Hoe taal bijdraagt aan de gender gap

woman-fire-fighter-958266 1920

Afgelopen week ontstond er enige ophef nadat de Technische Universiteit Eindhoven bekendmaakte het komende halfjaar voor 150 wetenschappelijke functies alleen vrouwen aan te nemen. De universiteit probeert, net als veel andere bedrijven en instanties, al jaren meer vrouwen in het personeelsbestand te krijgen, maar tevergeefs. Er zijn honderden redenen te noemen waarom er in veel beroepsgroepen geen evenredige verdeling tussen de verschillende genders is. Eén daarvan is de manier waarop wij over beroepen praten.

Heeft de timmerman jouw huis verbouwd en de vroedvrouw je bij je bevallig geholpen? Betrap je jezelf er weleens op dat je het hebt over brandweermannen, de jongens van de techniek en de dames van de schoonmaak? Het zijn uitspraken die je overal hoort en ziet, maar ze zijn minder onschuldig dan je denkt.

De invloed van taal

Onderzoekers claimen namelijk dat dit soort gendergerelateerde termen bijdragen aan onbewuste discriminatie rondom beroepen en hierdoor ook bijdragen aan de gender gap[1]. Zo vond er in 2014 een onderzoek plaats met Russisch- en Spaanssprekende proefpersonen, waarin de proefpersonen moesten aangeven of zij een object beschouwden als iets mannelijks of iets vrouwelijks. Hieruit bleek dat bij die talen, waarin objecten grammaticaal een gender toegewezen krijgen (denk bijvoorbeeld aan el libro en la casa), de associatie van de proefpersonen vaak overeenkwam met het grammaticale gender. Nu maakt dit voor een kast misschien niet heel veel uit, maar het is wel van belang als dit soort associaties voor ongelijkheid gaan zorgen.

We hebben het hier over het verschijnsel ‘genderasymmetrie’: wanneer gender in een taal gemarkeerd is, terwijl dit niet nodig is. Binnen een taal kan deze asymmetrie op veel verschillende manieren plaatsvinden. Enerzijds gaat dit om beroepsnamen waarin een gender verwerkt is, zoals ‘politieman’ of ‘brandweerman’. Anderzijds ontstaat deze genderasymmetrie door persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden, zoals ‘hij’ en ‘zijn’. Het verschijnsel is dus voortdurend te vinden in ons dagelijks taalgebruik, in de manier waarop we over mensen spreken en we mensen benaderen, bijvoorbeeld in de vorm van een vacature.

Gezocht: tuinman of tuinvrouw

Misschien voelt het raar om in een oproep voor iemand die je tuin kan onderhouden, specifiek erbij te zeggen dat diegene ook een vrouw mag zijn. Of je dit doet, maakt echter wel uit voor de reacties die je kunt verwachten. Onderzoek heeft bijvoorbeeld laten zien dat vrouwen minder snel geneigd zijn op een vacature te reageren wanneer alleen de mannelijke term in de vacature te vinden is, dan wanneer er ook een vrouwelijk alternatief gepresenteerd wordt. Daarnaast is er een onderzoek uitgevoerd, waarin kinderen van basisschoolleeftijd moesten beoordelen welk type persoon een bepaalde baan goed zou kunnen uitvoeren. De resultaten tonen aan dat deze kinderen vrouwen succesvoller achten in een beroep, wanneer zowel de mannelijke als de vrouwelijke vorm van het woord voor dat beroep door de onderzoekers wordt gegeven (‘kapper’ en ‘kapster’) dan wanneer dit niet gebeurt.

Daarnaast is het belangrijk om het gebruik van persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden uit te lichten. Nederland is niet uniek in het gebruik van ‘hij’ als een soort algemene beschrijving van een persoon, ook als daarbij iemand wordt bedoeld die zich niet als man identificeert. Het tegenovergestelde komt overigens ook voor; ‘zij’ gebruiken wanneer de zin ook over een man kan gaan. Dit taalgebruik draagt eveneens bij aan genderasymmetrie: lezers van een tekst zijn sneller geneigd zich een man voor te stellen wanneer er in een functieomschrijving ‘hij’ wordt gebruikt. Ook wanneer van tevoren duidelijk wordt gemaakt dat ‘hij’ een parapluterm is voor alle genders. Bij het Engelse genderneutrale ‘they’ – als enkelvoud gebruikt – komt dit minder vaak voor.

De unbias button

De uitkomsten van deze onderzoeken blijven niet onopgemerkt. Zo lanceerde vertaalbureau ElaN Languages eerder dit jaar de unbias button in de gratis vertaalmachine op hun website. Via deze button worden gendergerelateerde woorden zoals ‘politieman’ niet vertaald naar ‘policeman’, maar naar ‘police officer’. De tool werkt nu alleen nog maar voor het Engels, maar het is een mooi begin. ElaN zegt te hopen dat grote spelers in het veld, zoals Google Translate, een voorbeeld aan de button nemen, zodat vertaalwebsites op een brede schaal kunnen bijdragen aan een gendergelijke wereld.

Alles genderneutraal?

Betekent dit dat we nu allemaal genderneutrale termen moeten gaan gebruiken? Daar zijn onderzoekers het nog niet over eens. Sommigen menen dat je in een term juist moet benadrukken dat iemand een vrouw is, om zo de zichtbaarheid van vrouwen te vergroten. Anderen denken juist dat dit het onderscheid tussen man en vrouw en de bijbehorende vooroordelen over wie welk beroep dient te doen, in stand houdt. Bovendien kan het man/vrouw-denken problematisch zijn voor queer mensen: zij identificeren zich immers niet altijd met de hokjes ‘man’ en ‘vrouw’. Maar één ding is duidelijk: één gender aanspreken, is niet meer van deze tijd.

[1] De gender gap is het verschil tussen mannen en vrouwen op politiek, sociaal, cultureel, intellectueel en economisch gebied.