Help, een vrijwillig kinderloze vrouw!

Over dubbele moraal, betutteling en andere kwalijke nonsens

Kindvrij moederschap Beeld door Isabelle Zumbrink

Vrouwen die ervoor kiezen om geen kind te krijgen, moeten hun keuze steeds verantwoorden. Óf ze worden belerend toegesproken. Óf ze worden meewarig aangekeken. Het lijkt bijna een gebod: ‘Gij zult werpen’. Wijk je van de norm af, dan word je met argusogen bekeken en ter verantwoording geroepen. Op deze Moederdag staan Marlies (lid van de Raad van Advies van LOVER) en Miranda (bestuursvoorzitster van LOVER) stil bij de sociale druk en dubbele moraal rondom moederschap en bewuste kindervrijheid.

Woord vooraf
Dit artikel gaat over bewuste kindervrijheid en vrijwillig gekozen moederschap. We zijn ons bewust van het verdriet en de pijn die ongewenste kinderloosheid en onvrijwillig moederschap met zich meebrengen. We hebben getracht onze woorden zorgvuldig te kiezen.

Het vermogen tot reproductie lijkt onlosmakelijk verbonden met de identiteit van een vrouw. Maar wanneer het gaat om zelfbeschikkingsrecht en de keuze om wel of geen kinderen te krijgen, dan worden vrouwen bijna als wilsonbekwaam behandeld.

Marlies: ‘Neem die hele abortusdiscussie, waarbij je je tienvoudig moet verantwoorden wanneer je een zwangerschap niet wil voldragen. Ik merk in gesprekken met - en tussen - collega’s en familieleden dat kinderen krijgen de default is. De nonchalance waarmee men informeert naar de status van gezinsvorming en of het niet tijd is voor een tweede, leidt vaak tot pijnlijke of ongemakkelijke situaties.’

Miranda: ‘Sommige mannen doen daar nog een – zogenaamd grappig - schepje bovenop, heb ik in mijn omgeving meegemaakt. Dan bieden ze aan om een keer langs te komen om iemand te bezwangeren als het niet snel lukt. Vragen of suggestieve opmerkingen over gezinsuitbreiding zijn bovendien ongelooflijk brutaal. Je vraagt je oudere mannelijke collega’s toch ook niet naar de staat van hun prostaat en of het nog een beetje wil lukken tussen de lakens? Zo van: ‘Zal ik anders een keertje langskomen? Ik krijg ‘m wel weer aan de praat!’

Marlies: ‘Vaak merk ik dat men ervan uitgaat dat vrouwen een oer-drive hebben om kinderen te baren, als een primaire behoefte om het voortbestaan van de soort te garanderen. Ik vind dat een simplistische kijk op zaken. Als die drift zo groot is, waarom stoppen we dan bij twee of drie kinderen? Dan blijf je toch baren tot je niet meer kunt?’

Miranda: ‘Het reptielenbrein wordt te pas en te onpas uit de kast getrokken. Eeuwenlange beschaving heeft ervoor gezorgd dat we ons aan verkeersregels houden en zelfs tijdens een hittegolf kleding aantrekken. Hoe moeilijk kan het dan zijn om ons te onttrekken aan een oerdrift als voortplanting en daar eigen afwegingen in te maken? Het probleem zit ‘m in het respecteren van keuzes die vrouwen maken.’

Marlies: ‘Precies. Mensen halen biologie erbij om te verklaren dat vrouwen ongelukkig worden als ze niet aan die oerdrift van moederschap voldoen. Maar mensen zijn verklarende wezens. Bovenop al onze biologische driften hebben wij hele sociale stelsels gebouwd die alleen bestaan, omdat wij er betekenis aan geven. Ons geloof in goden of anderszins etherische bestaansvormen, een hiernamaals, verzin het maar, laat ons al eeuwen dingen doen en voelen die niks met biologische blauwdruk te maken hebben. We kennen buitenproportionele waarde toe aan geld, waar ook niks biologisch aan is. En uitgerekend die twee instituties, religie en geld, bepalen zo verschrikkelijk veel van onze dagelijkse gedragingen en emoties, juist omdat wij er betekenis aan hebben gegeven. Ik ben dus echt klaar met ‘Het zit in onze aard’. Wij vinden belangrijk dát wat we belangrijk maken.’

Miranda: ‘Normen en waarden zijn ook maar bedacht, net als sociale afspraken en wetgeving. Het hele systeem houden we met elkaar in stand door kinderen van jongs af aan te socialiseren. Genderrollen en seksestereotypen zijn keurslijven die niets met oerdriften te maken hebben. Het is allemaal bedacht, omdat het machthebbers door de eeuwen heen goed uitkwam dat vrouwen zich koest hielden.’

