Meten met twee maten
En andere seksistische wetmatigheden
Beeld door Eva ten Cate 251215
In onze patriarchale samenleving is seksisme alom aanwezig. Soms zijn stereotiepe en discriminerende gewoontes zo generiek aanwezig en herkenbaar dat ze zelfs een eigen naam krijgen. In dit artikel zetten we enkele van deze wetmatigheden op een rijtje.
Seksisme zit in alle haarvaten van onze maatschappij en ons collectieve denken. Door gender bias en male bias - in bijvoorbeeld geneeskunde en technologie - ervaren vrouwen obstakels en knelpunten, die variëren van vervelend tot dodelijk. Zo hanteren ontwerpers van autogordels en veiligheidsvesten een mannelijke standaard: de ‘gemiddelde’ man is het uitgangspunt. Hierdoor zijn deze producten minder effectief bij vrouwen. Ook is medicatie vaak afgestemd op mannenlichamen, waardoor deze voor vrouwen minder effectief of zelfs schadelijk is.
Jeukwoorden
Seksisme zit ook in taalgebruik en duiding, die daarmee onze beeldvorming beïnvloeden en mede in stand houden. Denk aan jeukwoorden als catfight en queen bee, en het omstreden TikTok-fenomeen bimbofeminisme. In haar boek Down Girl: The Logic of Misogyny (2018) beschrijft filosofe en universitair docente Kate Manne hoe misogyne uitspraken en handelingen dienen om vrouwen te beteugelen. Misogynie treft vooral ambitieuze vrouwen: ze worden beschimpt en gekleineerd, met als doel ze tot zwijgen te brengen. Manne ziet misogynie als handhaver van het patriarchaat en seksisme als regulerend mechanisme. Seksisme ‘rechtvaardigt’ patriarchale normen en rolpatronen, bijvoorbeeld door deze als ‘natuurlijk’ te poneren.
Subtiel seksisme
Openlijk of vijandig seksisme blijkt overigens minder nadelig voor vrouwen uit te pakken dan benevolent sexism, ofwel welwillend, subtiel en verkapt seksisme. Een ogenschijnlijk positieve loftuiting als ‘Wat knap dat je dit kunt, als vrouw’ is schadelijker dan ‘Vrouwen kunnen dit niet’, omdat de eerste uitspraak minder herkenbaar is als seksisme en daardoor lastiger te pareren is. Ook complimenten over het uiterlijk kunnen uitingen zijn van welwillend seksisme, omdat deze weliswaar vriendelijk bedoeld lijken, maar ondertussen bijdragen aan objectivering.
Glazen klif
Vrouwen en mannen worden anders beoordeeld en behandeld. Dit meten met twee maten zien we overal, zo ook in het bedrijfsleven. Wanneer het niet goed gaat met een organisatie, krijgen vrouwelijke CEO’s veel meer kritiek te verduren dan mannelijke. Vrouwen die een noodlijdend bedrijf gaan leiden, krijgen bovendien bijna altijd zélf de schuld van de malaise die vóór hun tijd ontstaan is.
Niet alleen worden aan vrouwen hogere eisen gesteld dan aan mannen, ook worden vrouwen zwaarder gestraft wanneer ze iets verkeerd doen. Zijzelf niet alleen overigens: hun falen wordt veelal gegeneraliseerd en aan álle vrouwen toegeschreven (‘zie je wel, vrouwen kunnen dit niet). Dit fenomeen, de glazen klif, treft niet alleen vrouwen, maar alle ondergerepresenteerde en achtergestelde groepen. Tijdens de opkomst van het professionele vrouwenvoetbal was dit patroon goed zichtbaar. Toen de resultaten van een vrouwenteam tegenvielen, riep men: “Hef vrouwenvoetbal maar op.” Vergelijk dat met slecht presterende mannenteams, waarbij men hooguit verzucht dat de coach moet vertrekken.
Klapstoeleffect
Het klapstoeleffect is een uitdrukking uit de jaren tachtig van de vorige eeuw. Er waren destijds grote tekorten op de arbeidsmarkt, en de overheid en het bedrijfsleven herontdekten vrouwen als onbenut arbeidspotentieel (uitklappen). Tijdens de daaropvolgende recessie werden vrouwen massaal weer ontslagen (ingeklapt). Door de toenemende participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt en hun hogere opleidingsniveau is het klapstoeleffect op hen tegenwoordig een stuk lager. Tegenwoordig treft het voornamelijk flexibele krachten, onder wie arbeidsmigranten.
Ishtar-effect
Soms zijn discriminerende praktijken zo generiek herkenbaar dat ze een naam krijgen. Neem Ishtar, een komische avonturenfilm uit 1987 uit de VS, geregisseerd door actrice, schrijfster, cabaretière en regisseuse Elaine May. De film flopte jammerlijk en betekende het einde van haar loopbaan. Warren Beatty en Dustin Hoffman waren medeverantwoordelijk voor de filmproductie, maar zij ondervonden daarna geen enkele hinder om nieuw werk te krijgen. Sindsdien spreekt men van het Ishtar-effect, wanneer een film flopt en de vrouwelijke regisseur geen nieuwe opdrachten meer krijgt.
Wet van Sullerot
In 1968 deed de Franse econome Évelyne Sullerot een belangrijke ontdekking. Ze constateerde dat traditionele vrouwenberoepen structureel worden ondergewaardeerd, in aanzien en in geldelijke beloning. Ook ontdekte ze dat beroepsgroepen waarin voorheen hoofdzakelijk mannen werkten, in status en salaris afnemen wanneer er meer vrouwen in gaan werken. Een voorbeeld in Nederland is het onderwijs. De afgelopen halve eeuw gingen steeds meer vrouwen in die sector werken. Inmiddels is zo’n tachtig procent van het onderwijzend personeel in primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs vrouw. Lange tijd daalden de salarissen naar verhouding ook alsmaar verder. Een paar jaar geleden bleek zelfs dat leerkrachten 14 procent minder verdienen dan werknemers in andere sectoren, met dezelfde leeftijd, hetzelfde onderwijsniveau en hetzelfde aantal werkuren. Deze wetmatigheid, die een deel van de loonkloof verklaart, is naar de econome vernoemd: de Wet van Sullerot.
Matilda-effect
Van het Matilda-effect is sprake wanneer prestaties van vrouwelijke wetenschappers ten onrechte worden toegeschreven aan mannen. Wie de artikelenreeks Vergeten Vrouwen leest, ziet ze met enige regelmaat voorbijkomen: vrouwen die een belangrijke uitvinding of ontdekking gedaan hebben, en mannelijke collega’s of ondergeschikten die daar vervolgens een Nobelprijs of andere onderscheiding voor ontvingen. Deze systematische onderwaardering van vrouwen werd voor het eerst in 1870 beschreven door filosofe, schrijfster en activiste Matilda Joslyn Gage. In 1993 introduceerde wetenschapshistorica Margaret W. Rossiter de naar vernoemde term ‘het Matilda-effect’.
Steun LOVER!
LOVER draait al ruim vijftig jaar uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat een van Nederlands oudste feministische tijdschriften blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.