I woke up like this
Het heersende schoonheidsideaal vanuit een multi-etnisch perspectief
De negatieve impact op vrouwen en hun zelfbeeld door beelden in de media is al decennialang een hot item binnen het feminisme. Er is daarbij weinig aandacht voor een multi-etnisch perspectief dat de overrepresentatie van witte vrouwen en het erfgoed van een koloniaal verleden aan de kaak stelt. Daarom zet Kim Dankoor van KIM (kimbykim.com) voor LOVER uiteen hoe verschillende groepen gekleurde vrouwen beïnvloed worden door het witte schoonheidsideaal.
Te dik, te oud, te kleine borsten, te dun haar, te bleek, te grote neus, te dunne lippen: de representatie van schoonheid in populaire media geeft veel vrouwen het gevoel niet te voldoen aan het ideaalbeeld van de ‘mooie vrouw’. Een artikel over het heersende schoonheidsideaal en de mogelijke impact op vrouwen is niets nieuws. Echter, één van de meest onderdrukkende aspecten van het ideaal - het feit dat het (bijna) iedereen buitensluit die geen witte etniciteit heeft - wordt nauwelijks in acht genomen. Voor gekleurde vrouwen is het vaak een heel andere strijd.
Hoewel er de laatste decennia steeds meer gekleurde vrouwen in populaire media verschijnen, dient er kritisch gekeken te worden naar de wijze waarop ze worden neergezet, hun portretten, en de afwezigheid van bepaalde representaties. Het mooiste meisje van de klas in een tienerfilm/serie, de vrouw die elke man wil en elke vrouw wil zijn in een Hollywood blockbuster, de vrouw in bierreclames die menig hart sneller doet kloppen en de vrouw op een cover van een modemagazine, heeft meestal een witte etniciteit. Denken dat dit geen enkele impact heeft op gekleurde vrouwen is naïef.
Betekenisgeving aan het heersende schoonheidsideaal
Bootylicious
Verschillende onderzoeken hebben uitgewezen dat gekleurde vrouwen (Afrikaanse diaspora, Marokkaanse, Latijns-Amerikaanse) minder vatbaar zijn voor het ‘size zero/thigh gap’ ideaal in populaire media, omdat in hun culturen een voluptueus lichaam wordt geprefereerd (Fitzgibbon, Blackman en Avellone, 2000; Neff, Sargent, McKeown, Jackson & Valois, 1997). Echter, recenter onderzoek wijst uit dat het ‘size zero/thigh gap’ ideaal wel degelijk een impact kan hebben op gekleurde vrouwen. Blootstelling aan dit ideaal op televisie resulteert bij een groep gekleurde vrouwen in een grotere onvrede over hun lichaam en een sterke drang om dun te zijn (Botta, 2000; Harrison and Hefner, 2006).
Tegelijkertijd is er een schoonheidstrend gaande die zijn oorsprong heeft in de Latijns-Amerikaanse en Afrikaanse cultuur: mooie, grote, ronde billen. Aanvankelijk waren het Afro-Amerikaanse vrouwen en Latina’s die cosmetische ingrepen ondergingen om aan dit ideaal te voldoen. Tegenwoordig zijn er ook steeds meer witte vrouwen in Engeland en Amerika die hun billen laten vergroten. Let wel, met grote billen alleen ben je er niet! Bij dit ideaal horen ook een slanke taille, brede heupen, ferme dijen en grote borsten. Volgens professor Stephens (2013) hebben de beroemdheden Beyoncé, Jennifer Lopez en Kim Kardashian dit ideaal populair gemaakt bij elke vrouw, ongeacht etniciteit. De adoptie van ‘grote billen’ binnen het heersende schoonheidsideaal en het marketen daarvan roept vragen op: verschuift het imperialistisch karakter van het schoonheidsbeeld, op natuurlijke wijze, naar kenmerken die beïnvloed zijn door multiculturele stromingen of wordt dit schoonheidsbeeld zo hevig gepromoot om een nieuwe ‘imperfectie’ van vrouwen kapitalistisch uit te buiten?
Lighten up?
Een verontrustend schoonheidsfenomeen onder bepaalde groepen donkere vrouwen is het bleken van de huid. Veel mediacritici zijn overtuigd dat het heersende schoonheidsideaal in populaire media (en de globalisering daarvan) daar debet aan is. Naast het feit dat er overwegend witte vrouwen in de media als desirable women worden neergezet, zijn de zwarte vrouwen die deze rol vertolken 'anglicized' (www.beautyredefined.com). Zij hebben meestal Europese gelaatstrekken, steil of steiler haar en zijn niet ‘te donker’ van kleur of gebruiken make-up en photoshop om lichter te lijken.
Op de Caraïben, in India en in delen van Afrika neemt het aantal vrouwen dat producten gebruikt om de melanineaanmaak te verminderen toe. In bijvoorbeeld Nigeria bleekt 77% van de vrouwen haar huid (World Health Organisation, 2014). In Amerika krijgen dokters steeds meer te maken met patiënten die complicaties ondervinden bij het bleken van de huid (Velmuragiah, 2012). Ook in Nederland heeft onderzoek aangetoond dat vanaf de midden jaren 90 het gebruik van huidbleekmiddelen is toegenomen (Gomes en Westerhof, 2000). Naar verwachting zal de globale markt voor huidbleekmiddelen in 2015 tien biljoen dollar bedragen (Velmuragiah, 2012).
