Hekserij en anti-kapitalisme
30706192187 a393d467f6 z
Foto: Sunny and warm...nice day!
Halloween. Ondanks dat we in Nederland deze feestdag niet zo uitbundig vieren als, zeg, Amerikanen haak ik graag nog even aan. Het is namelijk een uitgelezen kans het te hebben over vrouwen en de archetypische rol van heks.
Het archetype
In de natuurreligie Wicca, en fantasyseries als Harry Potter is "heks" al lang geen belediging meer, maar een symbool van eer. Toch zal bij het woord heks ook prompt de kakelend lachende vrouwpersoon voor je geestesoog verschijnen, compleet met kromme neus met wrat, punthoed en bezemsteel. Of misschien roept het het meest historisch correcte beeld op: vrouwen die zich op enigerlei wijze niet gedragen in overeenkomst met de heersende normen betreffende vrouwelijke seksualiteit.
De heks als archetype voor vrouwen heeft door de eeuwen heen nogal wat imago-wijzigingen doorgemaakt. Één karaktertrek is altijd fier rechtop blijven staan. Het zijn “unruly women”; ze zijn onbehandelbaar, tegendraads, vrijgevochten. Misschien vertaalt het ouderwetse woord voor heks zich nu beter in het woord slet, zoals Image stelt. Of in uitgesproken 2016 en ‘17-lingo: “Nasty Woman”. Het liefst natuurlijk in het motto “nevertheless, she persisted”, dat feministen zich hebben toegeëigend.
Een andere vertolking van heksen in de huidige tijdsgeest komt van dit filmpje, waarin een witte nationalist een vuist in het gezicht krijgt. De Yerbamala Collective (YMC) schreef een manifest waarin de soortgelijke vraag werd gesteld: is het ooit oké om een nazi te vervloeken? Een tipje van de sluier betreffende het antwoord? Op pagina 3 van het manifest staat in koeienletters geschreven "YOU WILL NOT WIN EVEN IF YOU KILL US WE WILL HAUNT YOU OUR GHOSTS WILL KILL YOUR DOG."
Heksenjacht en de opkomst van het kapitalisme
De term heksenjacht kennen we uit 2017, toen hij enthousiast werd Een nogal perverse vergelijking, als je erover nadenkt. Tijdens de historische heksenjacht, die plaatsvond tussen 1450 en 1750, werden 60.000 heksen om het leven gebracht. De jacht wordt wel “genderized mass murder" genoemd. Ongeveer 80 procent van de 60.000 vermoorde heksen waren namelijk vrouw.
Die mass murder kan in regelrecht verband gebracht worden met het kapitalisme. Een associatie die wellicht niet zo één, twee, drie bij je opkwam. Activist en emeritus professor Sylvia Federici schreef erover in haar boek Caliban and the Witch. Zij vraagt zich af of de transitie van feodalisme naar handelskapitalisme wel zo progressief was als het Marxistisch gedachtegoed ons wil doen geloven.
Federici definieert die overgang namelijk juist als een apocalyptische contrarevolutie, met in de kern de vernietiging van vrouwelijke macht. Ze wil Marx’ gebrek aan inzicht in roofkapitalisme aantonen. Hij was blind voor de onteigening van de bestaansmiddelen van de Europese arbeiders, voor de slavernij van Afrikanen en de genocide op inheemse Amerikanen.
Maar hij was ook blind voor de wijze waarop deze transitie een transformatie van het lichaam vereiste:
[t]he transformation of the body into a work-machine, and the subjugation of women to the reproduction of the work-force. Most of all, it required the destruction of the power of women which, in Europe as in America, was achieved through the extermination of the “witches.”
De reductionistische interpretatie van Marx' werk; dat alle identiteitspolitiek in essentie neerkomt op class-struggle, is hiermee effectief weerlegt. Het boek is daarom een cruciale en relevante lezing van Marx in de huidige sociaal-maatschappelijke context. Federici stelt overigens met nadruk dat haar idee “een schets” is. Ze creëert ruimte voor meer studie.
Heidense invloeden op protestbewegingen
Het inherente verband tussen heksen en anti-kapitalisme blijkt ook uit de lange geschiedenis van linksgeoriënteerde protestbewegingen die inspiratie putten uit heidense geloofssystemen. Neem de Haïtiaanse revolutie, waar de anti-kolonialistische strijd tegen Frankrijk geïnspireerd werd door West-Afrikaanse goden. Of het 20e eeuwse ecoanarchisme dat beïnvloed werd door het animisme en sjamanisme van 'natuur’-volken, de heidense godinnencultus, en oosterse religies.
Zo ook tegenwoordig. WITCH (een verzameling van verschillende feministische groepen genaamd Women's International Terrorist Conspiracy from Hell) werd in 1968 al geïnaugureerd. De club verdween ongemerkt weer van het toneel, tot het in 2015 nieuw leven ingeblazen kreeg.
Een inherent anti-kapitalistische actiegroep waaraan deelname vrij is op voorwaarde dat men staat voor anti-racisme, anti-fascisme, anti-patriarchie, indigenous rights, genderzelfbeschikking, vrouwenrechten, transrechten, anti-rape culture, reproductieve rechten, ondersteuning voor sekswerkers, LGBTQIA rechten, milieubescherming, vrijheid van religie, migrantenrechten, anti-oorlog, anti-kapitalisme, disability justice, privacy rechten, en arbeidsrechten.
Leden van WITCH Portland leggen uit dat ze niet alleen hun individuele identiteit representeren maar duizenden heksen en andere slachtoffers van patriarchale onderdrukking:
"We want to reclaim the fearsome, transformational, ecstatic power of being a witch to change that dynamic, and show how taking pride in that identity can shift the paradigm."
Met een puntmuts op en een bezem tussen de benen is met deze achtergrondkennis ineens best romantisch en subversief. Blijkt Halloween toch nog goed voor iets anders dan plat vermaak in slettenversies van alle beroepen ooit en blackface controverses.