Het andere verhaal van Nederland

Reportage Symposium en afscheidsrede Prof. Dr. Gloria Wekker, 15 juni 2016, Universiteit Utrecht.

"Dit is een historisch moment: drie vrouwelijke, gekleurde professoren samen op een podium", begint Gloria Wekker de middag.  "Misschien wel de enige drie in Nederland", voegde ze eraan toe. De toon is meteen gezet. Deze middag zal er niet om moeilijke onderwerpen heen worden gepraat. 

In Nederland is het percentage vrouwelijke hoogleraren gênant laag in vergelijking met de rest van (West) Europa; 16,9% van de hoogleraren is hier vrouw (2014). Daarmee komt Nederland op een schamele 24e plek in de Europese ranking. Wekker’s opmerking verwees direct naar de thema’s waar het om ging: Gender en etniciteit, en hoe deze met elkaar in verband staan. Tijdens de bijna twintig jaar die zij aan Universiteit Utrecht verbonden is geweest, heeft zij deze thema’s daar goed op de kaart gezet. Onder andere door haar betrokkenheid bij het ontwikkelen van het succesvolle onderzoeksmaster programma Gender and Ethnicity. (Voor de oneindige lijst van haar publicaties en nevenactiviteiten, zie hier).

Deze middag stond in het teken van Wekker’s nieuwe boek White Innocence: Paradoxes of Colonialism and Race (Duke University Press, 2016). Verschillende sprekers, waaronder Prof. Dr. Philomena Essed (Antioch University, V.S.) en Prof. Dr. Halleh Ghorashi (Vrije Universiteit Amsterdam) verzorgden een respons op haar presentatie.

“We bevinden ons op dit moment midden in een tweede antiracistische beweging”, vervolgt Wekker. Deze begon volgens haar analyse in 2011, toen Quinsy Gario (overigens een alumnus van Genderstudies Utrecht) zijn Zwarte Piet is Racisme actie begon. Ook de bezetting van het Maagdenhuis aan de Universiteit van Amsterdam in de lente van 2015 heeft een belangrijke bijdrage geleverd. Toch is Wekker verbaasd over de massale interesse die ‘de Media’ toont in haar boek. Met verwondering vertelt ze over de journalisten die haar complimenteerden over haar goede timing. Want zo net nadat Sylvana Simons en Typhoon in het nieuws zijn geweest is er in Nederland opeens volop aandacht voor onderwerpen als etnisch profileren. Wekker legt met haar boek het vergrootglas precies op de pijnlijke plek. Maar met timing had dit boek, resultaat van jarenlange arbeid, natuurlijk niets te maken.

Witte onschuld, waar gaat dat over? Het is een manier van in de wereld staan met een (over)positief zelfbeeld die hand in hand gaat met het ontkennen van racisme. Nederlanders, stelt Wekker, hebben een heel rooskleurig beeld van zichzelf. Wij zijn kleurenblind, we zijn niet racistisch, en we zijn heel tolerant – zogenaamd. Er is hier geen besef van de consequenties van kolonialisme. En als iemand daar een op- of aanmerking over maakt, moeten ze niet zo zeuren, of zich beter aanpassen. De algehele houding is er een van; je moet boven discriminatie staan. En dit systeem, stelt Wekker - van het ontkennen van racisme - is er één waar blanke en gekleurde Nederlanders allen aan meedoen. Nederlanders zijn heel erg gehecht aan het zelfbeeld van Tolerant Nederland.

Wekker wil met haar boek het nationale verhaal her-vertellen. En deze geschiedenis van Nederland is heel wat minder rooskleurig dan wij het kennen, en onlosmakelijk verbonden met ras (waar in Nederland vaker de term etniciteit voor wordt gebruikt). Dit project heeft onvermijdelijk een aantal heftige reacties opgeroepen. In de media, in talkshows, en ja, ook vandaag. Wekker laat het ook deze middag, aan ‘haar’ Universiteit Utrecht, niet na om het onbespreekbare uit te spreken. Ze verweeft haar presentaties met harde kritiek op Genderstudies. Dit leverde een interessante uitwisseling op met oud-collega’s uit het publiek.

Reacties op Wekker’s presentatie waren vol lof. Mede-professoren Ghorashi en Essed legden prachtige verbindingen tussen White Innocence en hun eigen werk of -ervaringen. Prof. Dr. Ghorashi zei “Wie geeft, verwacht iets terug. Nederland gaf immigranten de mogelijkheid een nieuwe toekomst op te bouwen, en verwacht dankbaarheid terug”. Nu tweede en derde generatie allochtonen opstaan en zich uitspreken over racisme lijkt Nederland, in al haar witte onschuld, daar niet zo van gediend.

“Dit is het boek dat we nodig hebben om de stilte te verbreken”, stelde Prof. Dr. Essed in haar respons. Het is een begin om aan ons bewustzijn te werken, of, zoals Wekker zegt, door het imperialistische verleden van Nederland heen te werken. Het zal het imago van tolerant, filantropisch Nederland heel wat schade aanrichten. Een pijnlijk en schaamtevol proces. “Moedig voorwaarts” schreef zij in het boek dat ik kocht. En daarmee zet zij voort wat zij tijdens haar Openingsrede in 2002 begon: ‘Nesten bouwen op een winderige plek’. Daar kunnen wij alleen maar oneindig veel respect voor hebben. Bedankt, Professor Gloria Wekker, voor alles.

Een dag later, 16 juni, werd door Prof. Dr. Philomena Essed een lezing verzorgd in het Maagdenhuis aan de Universiteit van Amsterdam ‘Everyday Racism. Decolozing the University’. Tijdschrift LOVER was ook hier aanwezig. Een verslag volgt deze week.

Een boekrecensie van White Innocence: Paradoxes of Colonialism and Race, volgt deze zomer. Zelf kopen? Het is verkrijgbaar bij Feministische boekenwinkel Savannah Bay in Utrecht en online.