Het basisinkomen als gelijkmaker

Het basisinkomen door Marieke Ubbink

De afgelopen maanden is er in een reeks artikelen gekeken naar de financiële onafhankelijkheid van vrouwen in Nederland. Deze keer bespreken we een manier om dat mogelijk voor elkaar te krijgen. Zou het niet mooi zijn als iedereen de vrijheid had om te doen wat zij willen: een eigen bedrijf beginnen; minder werken om voor een ouder of kind te zorgen; scheiden van de partner van wie je financieel afhankelijk bent; ontslag nemen bij het werk waar je ongelukkig van wordt. Met een basisinkomen, een vast bedrag per maand dat je zonder tegenprestatie van de overheid krijgt, zou dat zo maar kunnen. Toch is het een stuk complexer dan dat, want: zorgt een basisinkomen wel voor financiële onafhankelijkheid voor iedereen?

Wat is het basisinkomen precies?

• “Universeel: elk persoon, ongeacht leeftijd, geslacht, afkomst, woonplaats heeft recht op het basisinkomen.
• Individueel: het basisinkomen wordt per persoon uitgekeerd, en dus niet op basis van een gezin of huishouden.
• Onconditioneel: het basisinkomen is een mensenrecht zonder werkverplichting of inkomenstoets.
• Hoog genoeg: het bedrag moet hoog genoeg zijn om een waardige levensstandaard mogelijk te maken, die overeenkomt met de sociale en culturele standaard van het desbetreffende land.”

Geld voor iedereen?

Het basisinkomen is het simpelst op te splitsen in twee versies: het universele basisinkomen en het gegarandeerde basisinkomen. Bij een universeel basisinkomen krijgt iedereen, ongeacht eigen inkomen, werk of situatie, een toelage van de overheid. Bij een gegarandeerd basisinkomen zorgt de overheid ervoor dat iedereen die onder de armoedegrens valt, opgevangen wordt en een toelage krijgt om van te leven. Het nadeel van de universele versie is dat bepaalde mensen alleen maar rijker worden en anderen wellicht alsnog niet genoeg hebben om van te leven. Want als iedereen €1.000 per maand krijgt, merkt de CEO die per jaar al €300.000 verdiend daar niets van. En aan €1.000 euro heb je met je sociale huurwoning in Amsterdam alsnog niet genoeg om van te leven.

Een gegarandeerd inkomen zou daarentegen het verschil tussen arm en rijk wel meer kunnen dichten. Dit kan daarom een betere oplossing bieden tegen het groeiende verschil in welvaart. Echter, een gegarandeerd basisinkomen lijkt het huidige sociale systeem alleen te kunnen vervangen door een ander systeem waar ook allemaal regeltjes en aanvragen aan verbonden zijn. Het lost de huidige problematiek niet op en de dikke administratieve smog al helemaal niet. Een voorbeeld is de mensen die de aanvraag voor sociale zekerheid nu niet doen vanwege onduidelijk jargon of niet weten bij welke instantie ze kunnen aankloppen voor hulp. Als er een nieuw, moeilijk systeem voor in de plaats komt, zullen zij dat waarschijnlijk nog steeds niet gebruiken.

Gratis geld

Het basisinkomen wordt ook wel ‘gratis geld’ genoemd, maar voor niets gaat de zon op. Voor een basisinkomen in Nederland van € 1.000 per persoon boven de 18 jaar zou er zo’n 160 miljard euro nodig zijn. Uiteraard kan dit deels worden weggestreept tegen de uitgaven van de huidige sociale zekerheden, maar dat dekt nog lang niet alles. En dan zijn de kosten voor het omgooien van ons huidige systeem nog niet meegerekend. De invoering van het basisinkomen, in welke vorm dan ook, zou daarom gepaard gaan met een fikse verhoging van belastingen. Dan is een gegarandeerd basisinkomen een goedkoper alternatief, maar niet veel goedkoper.

Onderzoeken rondom gratis geld worden vaak uitgevoerd in landen waar armoede groter is dan in de Westerse wereld. Oxfam Novib investeert bijvoorbeeld in basisinkomen als noodhulp in Nigeria en in India is er een proef gedaan met een vast inkomen per maand. Uit deze onderzoeken bleek dat vrouwen met een basisinkomen meer werken, gezonder eten en gezonder zijn, en dat zij hun kinderen makkelijker naar school kunnen sturen. Het basisinkomen zorgt ervoor dat zij niet langer afhankelijk zijn van louche geldschieters en uitbaters.

