wordt vaak gebruikt ter promotie: je eigen grenzen leren kennen om deze vervolgens te kunnen verdedigen. Daaraan worden in de training geen grenzen gesteld. Stressdrills zijn standaard. Als je een gevecht oefent ga je tot het uiterste, er bestaan geen regels.