Menstruatieverlof: de voors en tegens

Menstruatieverlof Beeld door Josien Vogelaar

In Spanje komt binnenkort een wet waarin menstruatieverlof is geregeld. In Aziatische landen bestaat zo’n wet al langer, in Japan al ruim zeventig jaar. De meningen over menstruatieverlof zijn verdeeld, ook binnen LOVER. Redactrice Pia Sophia is vóór en bestuursvoorzitster Miranda is sceptisch. Een gesprek over de voors en tegens van het menstruatieverlof. 

De helft van de wereldbevolking menstrueert wel eens. Dat doen ze gemiddeld hun halve leven. Als je alle menstruatiedagen achter elkaar zet, zijn ze zo’n zeven jaar van hun leven ongesteld. Het gros heeft daar klachten bij, variërend van hinderlijk tot zeer ernstig. Gezien deze enorme aantallen zou je verwachten dat het een normaal gespreksonderwerp is. Of op z’n minst iets wat in de gezondheidszorg hoge prioriteit heeft. Het tegendeel is waar: er heerst een groot taboe op menstruatie. Het taboe is zó groot dat menig menstruant/e lijdt aan menstruatieschaamte.

In Spanje lijkt er binnenkort een wet te komen die menstruatieverlof mogelijk maakt. Vrouwen met hevige menstruatieklachten kunnen dan tot drie dagen vrij krijgen. Het voorstel moet nog door het parlement, maar er wordt weinig weerstand verwacht. Spanje wordt hiermee het eerste Europese land waar het recht op menstruatieverlof wettelijk is geregeld. 

Driekwart van de Nederlanders onder de 35 jaar ziet zo’n wet ook graag in Nederland. Dat blijkt uit een peiling van FNV onder drieduizend jonge werkenden. Van de ondervraagden die menstrueren, geeft 89 procent aan dat ze in die periode minder goed kunnen functioneren. Uit eerder grootschalig Nederlands onderzoek bleek al dat veel werkenden te lijden hebben onder hun menstruatie. 

Hoera voor de erkenning
Drie op de vier respondenten zegt last te hebben van premenstrueel syndroom en veertien procent van de ondervraagden gaf aan zich weleens ziek te hebben gemeld wegens menstruatieklachten. Slechts twintig procent durft openlijk uit te komen voor de reden van die ziekmelding. Zij melden zich eerder ziek met een ‘griepje’ dan dat ze met hun leidinggevende of bedrijfsarts praten over menstruatie. 

Pia Sophia: ‘Menstruatie brengt vaak ongemakken en pijn met zich mee. Ik zie menstruatieverlof als een vorm van erkenning voor menstruatieleed. Zelfs voor de gelukkigen onder ons die weinig klachten hebben tijdens hun menstruatie, is deze beginfase van de cyclus een periode die rust en kalmte behoeft. Menstruatieverlof erkent daarmee niet alleen de vervelende kanten van een menstruatie, maar helpt ons ook om echt te luisteren naar wat ons lichaam nodig heeft.’

Miranda: ‘Ik ben het met je eens dat erkenning voor de ernst van menstruatieklachten hard nodig is. Het geleuter over ‘vrouwenkwaaltjes’ moet maar eens afgelopen zijn. Vrouwen hebben in hun vruchtbare jaren te maken met hormonale schommelingen en die dóén iets met hun energie.’ 

Pia Sophia: ‘Precies. En daar is momenteel nou juist geen ruimte voor. De enige menstruatiepraat die ik op de werkvloer hoor, zijn flauwe vragen of je ongesteld bent wanneer je kortaf doet. Die dingen bij elkaar versterken de stilte rondom menstruaties. Dat moet anders. Ik kan me niet voorstellen dat ikzelf of een van mijn vrouwelijke collega’s het ooit rustiger aan zou doen, omdat we last hebben van onze hormonale schommelingen.’ 

Miranda: ‘Iedereen heeft het steeds over die twee of drie pijnlijke dagen, maar wat te denken van de energie in de periode ná de menstruatie? Waarin vrouwen bergen werk kunnen verzetten? Die euforie en enorme energie mis ik het meeste, nu ik niet meer menstrueer. Menstruatie wordt geproblematiseerd, terwijl de hele cyclus ook positieve kanten kent.’

