#MeToo breekt Denemarken uit 'gendergelijke bubbel'

Illustratie door Marlijn Metzlar

Terwijl de MeToo-beweging in 2017 over de wereld raasde, bleef het in Denemarken opvallend stil. We kenden het land als een ‘gendergelijk paradijs’ en niemand leek over dit imago te twijfelen. Tot TV-presentatrice Sofie Linde eind 2020 naar buiten kwam met haar verhaal over seksuele intimidatie.

Drie jaar nadat #MeToo het licht zag door de zaak rondom Harvey Weinstein, kreeg seksuele intimidatie in Denemarken ook eindelijk de aandacht die het verdient. Tijdens het Zulu Comedy Gala in 2020 zette Sofie Linde het met een paar woorden in eigen land op de kaart. In haar speech vertelde ze over de tijd toen ze, net 18 jaar oud, was begonnen bij de nationale Deense omroep DR. Een hogergeplaatste werknemer dwong haar tot orale seks, onder dreiging van het verwoesten van haar carrière. De carrière is gebleven, de emotionele schade ook.

Denemarken ontmaskerd
Hoe kwam het dat Denemarken achter de feiten aan hobbelde? En waarom verschilt dit zo van de Scandinavische buurlanden, waar #MeToo wel direct en met succes werd opgepikt? We nemen Zweden als voorbeeld, waar tientallen bekende presentatoren, journalisten en politici publiekelijk werden ontmaskerd en ontslagen. Meer dan 60 duizend Zweedse vrouwen kwamen samen en eisten verandering. Onderzoek van Tina Askanius en Jannie Møller Hartley toont aan dat het verschil tussen de buurlanden komt vanuit doorwerking van politieke keuzes in de jaren 90. Terwijl de kwestie van gendergelijkheid uit de Deense politiek verdween, bleef dit in Zweden op de agenda. Dit leidde ertoe dat de voorwaarden voor een publiek debat over seksueel misbruik, macht en ongelijkheid in Denemarken en Zweden zich zeer verschillend ontwikkelden. Onderzoek van het YouGov-Cambridge Globalism Project en The Guardian uit 2019 wijst bijvoorbeeld uit dat slechts 17 procent van de Denen zichzelf een feminist zou noemen, tegenover 46 procent van de Zweden.

De Deense bubbel
Denemarken leefde lange tijd in een bubbel waarin gedacht werd dat het allemaal wel goed ging met gendergelijkheid. Lise Johansen (40), hoofd van de Deense vrouwenorganisatie Kvinderaadet, vertelt hoe dit er heel lang voor zorgde dat niemand over de problemen durfde te praten. “We vertelden onszelf jarenlang dat we het allemaal heel goed voor elkaar hadden voor de vrouwen in ons land. Vrouwen hebben bijvoorbeeld toegang tot hoge studies en we hebben een heel sterk kinderopvangsysteem, waardoor vrouwen makkelijk moederschap en een (veeleisende) baan kunnen combineren. Als iemand dan opstaat en die bubbel probeert te breken, door te zeggen dat het toch niet zo goed gaat met de vrouwen in het land, willen we dat niet horen. Daarom strandde de beweging in 2017 ook; we waren er nog niet klaar voor.”

Naar de Deense vrouwen die in 2017 wel naar voren probeerden te komen, werd niet geluisterd. Er ontstond een ware heksenjacht naar wie haar verhaal had gedeeld. De rest van de media-aandacht ging naar de machtige mannen uit de filmindustrie, zoals Peter Aalback Jensen van het filmproductiebedrijf Zentropa, die toegaven vrouwen seksueel geïntimideerd te hebben op de set, maar dit rechtvaardig vonden omdat het ‘nu eenmaal de manier is hoe ze in elkaar zitten’. Met andere woorden: zij kunnen er niks aan doen, zij zijn het probleem niet. De beweging werd in Denemarken dan ook allesbehalve serieus genomen. Bijna twee op de vijf Denen keurden de MeToo-beweging af en slechts 4 procent van de mannen en 8 procent van de vrouwen in Denemarken had een positieve indruk ervan, zo blijkt uit het verdere onderzoek van het YouGov-Cambridge Globalism Project en The Guardian in 2019. Vergelijk dit met respectievelijk 16 procent en 34 procent in Zweden, en de duizenden Zweedse artikelen die over #MeToo werden gepubliceerd. In Zweden werd het terecht een politiek probleem gemaakt, in plaats van een individueel probleem, zoals het in Denemarken lange tijd bleef.

De Deense cultuur in beweging
En toen was er de speech van Sofie Linde. Vanaf dat moment bereikte #MeToo positieve Deense media-aandacht en meer dan 1600 vrouwen ondertekenden een open brief waarin zij aangaven dat seksuele intimidatie ook wijdverbreid is in de Deense mediawereld. Ook kwamen vele honderden vrouwen naar voren met ervaringen waaruit blijkt dat seksuele intimidatie een ernstig probleem in alle sectoren is. Om deze reden richtten verpleegkundige Emilie Haugh Rasch (29) en journalist Freja Wedenborg (38) een initiatiefgroep op ter bestrijding van seksuele intimidatie op de Deense werkvloer. Samen met negen andere vrouwen, uit allerlei verschillende beroepsgroepen.

