Mijn menstruatiecyclus bepaalt niet wie ik ben

Beeld door Riemke Ipema

“Sinds ik gestopt ben, voelt het alsof er een donkere wolk is opgetrokken. Ik voel me letterlijk een ander mens,” schrijft User Kiss-the-Girl op een forum over stoppen met de anticonceptiepil. Meer forumgebruikers ervaren een verandering in hun stemming: hun emoties voelen “echter”, ze zijn “minder afgestompt”. Anderen schrijven dat het stoppen met de pil een einde maakte aan hun hoofdpijnklachten of dat ze ineens veel meer zin hadden in seks. Zo schrijft User anon98052296: “M’n libido was in het begin abnormaal hoog, ik zag elke man als potentiële prooi.” Ze is gestopt omdat ze het beu was om haar lichaam te “vergiftigen”.

Bij het lezen van deze reacties krijg ik bijna zin om ook met de pil te stoppen. Ik heb namelijk ook wel eens een vlak gevoel, hoofdpijn of weinig zin in seks. Het probleem is alleen dat ik de pil toch al niet slik. Dus moet ik op zoek naar een andere oorzaak, een andere oplossing. Misschien komt het door stress, misschien stel ik me aan of heb ik een natuurlijke aanleg voor somberheid. Of zouden mijn stemmingswisselingen toch veroorzaakt kunnen worden door hormonen? Niet door de hormonen uit de pil, maar door die van mijn eigen hormonale cyclus?

Hormoonvrij is geen optie
De afgelopen jaren is er veel geschreven over de bijwerkingen van hormonale anticonceptie, vooral over die van de pil. Sommige van deze nadelige effecten zijn bewezen, zoals het verhoogde risico op trombose - veel hoger dan bij coronavaccin AstraZeneca. Andere vermoedelijke bijwerkingen, zoals stemmingswisselingen of een laag libido, zijn in nevelen gehuld. Een gebrek aan goed onderzoek veroorzaakt vlagen van ‘pilpaniek’ en die tasten het imago van het middel aan. De populariteit van de pil neemt af, blijkt uit cijfers van het CBS: in 2014 was 38 procent van de vrouwen tussen de 16 en de 49 jaar aan de pil, in 2020 nog 32 procent. Tegelijk stijgt het gebruik van niet-hormonale anticonceptiemiddelen, zoals het koperspiraaltje.

Dat ik zelf niet aan de pil ben en ook nooit ben geweest, komt deels door de invloed van die onheilspellende verhalen over bijwerkingen. Ik ben niet bang om mijn lichaam te vergiftigen, maar een hormoonvrije methode heeft wel mijn voorkeur. Zo hoef ik me niet bij elke verandering in mijn stemming af te vragen: komt dit door de pil, of door iets anders? De reden dat ik de pil niet slik heeft dus meer te maken met controledrang dan met een afkeer van artificiële middelen. Niet hoeven piekeren over de bijwerkingen van de pil geeft de illusie van controle. Toch blijft het bij een illusie, want op de effecten van mijn natuurlijke hormoonhuishouding heb ik net zo weinig grip als op die van de pil. Een term als ‘niet-hormonale anticonceptie’ is enigszins misleidend: het voorbehoedsmiddel bevat dan wel geen hormonen, maar als mens ben je nooit hormoonvrij. Ik kan ervoor kiezen om de pil niet te slikken, maar ik kan geen nee zeggen tegen de hormonale schommelingen die horen bij mijn menstruatiecyclus. De vraag is hoe ik daarmee om moet gaan. In hoeverre moet ik mij bezighouden met de invloed van mijn hormonen? Kan ik controle krijgen over mijn cyclus? En wil ik dat eigenlijk?

Natuurlijk of kunstmatig
Over welke hormonen heb ik het nu precies? De twee belangrijkste hormonen van de natuurlijke menstruatiecyclus zijn oestrogeen en progesteron. In de eerste helft van de cyclus, van menstruatie tot eisprong, zorgt oestrogeen voor de opbouw van het baarmoederslijmvlies. Na de eisprong houdt progesteron dit in stand, zodat een bevruchte eicel zich kan innestelen. In de anticonceptiepil zit een kunstmatig progestageen, dat lijkt op het lichaamseigen progesteron, en een kunstmatige vorm van oestrogeen. Deze synthetische hormonen doorbreken de natuurlijke menstruatiecyclus, waardoor in de eierstokken geen eicel rijpt en de baarmoeder minder geschikt is voor innesteling.