Weg met het taboe
In aanloop naar Menstrual Health Day (28 mei) deed Plan Internationaal onderzoek onder ruim vierduizend jongens en mannen tussen de 15 en 24 jaar uit Brazilië, Indonesië, Uganda en Nederland. De resultaten in de vier landen verschillen nauwelijks van elkaar. Ruim de helft vindt menstruatie vies, een derde vindt het beschamend. Ook geeft ruim een derde van hen aan dat menstruatie iets is wat meisjes en vrouwen geheim moet houden: het is een privézaak. Opvallend is dat 95% tegelijkertijd zegt dat menstruatie iets natuurlijks is en genormaliseerd moet worden.  

Pia Sophia: ‘Menstruatieverlof is taboedoorbrekend. Het normaliseert menstruaties en alles wat erbij hoort. Door menstruerende werknemers de mogelijkheid te geven zich ziek te melden op de dagen dat zij er last van hebben, wordt menstruatie bespreekbaar. Het vergroot begrip en sympathie voor menstruerende collega’s.’ 

Miranda: ‘Menstruatie normaliseren - als iets wat miljarden mensen hun halve leven meemaken - is een groot goed. De schaamte moet ervan af. Aan menstruatieverlof kleeft daarentegen wel het risico dat menstruatiepijn wordt genormaliseerd. Terwijl heftige krampen en hevige pijn niet normaal zijn.’ 

Pia Sophia: ‘Wanneer menstruatie bespreekbaar is, kunnen menstruerende collega’s onderling een beter beeld krijgen van wat normaal is en wat niet wanneer het op pijn aankomt.’

Miranda: ‘Omdat we met z’n allen nu zeggen ‘het hoort erbij’, is er binnen de gezondheidszorg nauwelijks aandacht voor. Dit geldt overigens voor zo’n beetje alle aandoeningen waar vrouwen vaker aan lijden dan mannen, zoals migraine, waar ik al eerder over schreef. Ik ben ervan overtuigd dat menstruatiepijn ook te weinig medische aandacht krijgt.’ 

Pia Sophia: ‘Ik ook. Menstruatie op zich krijgt te weinig aandacht. Dat komt voort uit misogyn gedachtengoed, versterkt door de opkomst van Abrahamitische religies die het patriarchaat op hun schouders dragen. Het idee dat menstruatie vies of onrein is, of dat menstruatie een straf van hogerhand is, wordt van generatie op generatie doorgegeven. Met de huidige kennis van het menselijke lichaam is het bizar dat er nog steeds zo raar wordt gedaan over menstrueren. Geen van ons zou hier zijn zonder het bestaand van gezonde menstruatiecycli. Waar moeten we ons dan voor schamen? En waarom geldt die schaamte niet voor al onze andere lichaamsfuncties?’

Miranda: ‘Pies en poep zijn ook nogal beladen, maar niemand maakt zich er druk over dat er op elk toilet wc-papier is. Want iedereen moet wel eens. Waarom zijn er niet standaard menstruatieproducten in toiletruimtes? Omdat het een privézaak is? Bij bijna de helft (sic) van je personeel? Dan kun je net zo goed tegen je werknemers zeggen: ‘Als je op je werk naar de wc gaat, dan zorg je zelf maar voor toiletpapier.’ Ik krijg ineens visioenen van campingtaferelen op het werk: je collega die met zo’n wapperende rol door de gang loopt.’

Ziekmakend
Miranda: ‘Als je ziek bent vanwege je menstruatie, dan ben je ziek. En voor ziekteverzuim bestaat al een regeling. Waarom moet daar een diagnose bij? Ik maak me vooral zorgen om het stigma. In landen waar het menstruatieverlof al langer bestaat worden vrouwen op alle fronten benadeeld, dus een menstruatieverlof draagt niet bij aan betere kansen voor vrouwen op de arbeidsmarkt. Vergelijk het met zwangerschaps- en bevallingsverlof, dat we in Nederland al sinds jaar en dag hebben en dat iedereen vanzelfsprekend vindt. Maar er zijn nog steeds werkgevers die liever geen vrouwen tussen de 25 en 35 jaar aannemen en er worden nog steeds foute grappen over gemaakt.’ 

Pia Sophia: ‘In sommige gevallen wordt een ziekmelding niet uitbetaald. Bijvoorbeeld bij uitzendkrachten, een nul-urencontract of bij ondernemers. Menstruatieverlof maakt het makkelijker om je ziek te melden vanwege menstruatieklachten.’ 