Marlies: ‘Als je als kind maar genoeg te horen krijgt dat het moederschap de ultieme levensvervulling is, krijg je daar zeer waarschijnlijk hele sterke gevoelens bij. En dan is het heel verwarrend als dat voor jou als individu anders lijkt te werken.’

Klimaat, carrière en andere redenen om te kiezen voor kindervrijheid
Redenen voor bewuste kinderloosheid zijn uiteenlopend en laten zich niet categoriseren in de binaire benadering van ‘gewenst’ of ‘ongewenst’. Vrouwen hebben multidimensionale - gevoelsmatige en rationele - overwegingen om te bepalen of ze moeder willen worden. Het is zelden een simpele kwestie van ‘Ik wil ze wel’ of ‘Ik wil ze niet’.

Miranda: ‘Dat er zoveel gespeculeerd wordt over de redenen waarom vrouwen bewust kindervrij blijven, is al opvallend. Waarom wordt er zo’n big deal van gemaakt? Waar bemoeien ze zich mee? En waarom maakt de goegemeente zich niet in dezelfde mate druk om bewust kindervrije mannen?’

De redenen die vrouwen zelf opgeven voor hun bewuste kinderloosheid zijn grofweg te onderscheiden in een aantal categorieën. De eerste heeft te maken met milieuaspecten, zoals overbevolking en klimaat. Populatiekrimp betekent minder CO2-uitstoot. Eén baby minder levert meer op voor het milieu dan veganist worden of je auto de deur uit doen.

De tweede categorie heeft te maken met werk. Onderzoek van het CBS wijst uit dat ruim de helft van de vrouwelijke twintigers denkt dat een kind schadelijk is voor hun carrière. Dat klopt helemaal: de salariskloof tussen vrouwen en mannen is toe te schrijven aan het feit dat vrouwen baren en mannen niet. En nee, dat komt niet doordat vrouwen met kinderen minder gaan werken. Ook na correctie op deze factor blijft er een gapend gat tussen de salarissen. Zolang zorgtaken nog hoofdzakelijk aan vrouwen worden toebedeeld, houden zij last van de child penalty.

Er zijn nog meer overwegingen. Zo zijn er vrouwen die kiezen voor een andere levensinvulling. Soms komt het er gewoon niet van, bijvoorbeeld omdat een geschikte partner ontbreekt of vanwege financiële onzekerheid. Er zijn vrouwen met erfelijke aandoeningen die ervoor kiezen om geen kinderen te krijgen om hen niet genetisch te belasten. Sommige vrouwen willen niet zwanger zijn. En sommige vrouwen vinden kinderen simpelweg niet leuk.

Redenen kunnen per levensfase verschillen, en een bewuste keuze impliceert niet dat er soms geen twijfel ontstaat. Geheel in strijd met de heersende opinie blijkt echter dat bewust kindervrije mensen zelden spijt hebben van hun keuze.

Sociale druk, dubbele moraal en valse romantiek
Het hebben van een baarmoeder gaat vaak gepaard met de verwachting dat je kinderen wilt. Kinderen krijgen is het uitgangspunt en wat daarvan afwijkt, heet in de CBS-onderzoeken ‘uitgestelde of afgestelde kinderwens’. Er is geen categorie ‘geen kinderwens’. De boodschap van de maatschappij is ‘maak je eigen keuze’, maar wanneer je als vrouw kiest voor een kindervrij bestaan, dan vliegen oordelen, cynisme, afkeur, ongeloof en verbijstering je om de oren.

Marlies: ‘Ik was oprecht verbaasd toen je vertelde dat jouw dochter nog steeds dezelfde opmerkingen krijgt als ik vijftien jaar geleden wanneer ik vertelde dat ik geen kinderen wilde. Mensen die het egoïstisch vinden of meteen invullen dat je een hekel hebt aan kinderen. Het sussende ‘Oh dat komt nog wel’ stond mij nog het meest tegen.’

Miranda: ‘Die betutteling ook. ‘Wacht maar tot je een kind hebt, dan denk je er wel anders over.’ Dat zeggen we toch ook niet tegen mensen die geen moestuin of volière willen?

Marlies: ‘Door de jaren heen worden de reacties ongemakkelijker. Van ‘Dat komt dan nog wel’ als je jong bent, tot stilzwijgen na je 40^e uit vrees dat het een dramatisch onderwerp is. Nu ik ouder ben, krijg ik minder commentaar. Een opmerking over rammelende eierstokken is wat dwaas tegen een vrouw van 42. Mijn vriend, die jonger is, krijgt nog wel eens te horen ‘Wacht maar tot je vriendin ze wil’. Zijn keuze voor kindervrijheid wordt vaak ook niet serieus genomen, tot hij mijn leeftijd ter sprake brengt. Dan is het ineens wél waar wat hij zegt.’

