Mannelijkheid in tijden van crisis?

Pop-up university op het DIEP Festival

Utrecht – Op zaterdag 8 juni organiseerde DIEP festival  - een duik in de wereld van gender en seksualiteit - een pop-up university over mannelijkheid in al zijn/haar/het facetten. Kunstenaars, activisten, academici en anderen kwamen bijeen in kunstenaarscollectief Das Spectrum om een gesprek aan te knopen over de verschillende manifestaties van mannelijkheid. Medeorganisator Dennis Kerckhoffs beschrijft in dit artikel zijn beleving van deze dag.

Een roze lint hangt losjes gespannen over een parkeergelegenheid in Utrecht. Dit roze markeert de scheiding tussen festivalterrein en winkelcentrum. Het roze klappert verheugd. Verder zijn het de twee rijen met bierbanken en –tafels, een groen wapperende partytent en het SHOW ME WHAT YOU GOT op de ramen die je uitnodigen voorbij deze grens te stappen.

De klok passeert half 10 en langzaam ontstaat een rij in de hal van Das Spectrum.

Welkom allemaal! Welkom bij Seriously DIEP 2013, een experimentele pop-up university over het concept mannelijkheid in al zijn/het/haar facetten. Een dag waarop academici, kunstenaars, activisten en studenten zich verzamelen. Een dag om samen in dialoog te treden en bevindingen op het gebied van mannelijkheid met elkaar te delen. Want ook mannelijkheid is een gender dat dient te worden besproken – én gedeconstrueerd.

De eer is aan Dr. Murat Aydemir (Uva) om de dag te openen met zijn keynote conversation over de Politics of Contemporary Masculinities. De cover van een Esquire uit 1993 is het startpunt van ons gesprek. Voor de gelegenheid heeft Murat gekozen voor een afbeelding die volgens hem ‘de crisis van mannelijkheid’ representeert. Een crisis die in de jaren ’90 haar hoogtepunt had bereikt, aldus Murat. Een stadium waarin mannelijkheid wellicht nog steeds verkeert?

We zien rapper en onderbroekenmodel Marky Mark gestrand op een miniatuur eiland met touwen vastgebonden aan een paal, zijn gespierde bovenlijf ontbloot, zijn handen graaiend naar zijn kruis, een laaghangende broek met zichtbare boxer en zijn hoofd lichtjes achterover gebogen in een schreeuw van woede óf een kreun van genot?

‘De  Man’ vindt zichzelf gestrand en gevangen in een woestenij; de feministische golf en de homobeweging hebben zijn ‘natuurlijke habitat’ gedeconstrueerd. Bovendien hebben het modernisme en de vrijemarktwerking de spelregels veranderd. Marky Marks gefragmenteerde lichaam staat in sterk contrast met de idee van een witte-Protestante-mannelijkheid-in-pak uit de jaren ’50. Het is een vorm van ‘macho drag’ – het spelen met mannelijkheid. Deze zeer ambivalente representatie van mannelijkheid is een vertoning van toe-eigening. Een lichaam dat zijn bouwstenen ontleent aan verschillende tegendelen: masochisme, machismo, de arbeidersklasse, de homoscene en urban/ethnic culture.

Murat eindigt met stof tot nadenken: indien mannelijkheid in staat is om zich al het tegenovergestelde in te lijven is het dan überhaupt mogelijk om mannelijkheid te betwisten? We moeten ons beseffen dat de norm niet rigide is. Maar net als een spiraal ont/vouwt deze zichzelf van binnen naar buiten en van buiten naar binnen.

Na een veganistische lunch en een goede dosis zon volgt het middagprogramma: de dialogue labs. Voor ieder lab zijn een kunstenaar/activist en een wetenschapper als expert op het gebied van een van de manifestaties van mannelijkheid uitgenodigd. (Deze vier thema’s vormen uiteraard slechts een onvolledige weergave van mannelijke diversiteit.) De dialogue labs hebben als uitgangspunt het komen tot een gesprek tussen de experts en de deelnemers. De Seriously DIEP-ers kunnen kiezen uit: Transmannelijkheden (Eliza Steinbock en Jiro Ghianni), Vrouwelijke Mannelijkheden (Ingrid Ryberg en Godo), Zwarte Mannelijkheden (Egbert Alejandro Martina en Ruud Tevreden) of De Pornificatie van de Heteroseksuele Man (Gala Vanting en Peter Leusink).

In het verschiet ligt een middag lang:

-via tekenopdrachten bekend worden met de terminologieën, perspectieven en ervaringen van en rondom trans*;

-kijken naar Dragkindom of Sweden (Ekman & Ryberg, 2002) en praten met performer Godo;

-waarin twee zwarte heren met zes witte dames praten over de vorming van zwarte mannelijkheden in relatie tot de maatschappij én het aandeel van intersectionaliteit;

-of intieme verhalen over je seksleven delen en de betekenis en ondervindingen van het pornokijken bespreken a la conscious raising groups.

Aan het eind van de dag komt iedereen weer samen in de centrale ruimte voor de plenaire sessie voorgezeten door socioloog Laurens Buijs. Laurens heeft ieder lab kort bijgewoond teneinde een indruk te krijgen van de sfeer en de gesprekken die werden gevoerd. Hij benadrukt nogmaals het feit dat het mannelijke gender binnen de literatuur een onderbelicht onderwerp – de onopgemerkte categorie – vormt en dat het juist daarom belangrijk is om het te bespreken en bestuderen. Seriously DIEP biedt volgens hem de juiste setting – informeel, intiem en persoonlijk – om tot (ver)nieuwe(nde) narratieven te komen.

Een eerste stap wanneer in het creëren van deze narratieven, is dat we we duidelijk moeten zijn over welke mannelijkheden we spreken. Hoofdzaak is de inachtneming van intersectionaliteit. Want Mannelijkheid met een hoofdletter M verkeert in crisis, het Uniforme wankelt. Maar daarvoor in de plaats is ruimte gekomen om te spelen met mannelijkheden en tegendelen.

Tijdens de plenaire sessie valt mijn blik weer op het roze lint buiten – nog altijd in de weer met de wind. Een groepje gender normatief ogende jongens nadert, inspecteert het lint door het eens beet te grijpen, laat het dan weer los en besluit het te respecteren.