Miranda: ‘Daar geloof ik niks van. Ik heb er weinig vertrouwen in dat mensen die bij ziekte niet worden doorbetaald bij menstruatieverlof ineens wél krijgen doorbetaald. Ziekte- en zorgverlof zijn vastgelegd, maar blijkbaar zijn er contracten die deze regelingen omzeilen. Dat is overigens al ernstig genoeg.’  

Pia Sophia: ‘Dat is zeker ernstig en dit is een mooi moment om daar verandering in te brengen. Als menstruatieverlof wettelijk bepaald is, wordt de drempel namelijk lager om goed voor jezelf te zorgen. In plaats van jezelf vol te stoppen met pijnstilling en door te gaan terwijl je je eigenlijk helemaal niet goed voelt, geeft menstruatieverlof je ademruimte. Door naar je lichaam te luisteren knap je sneller op. Als je maar blijft doorgaan wanneer je je niet goed voelt, blijft dat gevoel sluimeren.’ 

Miranda: ‘Ik blijf erbij dat hier al een regeling voor bestaat, namelijk het recht op ziekteverzuim. Dat mensen met menstruatieklachten hier minder gebruik van maken, komt door het stigma en door een diepgewortelde overtuiging dat ze niet moeten zeuren en door moeten gaan. Misschien dat een wettelijk menstruatieverlof - en dus erkenning - helpt om wél gebruik te maken van ziekteverlof, maar ik vrees voor het stigma. Het taboe en menstruatieschaamte los je niet op met menstruatieverlof. Wat ik ook naar vind, is dat het verlof heet, maar geen verlof is. De uren worden later ingehaald. Op sociale media kwamen nare reacties, alsof vrouwen ineens worden bevooroordeeld. En zoals altijd wanneer het gaat om het reproductieve vermogen van vrouwen, wordt er lacherig over gedaan. Dat los je met een menstruatieverlof niet op; sterker nog, je bevestigt de uitzonderingspositie. Hoe lang bestaan zwangerschaps- en bevallingsverlof wel al niet? En nog steeds zijn er mensen die daar moeilijk over doen.’

Achterhaald arbeidsbestel
Pia Sophia: ‘Werk is ingericht volgens het circadiane ritme ofwel ons slaap- en waakritme. Dit ritme hangt samen met de testosteronspiegels, die ‘s ochtends het hoogst zijn en ‘s avonds zakken. Dat zie je vast ook terug bij jezelf: ’s ochtends hebben we energie, ’s middags een dipje en ’s avonds zijn we moe. Menstruerende mensen hebben echter ook een infradiaan ritme. Dit ritme heeft invloed op de energiebalans gedurende een cyclus. Iedereen die menstrueert, ervaart verschil in energie in verschillende fases van de cyclus. Hartstikke normaal dus. Wat echter niet normaal is, is dat menstruerende mensen verplicht worden om dit ritme te negeren.’

Miranda: ‘Ons arbeidsbestel is ingericht voor fitte mannen die thuis niks hoeven te doen, omdat daar iemand is die de ramen lapt, hun sokken wast en hun dagelijkse prakkie kookt. Dat idee is achterhaald. Het sluit bovendien ook mensen buiten met een afstand tot de arbeidsmarkt en oudere werknemers. Zeker nu mensen langer doorwerken, zijn er steeds meer die last hebben van PHPD – pijntje hier pijntje daar. Ik ben daarom eerder voorstander van herinrichting van het arbeidsbestel dan voor een menstruatieverlof, omdat je daarmee maar één ‘afwijking’ van de norm erkent.’

Pia Sophia: ‘Op papier klinkt een menstruatieverlof fantastisch, maar het moet niet te rigide zijn qua regels. Dat je een bloedbewijs moet indienen of zo. Flexibiliteit lijkt me noodzakelijk. De een heeft pijnlijke krampen, de ander bloedt hevig en weer een ander heeft juist grote energieschommelingen. Het menstruatieverlof zou ruimte moeten bieden om je werk daarop af te stemmen.’

Miranda: ‘Feitelijk pleit je dus voor flexibiliteit in het werk. Dat sluit helemaal aan bij mijn eerdere opmerking over mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en over oudere werknemers. Ook zij hebben baat bij ruimte om hun werk flexibel in te delen. In plaats van menstruatieverlof zie ik liever een bredere regeling die mensen in staat stelt om optimaal deel te nemen aan het arbeidsproces.’ 

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.

Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.