Let's talk about consent

Trigger warning: seksuele intimidatie, consent en seksueel geweld

#LetsTalkAboutYES (beeld Mirthe de Haas)

Elf procent van de vrouwelijke en één procent van de mannelijke studenten wordt verkracht tijdens de studietijd, zo bleek uit onderzoek in opdracht van Anmesty International. Waar deze cijfers voor velen een schok zijn, ervaar ik de uitkomsten als pijnlijk maar niet verrassend. Vanaf mijn studietijd hoorde ik steeds vaker van vriendinnen over seksueel geweld dat zij hadden ervaren. Het begon me ook op te vallen dat de focus daarbij nog te vaak ligt op het gedrag van de survivors, die het seksueel geweld hebben meegemaakt, in plaats van op dat van de daders. Er worden nog te vaak vragen gesteld over wat de survivor bijvoorbeeld aan had of waarom diegene dan ook was blijven slapen. Deze vragen halen de focus weg bij de echte problemen, waaronder het vaker juridisch vervolgen van daders en het gebrek aan consent. Dit laatste is van groot belang bij preventie van seksueel geweld. Want hoe kunnen we ervoor zorgen dat de cijfers gaan dalen?

In juni 2021 startte de Amnesty-campagne #LetsTalkAboutYES, als reactie op de gebrekkige verkrachtingswet in Nederland. Volgens de Nederlandse wetgeving is er vandaag de dag pas sprake van verkrachting als er geweld of dwang bewezen kan worden. Dit geweld is echter vaak moeilijk te bewijzen en bovendien komt geweld niet bij elke verkrachting voor. Uit onderzoek blijkt namelijk dat 70 procent van de slachtoffers ‘bevriest’ als reactie op seks zonder instemming. Hierdoor kan een dergelijk misdrijf dus niet worden erkend voor wat het is: een verkrachting. Als een gevolg hiervan melden maar weinig survivors hun verkrachting bij de politie – naast het feit dat dat emotioneel heel zwaar is. Ook zorgt deze wetgeving voor veel maatschappelijke onduidelijkheid over wanneer seksueel geweld gedefinieerd wordt als verkrachting.

Wetsvoorstel
Het nieuwe wetsvoorstel dat in maart 2021 aan de Tweede Kamer is voorgelegd, moet meer duidelijkheid scheppen over de definitie van verkrachting. Als deze wet wordt aangenomen ben je wettelijk strafbaar wegens verkrachting als je wist of vermoedde dat je partner geen seks wilde, maar je toch de seks hebt doorgezet. Het uitgangspunt van verkrachting wordt straks dus niet meer of iemand nee heeft gezegd, maar of er wel consent was. Toestemming vragen tot seksuele handelingen wordt hiermee vanuit de wet verplicht gesteld, maar in de realiteit blijft het tot nu toe vaak onbesproken.

Die nieuwe wet moet er komen, maar dat alleen brengt niet genoeg verandering met zich mee om de aantallen verkrachtingen tegen te gaan. Hiervoor is ook meer maatschappelijk bewustzijn nodig. Het moeilijk daaraan is dat consent vragen nog te vaak wordt gezien als een moodkill of, net als praten over seks zelf, een taboe. Daar praten we niet over. Ook ik begon tijdens de seks altijd makkelijker over voorbehoedsmiddelen – en dat was al een drempel! – dan over consent. Want hoe begin je daar nou eigenlijk over?

Vragen van consent
In mijn eigen ervaring was consent iets wat vaak impliciet werd gegeven en meestal is af te lezen aan iemands lichaamstaal. Als de ander je niet tegenhoudt of ook meegaat in je handelingen, dan zal het wel goed zijn. Toch? Maar dit is dus vaak niet het geval. We moeten juist de expliciete vormen van consent gaat normaliseren. Consent hoeft echt geen ondertekend formulier te zijn, maar het is wel belangrijk het te vragen. Wees je daarbij bewust dat een gebrek aan een nee niet altijd een ja betekent. Als je expliciet consent vraagt, zul je ook beter op impliciete signalen kunnen letten, zoals vormen van freezing: verstijven van angst. Het geeft je sekspartner hopelijk ook meer ruimte, en een veilig genoeg gevoel, om aan te geven wellicht toch geen seks te willen hebben. Wat dan ook heel belangrijk is! Want ook al ben je mee naar huis gegaan en heb je wellicht zelfs al kledingstukken uit, je kunt op elk moment van gedachten veranderen en toch nee zeggen tegen seks.

Ik kan me niet herinneren ooit echt te hebben geleerd hoe je zeker bent van consent. En ik heb het vermoeden dat ik niet de enige ben… Toch is consent geven en vragen makkelijker dan je misschien zou denken.