De wijze waarop wij betekenis geven aan mediabeelden, dus ook aan het heersende schoonheidsideaal, is afhankelijk van onze levenservaringen. Zwarte vrouwen die overwegen hun huid lichter te maken of daadwerkelijk tot actie overgaan, hebben ooit in hun leven te maken gehad met colorism: intraculturele discriminatie op basis van een ‘te’ donkere huidskleurtint. Deze groep vrouwen is gepest, heeft perverse complimenten gehad, zoals “You’re pretty for a darkskinned girl” en/of is opgevoed met het “hoe lichter, hoe beter”-principe. Dit blijkt ook uit de resultaten van mijn masteronderzoek voor de Erasmus universiteit (2009) en mijn pre-research voor Georgia State University (2012). Voor beide onderzoeken heb ik zwarte vrouwen in Nederland en in Amerika geïnterviewd. Ondanks dat colorism binnen de zwarte gemeenschap speelt, ligt de belangrijkste oorzaak erbuiten. Tijdens de slavernij genoten lichtgekleurde zwarten bepaalde ‘privileges’. Lichtgekleurde slaven mochten bijvoorbeeld binnen werken en donkergekleurde slaven moesten op het veld werken. Deze sociaal-hiërarchische verhoudingen op basis van huidskleur en de bijbehorende stereotypen zijn door sommige groepen vrouwen geïnternaliseerd. Zij zijn er heilig van overtuigd dat een lichtere huidskleur zal zorgen voor betere interpersoonlijke relaties, een betere baan en een betere man.
Een schoonheidsritueel dat haaks op bleaching staat, is het bruinen van de huid (tannen). Tannen is in de jaren 20 van de vorige eeuw, mede dankzij modeontwerpster Coco Chanel, populair geworden in de witte gemeenschap. Beide processen kampen met gezondheidsrisico’s en hebben te maken met esthetiek. Het verschil tussen bleaching en tanning, echter, is dat bleaching de bagage van kolonialisme en inferioriteit met zich meedraagt.
Het schoonheidsideaal in hiphop muziekvideo’s
Hoe verhoudt een populaire media-uiting, die zijn oorsprong heeft in zwarte cultuur, zich tot het heersende schoonheidsideaal in de media? Voor mijn masteronderzoek (2009) heb ik de portretten van vrouwen in hiphop muziekvideo’s geanalyseerd en onderzocht hoe meisjes in Nederland en in Amerika betekenis geven aan deze representaties. Uit het onderzoek blijkt dat vrouwen in hiphop muziekvideo’s aan een complex en contradictoir schoonheidsideaal voldoen. Eén van de respondenten verwoordde het als volgt:“Your body has to be African -you know a big butt and hips- but your face needs to be European-looking and not too dark”. Het zorgwekkende is dat de meeste donkere meisjes zich vereenzelvigen met dit beeld van een ‘mooie vrouw’, omdat dat nou eenmaal één van de weinige plekken is waar gekleurde vrouwen worden geadoreerd (kritiek op de wijze waarop dat soms gebeurt daargelaten). Vooral bij de Afro-Amerikaanse respondenten zorgt dit schoonheidsideaal voor een laag zelfbeeld.
De politiek van beelden
Hoewel de gedachte dat iedereen in dezelfde mate wordt beïnvloed door mediabeelden achterhaald is, blijven media in de hedendaagse maatschappij een belangrijke socialisatie-agent. Mediaportretten, en dus ook de eenzijdige beelden van een mooie vrouw, produceren kennis over de wereld waarin wij leven. Ze hebben invloed op de wijze waarop wij naar elkaar kijken, welke rol wij als individu denken te spelen en welke mogelijkheden wij denken te hebben in deze maatschappij. Om het stereotype beeld van de mooie vrouw aan te vechten, dienen er diverse beelden van wat schoonheid is in de media te verschijnen. Naast etnische diversiteit, inclusief variatie in huidskleurtinten, is het zeer belangrijk dat vrouwen met uiteenlopende lichaamsbouwen, van verschillende leeftijden, met diverse genderidentiteiten en disabilities als mooi worden geclassificeerd. Deze diversiteit opent nieuwe mogelijkheden van identiteit; dit is de politiek van beelden.
Bronnenlijst
Botta, R. 2000. The mirror of television: A comparison of Black and White adolescents’ body image. Journal of Communication 50 (3), 144–159.
Fitzgibbon, M., Blackman, L. & Avellone M. 2000. The Relationship Between Body Image Discrepancy and Body Mass Index Across Ethnic Groups. Obesity Research Journal 8 (8), 582–589.
Harrison, K. & Hefner, V. 2006. Media Exposure, Current and Future Beauty Ideals, and Disordered Beauty Ideals Among Preadolescent Girls: A longitudinal Panel Study. Journal Of Youth and Adolescence 35 (2) 153–163.
Huffington Post, 2013. Butt injections kill, Maim women. http://www.huffingtonpost.com/2013/08/05/butt-injections-kill_n_3706695.html#. Geraadpleegd 2 februari 2014.
Naturally Moi. 2013. Shocking report: 77% of all Nigerian women use skin lightening products. http://naturallymoi.com/2013/07/beauty/shocking-report-77-of-all-nigerian-women-use-skin-lightening-products/. Geraadpleegd 10 februari 2014.
Neff, L., Sargent, R., McKeown, R., Jackson, K. & Valois, R. 1997. Black white differences in body perceptions & weight management practices among adolescent females. Journal of Adolescent Health 20 (6) 459-465.
Velmuraigh, 2012. Skin lighting in the United States. http://akiliinitiative.org/skin-lightening-in-the-united-states/. Geraadpleegd 2 februari 2014.
Westerhoff, & Gomes. 2000. Het gebruik van chemische huidbleekmiddelen onder Ghanese vrouwen in Amsterdam Zuidoost. Tijdschrift voor Genderstudies 4 (1) 20-33.