Net als kunstmatige hormonen hebben lichaamseigen oestrogeen en progesteron niet alleen invloed op de menstruatiecyclus, maar ook op andere lichamelijke processen zoals stemming en libido. Natuurlijke hormonen hebben dus evengoed ‘bijwerkingen’. Waarom geven steeds meer vrouwen dan de voorkeur aan lichaamseigen hormonen in plaats van synthetische? Allereerst groeit het wantrouwen tegen kunstmatige middelen, wat ook blijkt uit de toon van de reacties op het eerdergenoemde forum: naast “gif” vallen de woorden “meuk” en “rotzooi”. In een tijd waarin veel vrouwen sowieso al heel bewust bezig zijn met wat ze in hun lichaam stoppen, lijkt geen plaats te zijn voor artificiële “hormoontroep”. Daarnaast zijn de effecten van hormonale anticonceptie moeilijk te doorgronden, omdat de wetenschap daar decennialang onvoldoende aandacht voor had. De signalen van je natuurlijke hormonale cyclus zijn schijnbaar een stuk inzichtelijker. Zo schrijft User Chicago: “Wat ik vooral fijn vind is dat je ineens echt je lichaam leert kennen. Zere borsten, puistjes, ik voel meestal wanneer m’n eisprong is. Alsof ik mezelf ineens beter ken, ik herken alle signalen.” Je kunt je hormoonpieken en -dalen dan wel niet controleren, je kunt ze wel leren herkennen en er rekening mee houden.

Winter, lente, zomer, herfst
Zo gaat de toenemende kritiek op hormonale anticonceptie gepaard met een andere ontwikkeling: de groeiende behoefte van veel vrouwen om zich meer verbonden te voelen met hun natuurlijke hormoonhuishouding. Het afgelopen jaar verschenen meerdere zelfhulpboeken die op die vraag inspelen, met titels als Claim je cyclus, Grip op je cyclus en Jouw persoonlijke cyclusplanner. Het meest besproken boek over dit thema is Period Power, geschreven door ‘menstruality’-expert Maisie Hill en vertaald als De Cyclus Strategie. Het boek heeft als doel om “je hormonen te leren gebruiken en je cyclus in je voordeel te laten werken”.

Om de hormoonschommelingen en bijbehorende effecten inzichtelijk te maken, verdeelt Hill de cyclus in vier seizoenen. Eerst komt de winter, oftewel de menstruatie. Je hormoonlevels zijn laag, je hebt weinig energie en bent in jezelf gekeerd. Hill schrijft voor om genoeg rust te nemen en je winter te benutten als moment van zelfreflectie. Na je menstruatie breekt de lente aan, die duurt tot de eisprong. In deze fase van je cyclus stijgt de productie van oestrogeen. Hill noemt dit ook wel het “Beyoncéhormoon”, omdat het je zelfverzekerd en sexy laat voelen. Ze raadt aan om goed gebruik te maken van de energie en creativiteit die de lente je brengt: noteer al je ideeën, ga sporten of plan een date.

Tijdens de zomer, de periode rond en na je eisprong, bereikt het oestrogeenniveau een piek en neemt de productie van progesteron toe. Dit maakt je zomer volgens Hill het perfecte moment om alle inspiratie die je opdeed in je lente om te zetten naar acties: nu ben je namelijk het meest productief en bereid om risico’s te nemen. Maar de tijd dringt, want de herfst nadert en in dat seizoen is het beter om niet te hard van stapel te lopen, waarschuwt Hill. In de dagen voor de menstruatie nemen je hormoonlevels af en kun je moe en chagrijnig zijn. Hills advies is om zoveel mogelijk ‘nee’ te zeggen op afspraken en opdrachten: dat komt allemaal later wel, in je volgende cyclus.

