Is dat wel echt een vrouw?

Gender en de Olympische Spelen

Toen de Zuid-Afrikaanse sprinter Caster Semenya in 2009 wereldkampioen werd op de 800 meter ontstond er een enorme heisa over haar te mannelijke uiterlijk. Een van haar tegenstanders, Elisa Cusma, gaf zelfs publiekelijk te kennen niet te geloven dat Caster een vrouw was. Volgens vele anderen zouden de hoge hoeveelheden testosteron in haar lichaam haar een oneerlijk voordeel geven. En het IAAF lijkt er ook zo over te denken. Sinds enige tijd bestaat er namelijk een een stuk vrouwelijker uitziet.

Dit is zeker niet de eerste keer dat de vrouwelijkheid van deelnemers aan de Olympische Spelen ter discussie staat, hieronder bespreekt LOVER een paar van de interessante Olympische gendercontroverses. In de Spelen van 1936 won de Amerikaanse atlete Helen Stephens de 100 meter van haar grootste tegenstander Stella Walsh. Geruchten deden de ronde dat Helen misschien helemaal geen vrouw was. Door het Olympisch Committee werd een fysiek onderzoek ingesteld naar het geslacht van Helen met als uitkomst dat Helen weldegelijk een vrouw was. Vreemd genoeg bleek veel later dat juist aan haar tegenstanders vrouwelijkheid kon worden getwijfeld. De Poolse Stanis?awa Walasiewicz, oftewel Stella Walsh, bleek bij haar dood in 1980 óók mannelijke genitaliën te hebben. Stella had zowel een paar XX als een paar XY-chromosonen.

In 1938, in de trein naar Cologne, sprak de treinconducteur de politie aan op een tussenstation. In de trein zat een man gekleed als vrouw. Dit was voldoende aanleiding om deze persoon uit de trein te halen en te ondervragen. Het bleek Dora Ratjen te zijn, wiens naam later is veranderd naar Heinrich Ratjen. Tijdens de Spelen van 1936 behaalde hij de vierde plaats bij het hoogspringen voor vrouwen. En nu werd hij van de trein gehaald en ondervraagd over zijn sekse. Toen Ratjen toegaf een man te zijn werd hij gearresteerd. Bij de geboorte was het geslacht van Ratjen onduidelijk. De genitaliën waren misvormd en de vroedvrouw kon niet zien dat Ratjen een jongen was. Zijn ouders voeden Ratjen op als meisje en zo werd hij het enige bewezen geval van een man die zich voordeed als een vrouw én deelnam aan de Spelen.

Nederland kent ook een bekend geval van genderverwarring. Tijdens de Spelen van 1948 won de Nederlandse atlete Fanny Blankers-Koen maar liefst 4 gouden medailles en in 1999 werd zij door het IAAF benoemd tot de beste vrouwelijke atleet van de eeuw. Haar grootste rivaal, Foekje Dillema, zou vier jaar later misschien ook goud mee naar huis genomen hebben als zij niet was geschorst door de Nederlandse atletiekbond. Een medische keuring, waar een gynaecologisch onderzoek ook deel van uitmaakte, was door het IAAF verplicht gesteld voor alle deelnemers aan de Europese Kampioenschappen. Dillema weigerde mee te werken aan dit onderzoek en werd door de Nederlandse atletiekbond geschorst. Een telegram over haar schorsing kwam te laat aan. Dillema die op weg was naar de volgende atletiekwedstrijd werd op een tussenliggend station uit de trein gehaald en verteld dat ze was geschorst omdat ze geen vrouw was. Haar Nederlandse record op de 200 meter werd geschrapt. Dillema kwam na deze gebeurtenissen een jaar lang haar huis niet uit en ze heeft altijd geweigerd over de zaak te praten. Andere tijden sport heeft een aflevering aan de kwestie geweid.

Foto (cc) José Goulão