Mag ik je daar aanraken?

24-7-18

Ik heb lang gedacht dat toestemming vragen tijdens seks een beetje ongemakkelijk en misschien zelfs een sfeerverpester zou zijn. Tot ik het zelf meemaakte.  Ik heb nog nooit zo 'aan' gestaan als toen mijn bedpartner vroeg of hij mijn slipje mocht uittrekken. De combinatie van anticipatie, het weten dat hij echt heel graag wilde dat het voor mij fijn was en niet alleen zo snel mogelijk zijn eigen bevrediging aan het najagen was, en de mogelijkheid om ‘JA!’ te zeggen gaf me zo’n rush dat ik bijna daarvan al klaar kwam. In steeds meer landen in Europa wordt het idee van consent opgenomen in de wet. Kunnen we dat in Nederland ook voor elkaar krijgen?

Ja = Ja

Consent (of: toestemming) hoeft natuurlijk niet verbaal te zijn. Als alle deelnemers actief meedoen aan seks is dat ook een duidelijk teken dat toestemming gegeven is. Dat klinkt simpel, maar toch is het vaak makkelijker om te zeggen wat consent juist niet is. Zo is een gebrek aan protest of weerstand niet automatisch consent. Ook als je al in een relatie bent met iemand en/of al eerder seks hebt gehad betekent dat niet dat je automatisch te alle tijden instemt met seks. Consent kan op elk moment worden teruggetrokken, ook tijdens seks. Om het maar even heel simpel uit te leggen aan de hand van een analogie:

Zedenwetten baseren op consent betekent een shift van het traditionele ‘nee = nee’ naar een uitgangspunt van ‘ja = ja’. Zo verplaatsen we de verantwoordelijkheid van het slachtoffer ("voorkom dat je verkracht wordt") naar de dader ("verkracht niet"). Dat lijkt heel logisch, maar in de verkrachtingscultuur waarin we leven gaat dat vaak verkeerd.

Uit recent onderzoek door de Europese Commissie blijkt dat victim-blaming en problematische ideeën over consent wijdverspreid zijn: meer dan 1 op de 5 respondenten geloven dat vrouwen vaak klachten van aanranding en verkrachting voorwenden of overdrijven, en meer dan een kwart denkt dat seks zonder consent onder bepaalde omstandigheden (denk: ze had een kort rokje aan) moet kunnen. Vandaar de noodzaak tot wetsvernieuwingen.

Consent Wetten in Europa

In Zweden is op 1 juli een nieuwe wet van kracht gegaan die seks zonder consent strafbaar maakt. Ondertussen is in Spanje een gelijksoortige wet geïntroduceerd na landelijke verontwaardiging over de uitspraak in de ‘la manada’ rechtszaak, waarin 5 mannen die beschuldigd waren van de groepsverkrachting van een vrouw tijdens het stierenrennen in Pamplona werden vrijgesproken omdat de vrouw in hun video niet duidelijk protesteerde. Één van de rechters merkte zelfs op dat ze het wel naar haar zin leek te hebben.

De vrouw heeft een brief aan een Spaanse tv-zender gestuurd met de boodschap: “Don’t keep quiet about it because if you do you’re letting them win. No one should have to go through this. No one should regret having a drink, or talking to people at a party. Or walking home alone, or wearing a short skirt. We all have to condemn the mentality that this society has, where this can happen to anyone.”

Spanje en Zweden zijn slechts de laatste twee landen waarin een op consent gebaseerde zedenwet is geïntroduceerd. Sinds het Verdrag van Istanbul (2014) inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld hebben ook Engeland, Ierland, Wales, Schotland, Noord-Ierland, Cyprus, België en Duitsland hun wetgeving aangepast.

In Nederland is nu het debat gaande of wij dit ook moeten doen. De vernieuwing van de zedenwet waar minister van justitie Grapperhaus al druk mee bezig is, zou ook consent kunnen gaan opnemen, maar op dit moment lijkt dat er niet op. De meeste partijen vinden onze zedenwet goed genoeg en is er vooral noodzaak om aanpassingen te doen op het gebied van de digitale wereld, zoals wraakporno en online exposeren.

Een aantal kamerleden heeft uitgesproken dat ze liever eerst aankijkt hoe de wet in Zweden en in Spanje uitpakt. Daarmee laten ze een totaal gebrek aan bewustzijn blijken, namelijk dat consent al lang in de wetten van andere Europese landen is vastgelegd en dat Nederland met het ratificeren van het Verdrag van Istanbul eigenlijk al heeft toegezegd dat we seks zonder toestemming strafbaar gaan maken. Het zou leuk zijn als dat besef nog doordringt voordat de vernieuwingen in onze zedenwet zijn afgerond.

Waarom consent in de wet?

Op dit moment is in Nederland verkrachting of aanranding alleen strafbaar als duidelijk geweld en/of dwang aantoonbaar is. Zo glippen een hoop daders door de mazen van de wet. Deze wetgeving gaat voorbij aan het feit dat slachtoffers van seksueel geweld in het moment vaak bevroren raken door shock of angst en zich dus niet kunnen verzetten of verweren. Vorig jaar werd in een Zweedse studie gevonden dat 70% van de 298 vrouwen aangaven dat ze tijdens hun verkrachting onvrijwillige verlamming ervaarden. Met een ruimere definitie van verkrachting is er meer kans dat een zedenzaak tot veroordeling leidt. Het verlaagt ook de barrière voor slachtoffers om naar voren te komen en aangifte te doen, wat vaak niet gebeurt.

Een veelvoorkomend argument tegen het wettelijk strafbaar stellen van seks zonder toestemming is dat het moeilijk te controleren is. Dat kan de handhaving van de wet ingewikkeld maken. Daar stel ik tegenover dat zedenzaken dat probleem nu ook al hebben. Het plaatsen van de bewijslast bij het slachtoffer, zoals we nu doen, maakt zo’n zaak echt niet helderder. Wat de hudige zedenwet wel vaak doet, is het her-traumatiseren van een overlever van seksueel geweld met eindeloze ondervragingen waarin ze de momenten van hun verkrachting of aanranding blijven herbeleven.

Zou het niet fijn zijn als we wat meer beschuldigende vragen gaan stellen aan daders en wat minder aan slachtoffers? Waarschijnlijk is een verandering in wetgeving inderdaad niet voldoende om de hele verkrachtingscultuur omver te werpen. Maar het kan wel een eerste stap zijn richting een maatschappij waarin iedereen zich veilig kan voelen en zelfbeschikking heeft over hun eigen lichaam en seksualiteit. En dat we er zo steeds meer achter komen hoe ontzettend sexy consent kan zijn.