Zowel Emilie als Freja hebben zelf te maken gehad met seksuele intimidatie op de werkvloer. Emilie zowel in haar studie tot verpleegkundige als tijdens haar werk in het ziekenhuis, en Freja bij de Deense journalistenvakbond en in haar werk als journalist. “Als verpleegkundige word je over het algemeen al geseksualiseerd, denk maar aan de sexy verpleegsterskostuums die je kunt kopen voor Halloween,” begint Emilie. “Maar als je dan ook door je collega’s op het werk als klein meisje wordt behandeld en seksueel getinte opmerkingen naar je hoofd krijgt, dag in dag uit... (...) Ik ben geen klein meisje of sexy verpleegkundige; ik ben een professional en wil ook zo behandeld worden.” Naar een autoriteit toestappen om melding te maken van seksuele intimidatie was echter geen mogelijkheid: “Je werd niet serieus genomen. Daarbij was er de kans dat als het bij je baas belandde, je het risico liep om je baan te verliezen.”

“We hebben een cultuur waarin het niet geaccepteerd is om ‘nee’ te zeggen en waarin seksuele intimidatie ‘gewoon iets is dat je moet tolereren’,” vertelt Freja. “Dat seksuele intimidatie voorkomt is bekend, maar door onze cultuur werd erover praten onmogelijk gemaakt. Ik denk dat we allemaal wel eens onze ogen hebben gesloten en zijn weggelopen, omdat dat onze manier van leven is,” verzucht Emilie. Als vrouwen er over probeerden te praten, werd het weggewuifd door de omgeving. “Slachtoffer zijn is niet iets wat de Deense mensen graag zijn. Ik weet niet waarom, maar als je een slachtoffer bent, ben je zwak, en dat vinden we niet leuk aan onszelf.”

Seksuele intimidatie heeft beide vrouwen getekend, maar ze zijn het erover eens dat het niet om hun persoonlijke verhalen gaat. Emilie: “Het is genoeg. Vrouwen hebben hun persoonlijke verhalen al vaak verteld. In plaats van dat vrouwen worden bekritiseerd als ze naar worden komen en hun verhalen verwaarloosd worden, moet er geluisterd worden naar het echte probleem en moet er verandering komen.” De oorzaken van de problemen moeten worden aangepakt. En dat zijn niet de vrouwen zelf.

Vechten voor verandering
Na jaren van stilte, was het voor beide vrouwen bevrijdend maar ook zenuwslopend om zich uit te spreken: “We waren wel allemaal nerveus in het begin. Wat zal er met mijn carrière gebeuren en wat betekent dit voor mij als ik mijn mond opendoe? Zullen mensen wraaknemen? Maar we zeiden samen ‘nee’ en dat was echt een machtig gevoel.” Dit gevoel werd alleen maar versterkt toen de petitie die zij uitzetten meer dan 700 handtekeningen en gedetailleerde getuigenissen opleverden, van vrouwen die wilden dat hun verhaal werd verteld en gehoord. Daar was eindelijk de beweging waar Deense vrouwen al zo lang op wachtten.

Maar alleen gehoord worden, is niet genoeg. “We hebben in een cultuur geleefd waarin iedereen wist dat die ene grote baas met zijn stagiaire naar bed ging, maar niemand zei er iets van, want ‘zo is het nu eenmaal’. We willen naar een plek toe waar dat niet acceptabel is en waar vrouwen nee kunnen zeggen – zonder bang te hoeven zijn dat ze hun baan verliezen,” zegt Freja hoopvol.

Emilie en Freja zien onder meer graag dat er een vertrouwenspersoon op de werkplek komt. “Zo kunnen vrouwen melden wat er is gebeurd, zonder dat ze het meteen aan hun baas hoeven te vertellen. Want het kan heel goed zijn dat hun baas degene is die het doet.” Ze willen ook schriftelijke regels over seksuele relaties op het werk, bijvoorbeeld een verbod op relaties tussen leidinggevenden en stagiaires, vanwege de scheve machtsverhoudingen.

Vooruitgang
Ondanks dat de #MeToo-golf in Denemarken langzaam in beweging kwam, is er inmiddels wel enige voortgang in het land merkbaar. In december 2020 is de eerste toestemmingswet van kracht geworden, wat betekent dat iemand nu ook strafbaar is wanneer de ander geen toestemming tot seks heeft gegeven. Eerder gold dit alleen wanneer er fysiek geweld was gebruikt. Toch betwijfelt Emilie of er in Denemarken mensen in de gevangenis zullen belanden voor seksueel grensoverschrijdend gedrag. “Ik kan het mij niet voorstellen.” Maar het belangrijkste nu is erover te blijven praten, de beweging levend te houden en te vechten voor verandering. En dat is wat Emilie en Freja blijven doen.

Met dank aan de geïnterviewden: Lise Johansen, Emilie Haugh Rasch en Freja Wedenborg.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.