Miranda: ‘Er heerst een nogal geïdealiseerd beeld van het moederschap, een soort hoogst haalbaar doel voor vrouwen. Veel romantische films eindigen met een zwangerschap. Als bekroning van de Grote Liefde. Maar een zwangerschap en bevalling zijn allesbehalve romantisch. Ze zijn een aanslag op je lijf.’

Zwangerschappen en bevallingen brengen serieuze gezondheidsrisico’s met zich mee. Jaarlijks overlijden wereldwijd meer dan een half miljoen vrouwen aan complicaties door zwangerschap en bevalling. Dat is één vrouw per minuut. Dit gebeurt niet alleen in landen met gebrekkige gezondheidszorg. In Nederland stierven in 2021 ongeveer tien vrouwen hieraan.

Kiezen voor het moederschap – en hoe ook dát je niet vrijwaart van oordelen
Marlies: ‘Wat waren voor jou redenen om kinderen te willen? Welke rol denk je dat socialisatie en verwachtingspatronen hebben gespeeld ten aanzien van jouw keuze om wél moeder te worden?’

Miranda: ‘Socialisatie heeft vast een rol gespeeld. Toch had ik het gevoel dat de keuze aan mij was. De voorbeelden van moeders in mijn omgeving speelden een grotere rol, denk ik. Ergens rond mijn 23^e jaar wist ik dat ik graag kinderen wilde en het liefst voor mijn dertigste. Een jaar later bleek ik zwanger te zijn. Daar kreeg ik best veel commentaar op, omdat ik toen nog studeerde. Zelfs mijn huisarts vond dat ik maar eens goed moest nadenken of ik het wilde houden. Zelf twijfelde ik daar geen seconde aan. Ik heb mijn studie een jaar onderbroken en ben afgestudeerd toen mijn zoon bijna anderhalf jaar was. Twee jaar later is mijn dochter geboren.’

Marlies: ‘Typerend ook weer. Jouw jonge moederschap geeft ook aan hoe nauw de bandbreedte van verwachtingen is. Voldoe je aan het verwachtingspatroon met je kinderwens, mag het niet té vroeg zijn en moet je wel eerst je studie afgerond hebben. There’s just no doing it right. Altijd maar die twijfel aan jouw vermogen om voor jezelf keuzes te maken.’

Miranda: ‘Die twijfel aan het zelfstandig denkvermogen van vrouwen houdt nooit op. Als werkende moeder ben ik doodgegooid met de vraag ‘Hoeveel werk jij?’. Wanneer ik antwoordde dat ik fulltime werk, dan kwam steevast de vraag: ‘Maar hoe doe je dat dan met de kinderen?!’ Ik moet de eerste man nog tegenkomen die deze vragen krijgt. Toen ik mij na de geboorte van mijn dochter wilde laten steriliseren, meende de halve wereld dat ik te jong was om dat zelf te beslissen. Ik heb drie jaar moeten leuren, voordat ik een gynaecoloog vond die het wilde doen. De eerste vier die ik consulteerde, zeiden ‘Je bent nog jong en misschien ontmoet je een man die een kind van je wil.’ Dat ik zelf geen kinderen meer wilde, was dus ondergeschikt aan de wensen van een man die ik nog moest ontmoeten.’

Marlies: ‘Met mijn ex heb ik uitvoerig over sterilisatie gesproken. Eigenlijk wilde ik dat zelf laten doen als bevestiging van mijn persoonlijke keuze, maar de ingreep was bij hem eenvoudiger en met minder risico. Hij heeft zich laten steriliseren en ik prijs hem nog steeds om het nemen van die verantwoordelijkheid.’

Wist je dat…
… het aantal kinderloze vrouwen toeneemt? Van vrouwen die geboren zijn in 1945 tot 1949, had 13 procent geen kinderen. Van de generatie vrouwen 1960 - 1964 bleef 19 procent kinderloos. Steeds vaker is dat een bewuste keuze. Van de kinderloze vrouwen geboren tussen 1935 en 1945 wilde 30 procent geen kinderen. Van de kinderloze vrouwen geboren tussen 1955 en 1965 zegt bijna de helft dat zij vrijwillig kinderloos zijn. Ruim een kwart van de huidige vrouwen tussen de 26 en 35 jaar verwacht bewust kindervrij te blijven.

Deze toename is door onderzoekers veelvuldig gekoppeld aan toenemend opleidingsniveau en arbeidsparticipatie door vrouwen, maar dit uitgangspunt onderging in 2012 al een onverwachte plottwist. Toen bleek namelijk dat het percentage hoogopgeleide, kinderloze vrouwen door de decennia heen gelijk is gebleven. Het zijn juist de praktisch opgeleide vrouwen die zorgen voor de toename in het aandeel kinderloze vrouwen.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.

Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.