Weet wat je wil
Ten eerste is het belangrijk om zelf goed te weten wat je wél en wat je niét wil doen. Alleen als je je bewust bent van je eigen behoeftes en grenzen, kun je deze duidelijk aangeven bij de ander. Hierbij zijn twijfels ook belangrijk om te delen. Onthoud ook dat je altijd nee kan zeggen wanneer je dit wil. Zodra je twijfels hebt of je bedenkt, kun je dit aangeven. Je bent de ander nooit verschuldigd om iets te doen wat je niet wil.

Communication is key
Communicatie is het belangrijkste ingrediënt van consent. Check altijd hoe de ander zich voelt en wat de ander wil. Neem hierbij alleen een duidelijke ja als instemming en vraag eventueel door als iemand een vaag antwoord geeft. Je kunt bijvoorbeeld je consent checken door te vragen of de ander een stap verder wil gaan en of diegene een bepaalde handeling ook fijn vindt.

Uit onderzoek blijkt namelijk dat als iemand echt voor iets instemt, deze persoon vaak een duidelijke ja geeft. Dit onderzoek laat echter ook zien dat een afwijzing vaak niet wordt uitgesproken als een harde nee. Dit wordt eerder gebracht als uiting van twijfel en excuses, om niet te hard over te komen, een ander niet te kwetsen of om geen onveilige situatie te creëren. Als iemand niet overtuigend ja zegt is het dus belangrijk om extra in te checken of je echt consent hebt.

Non-verbale communicatie
Naast goed luisteren naar wat iemand zegt, is ook non-verbale communicatie een belangrijk aspect bij consent. Vormen van non-verbale communicatie zoals gespannen kijken, verstijven of trillingen zijn vaak duidelijke signalen dat iemand iets niet wil. Naast dat je partner ja zegt moet je ook goed letten op diens lichaamstaal en gezichtsuitdrukking. Iemand kan ja zeggen, maar evengoed ineengedoken zitten, trillen, of gespannen kijken. Dit zijn allemaal tekens dat je misschien beter kunt stoppen, om nog beter je consent te checken. Alleen al door te checken of de ander iets fijn vindt of te vragen of de ander ook door wil gaan, kunnen we zekerder zijn dat er wederzijds consent is.

Consent staat nooit vast
Ten slotte is het belangrijk om te beseffen dat consent altijd kan veranderen. Als consent al is gegeven, kan deze op iedere moment weer worden ingetrokken. Hierom is het belangrijk om consent ook tijdens seksuele handelingen te blijven checken. Ook dingen die eerder die dag zijn gebeurd, zoals een date of samen naar huis gaan, zijn geen garantie voor consent. Daarbij is het van belang dat je alleen échte consent kunt krijgen als beide partijen nuchter genoeg zijn om deze te geven. Als iemand dronken of zelfs buiten bewustzijn is, kan er nooit sprake zijn van consent.

Verder is het belangrijk om ook binnen relaties om consent te blijven vragen. Uit onderzoek blijkt dat 47 procent van alle slachtoffers door hun eigen partner zijn of worden verkracht. Het is dus van belang dat we ook binnen relaties blijven checken of iemand iets wel wil, zelfs al heb je hetzelfde of iets soortgelijks al eerder samen gedaan. Hiermee zijn we zeker dat we nooit onterecht van consent uitgaan.

Let’s talk about…
Consent wordt dus nog vaak gezien als een moodkill waarover we niet praten. Maar praten over consent zal juist helpen bij het normaliseren van instemming vragen voor seks. Wanneer we meer gesprekken voeren over consent, kan er meer bekendheid komen over freezing, de problemen van seksueel geweld binnen relaties en het algemene gebrek aan duidelijke consent. Ook zullen dergelijke gesprekken laten zien hoe makkelijk consent vragen eigenlijk is. We zullen het ook sneller als normaal ervaren als we benadrukken dat het fijn is als iemand even checkt of je wel verder wil gaan. Dus: ga dat gesprek aan met je omgeving en check wie er al consent vraagt. Zodat consent, net als het vragen naar anticonceptie of soa’s, een standaardvraag wordt bij seks.

Ben je slachtoffer van seksueel geweld en wil je graag hulp zoeken dat kan bij www.centrumseksueelgeweld.nl  of www.watkanmijhelpen.nl

Als je na het lezen van dit artikel graag een bijdrage zou leveren aan de campagne kan dat! Amnesty is nog op zoek naar vrijwilligers die zich willen inzetten voor #LetsTalkAboutYES. Lijkt je dit leuk of wil je meer informatie, klik dan hier. 

Juliette van Leeuwen is afgestudeerd als cultureel antropoloog en volgt nu een master in Genderstudies. Als activistenleider bij de campagne Let’s Talk About YES! is ze creator van informatiefolders over consent, samen met haar activistenteam. Op dit moment is het team in gesprek met de Universiteit Utrecht over het voorkomen van, en steun bieden na, seksueel geweld onder studenten van de universiteit.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.

Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, Linkedin en Facebook