Volgens econoom Marcel Canoy sluit een basisinkomen ook beter aan bij de toekomstige Westerse economie waarin mensen meer vrije tijd hebben. Dit is een economie waarin veel werk geautomatiseerd is en waarin niet beloning op basis van arbeid maar beloning op basis van maatschappelijk nut de overhand heeft. Helaas is dat nu of zal dat in de toekomst lang niet voor iedereen het geval zijn. Sommige rijke mensen mogen dan de tijd hebben om een ommetje in de ruimte te maken, er blijven echter genoeg mensen hard aan het werk om tot hun pensioen in hun eigen woning te kunnen blijven wonen. Uit onderzoek is bovendien gebleken dat ondanks of juist door de automatisering de hoeveelheid werk de afgelopen decennia alleen maar is toegenomen.

Eigenlijk is een werkelijk overzicht van de gevolgen en benodigdheden voor het realiseren van het basisinkomen moeilijk te bevatten. Het doorrekenen van scenario’s over kosten en welvaart in relatie tot een basisinkomen is enorm complex en veel onderzoeken zijn te veel gericht op één aspect: arbeidsparticipatie. Het basisinkomen wordt bijvoorbeeld door het CBS gezien als een ineffectief plan, omdat het er bij een aantal gezinnen voor zorgt dat partners minder werken. Dat dit zou kunnen komen omdat ouders meer tijd met hun kinderen willen doorbrengen, maar dat is niet relevant voor het onderzoek. Ook zijn de onderzoeken naar het basisinkomen vaak op een te kleine schaal gehouden om echte resultaten te distilleren. Definitieve conclusies zijn helaas nog niet te trekken en koppen als ‘Basisinkomen weinig succesvol: ook Finland stopt ermee’ blijken dus niet altijd waar. Tot noch toe zijn de individuele verhalen positief en geeft het bepaalde groepen mensen meer mogelijkheden zichzelf te ontwikkelen.

Stappen ondernemen

Op 15 mei 2020 werd een burgerinitiatief ingediend om het basisinkomen voor alle Europeanen beschikbaar te maken. Gratis geld voor iedereen lijkt natuurlijk een heel mooi en idealistisch idee. Er zijn echter ook veel mensen waar de situatie niet of nauwelijks verandert door de invoering van een basisinkomen. In een standaard heterogezin waar de vrouw nu niet voor het geld hoeft te werken en afhankelijk is van haar man, wordt zij niet onafhankelijker met een basisinkomen dat aan haar gezin wordt uitgegeven. De cultuurverandering die in een eerder artikel is genoemd, wordt hierdoor niet opgelost: vrouwen blijven nog steeds veelal thuis met de kinderen en de mannelijke kostwinners gaan niet meer in het huishouden doen als er elke maand €1.000,- bij komt. Het zou de genderongelijkheid zelfs kunnen vergroten omdat de keus om thuis te blijven makkelijker gemaakt wordt.

Toch kunnen we niet voorbijgaan aan het feit dat het een grote groep mensen zou helpen om een basisinkomen te hebben. Vrouwen in een moeilijk huwelijk zouden kunnen scheiden van hun man en het zou deels betalen voor de dure kinderopvang. De kansen en mogelijkheden van vrouwen die op of onder de armoedegrens leven, zouden groeien en het kan het steuntje in de rug zijn voor mensen die nu tussen het wal en schip van toeslagen en uitkeringen terecht komen. Is dat niet ook wat waard?

In de discussie over het basisinkomen ligt de nadruk te vaak op het financiële verhaal: wat levert het op en wat gaat het kosten? Een gesimplificeerde rekensom met als conclusie dat er geen geld voor is, brengt de discussie tot een eind. Ook als er alleen gekeken wordt naar vrouwen die al financieel onafhankelijk zijn, lijken er weinig voordelen aan het basisinkomen te zitten. Maar in de discussie over de verbetering van ons sociale stelsel, de afnemende solidariteit en de groeiende inkomensongelijkheid, komt het basisinkomen beter uit de test. Het basisinkomen kan genderongelijkheid dan niet uitwissen of alle welvaart gelijktrekken, maar het geeft een groeiende groep mensen in Nederland de kans om (weer) mee te doen met de maatschappij. Om die reden is het uiteindelijk de moeite waard om de discussie over het basisinkomen te blijven voeren, in de politiek en daarbuiten.

Dit is een artikel in de reeks over financiële onafhankelijkheid van vrouwen in Nederland. Eerder verschenen artikelen over partnergeweld, deeltijd werken, en je financiën bijhouden. Wil je op de hoogte blijven van deze reeks? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief, daar staat elke maand het laatste artikel in de financiële reeks in.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.

Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook