Klimaat en gender in Cancun

de rol vrouwen in de strijd tegen klimaatverandering

Tijdens de VN-klimaatonderhandelingen in Cancun zijn er veel vrouwen- en genderorganisaties die proberen te zorgen dat vrouwen meer betrokken worden bij plannen om klimaatverandering tegen te gaan. Want dat gebeurt nu veel te weinig, vinden ze. De genderbenadering in het VN-proces is niet sterk, pas de laatste paar jaar wordt de essentiële invloed van vrouwen erkend en meegenomen. Zij worden vaak extra zwaar getroffen door klimaatverandering én tegelijkertijd kunnen zij een cruciale rol spelen in de oplossingen. Daarnaast is er nog een derde reden waarom het betrekken van vrouwen in klimaatplannen heel belangrijk is: het kan kansen bieden voor hun emancipatie.

Tot ongeveer drie jaar geleden werd het klimaatprobleem slechts op een natuurwetenschappelijke manier benaderd. Voor de sociale gevolgen, en speciaal die voor vrouwen, was nog geen aandacht. Dat is gelukkig aan het veranderen. Toch is het nog steeds nodig druk uit te oefenen op de onderhandelaars om te zorgen dat vrouwen een sterke stem krijgen in de beslissingen die er op mondiaal niveau gemaakt worden om klimaatverandering tegen te gaan.

Om die reden zijn er talloze organisaties die tijdens de klimaattop proberen het belang van het genderperspectief te benadrukken, zoals de Women’s Environment and Development Organization (WEDO), GenderCC – women for climate justice en de Global Gender and Climate Alliance. In het conferentieoord organiseren ze dagelijks side events en workshops, brengen ze amendementen in op officiele onderhandelingsteksten en delen ze informatie uit aan de onderhandelaars. Buiten het officiële gebied waar de onderhandelingen plaatsvinden doen ze mee aan demonstraties en discussies op allerlei locaties in Cancun waar activisten en non-profitorganisaties samenkomen om over klimaatverandering te spreken.

Maar waarom is dat eigenlijk zo belangrijk? Waarom is de opwarming van de aarde een probleem dat vrouwen extra treft? Simpel gezegd vergroot klimaatverandering de al bestaande sociaaleconomische ongelijkheid tussen man en vrouw. Die ongelijkheid is in Zuidelijke landen traditioneel groter dan in Noordelijke landen. Omdat zuidelijk geleden landen vanwége hun ligging eerder getroffen worden door klimaatverandering (droogte, overstromingen, orkanen) én omdat zij zich er (wegens armoede en gebrek aan een goede organisatiestructuur) minder goed tegen kunen wapenen, zijn vrouwen in die landen dus extra kwetsbaar.

Bijvoorbeeld: als een gebied droger wordt als gevolg van klimaatverandering, kost het meer tijd en moeite om drinkwater te vinden. Dit is in landen die nu al getroffen worden door klimaatverandering, zoals Afrika, vaak een taak van meisjes. En als ze daar langer mee bezig zijn, kunnen ze minder vaak naar school. Hetzelfde geldt voor het verzamelen van brandhout of voedsel, doorgaans vrouwentaken in landen ten zuiden van de evenaar. Omdat ze verder moeten reizen om voedsel en brandhout te vinden, lopen de vrouwen meer gevaar. Ze lopen meer risico om te worden blootgesteld aan geweld.

Vrouwen in Zuidelijke landen zijn niet alleen een kwetsbaar slachtoffer van klimaatverandering. Ze kunnen ook een belangrijke rol spelen in adaptatie, ofwel; het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Want omdat zij vaak degenen zijn die hun familie moeten voorzien van de eerste levensbehoeften zoals water, voedsel, natuurlijke medicijnen en brandhout, hebben zij de beste kennis van natuurlijke hulpbronnen in hun omgeving. Ze weten dus als geen ander welke alternatieven er voorhanden zijn als die bronnen opdrogen, een essentieel onderdeel van de aanpassing aan leefomstandigheden die veranderen doordat het klimaat verandert. Maar om die kennis in te kunnen zetten, moeten devrouwen wel gehoord worden, en ook dat is in sommige Zuidelijke gemeenschappen niet vanzelfsprekend.

Dat is waarom veel milieu- en ontwikkelingsorganisties – kleinschalige - projecten opzetten in getroffen gebieden waarin vrouwen expliciet betrokken worden, zoals herbeplantingsprogramma’s en projecten waarbij regenwater wordt opgevangen en opgeslagen. Het mooie is dat vrouwen, juist vanwege de kennis die ze hebben over de natuurlijke hulpbronnen in hun leefomgeving, hierbij meestal een leidende rol toebedeeld krijgen. En zo kan een levensbedreigend probleem als klimaatverandering opeens een mooi zij-effect hebben: de emancipatie van de vrouwen die een onmisbare schakel zijn in de oplossing van het probleem.

Marlijn Dingshoff is persvoorlichter bij Friends of the Earth, de overkoepelende organisatie van alle milieuorganisaties.