Leven volgens de vier seizoenen
Volgens Hill is het bijhouden van je cyclus het grootste geschenk wat je jezelf kunt geven. Dit kan gewoon met pen en papier of in een van de vele beschikbare apps, zoals Clue. Door elke dag te noteren hoe je je voelt, zowel op fysiek als op emotioneel vlak, word je je bewust van de invloed van je hormonale schommelingen op je stemming en productiviteit. Als je na een tijdje genoeg data hebt verzameld om het verloop van je volgende cyclus te kunnen voorspellen, kun je daar je leven omheen plannen. Je weet dan precies op welke dagen je productief bent en dus hard kunt werken, op welke dagen je veel energie hebt en dus kunt gaan sporten en op welke dagen je graag alleen bent en dus beter niet met iemand kunt afspreken.

Zelf houd ik mijn cyclus bij in Clue, maar dat doe ik lang niet zo nauwkeurig als Hill aanbeveelt. In de app geef ik alleen aan wanneer ik ongesteld ben, zodat ik ongeveer weet wanneer het weer zover is en ik niet moet vergeten om mijn menstruatiecup mee te nemen. Ik heb een dagboekje waarin ik soms over mijn gevoelens schrijf, maar niet omdat ik op zoek ben naar een bepaald patroon. Zo’n patroon gaat namelijk al snel lijken op een self-fulfilling prophecy. Wat als ik na een tijdje al depressief word van het idee dat ik in mijn herfst zit? Wat als ik straks alleen nog maar de gevoelens opmerk die passen bij de huidige fase van mijn cyclus? Het idee van een cyclusmatig bestaan, van elke maand hetzelfde liedje, staat me tegen. Misschien wil ik wel geen voorspelbaar leven.

Het idee om dagelijks even stil te staan bij hoe je je voelt, vind ik zo gek nog niet. Het zou kunnen helpen om meer naar je lichaam te luisteren en niet over je grenzen heen te gaan. Maar afspraken inplannen of afzeggen op basis van een voorspelling van hoe je je die dag voelt… dat klinkt niet als een cadeau aan jezelf. Ik heb helemaal geen zin om mezelf dat soort beperkingen op te leggen.

Ik doe al zoveel dingen niet of juist wél omdat ik een vrouw ben. Niet alleen door het donker naar huis fietsen. Extra hard mijn best doen om serieus genomen te worden. Niet te hard praten, niet teveel ruimte innemen. Mijn frustratie inhouden. Leuk glimlachen. Ik ben zo gewend om me aan te passen dat ik vaak niet eens besef dat ik het doe. Toch ben ik me bewust van de manieren waarop ik mij moet schikken naar een samenleving die in de eerste plaats voor en door mannen is ingericht. Zéker als ik ongesteld ben en ik de druk voel om gewoon door te gaan, te doen alsof er niets aan de hand is. Menstrueren voelt als een bloederige manifestatie van hoe ik mij als vrouw minder vrij kan bewegen in deze wereld.

Communiceren met mijn cyclus
Als Hill mij zo over mijn menstruatie zou horen praten, zou ze mij hier waarschijnlijk onderbreken en vragen naar mijn relatie met mijn cyclus. In haar podcast, die dezelfde titel heeft als haar boek, wijdt ze een hele aflevering aan dit onderwerp. Ze beschrijft verschillende relatievormen die van toepassing kunnen zijn op hoe jij je verhoudt tot je cyclus, waarbij ze de cyclus personaliseert. Je cyclus kan bijvoorbeeld een vriendin zijn die je maar sporadisch ziet en die bijna nooit iets van zich laat horen. Daar kun je je aan ergeren, zegt Hill, maar je kunt ook genieten van de momenten waarop jullie wél samen zijn. Je cyclus kan ook een irritante collega zijn die altijd heel nadrukkelijk aanwezig is op de werkborrel. In plaats van haar te ontwijken, stelt Hill voor om het gesprek aan te gaan en te luisteren naar wat ze eigenlijk te vertellen heeft.

Het personaliseren van mijn cyclus voelt enigszins ongemakkelijk, maar ik moet toegeven dat het inderdaad een handige manier is om te illustreren hoe ik over mijn menstruatie denk. Die komt het meest in de buurt van een goedbedoelende maar bemoeizuchtige ouder, die altijd op het verkeerde moment langskomt om te controleren of het nog wel goed gaat. Het is iemand die ik het liefst negeer en daar gaat het fout, volgens Hill. In de podcast benadrukt ze keer op keer hoe belangrijk het is om te luisteren naar de signalen die je cyclus je geeft, om met je cyclus te blijven communiceren.

De eerste jaren dat ik menstrueerde, was er niet echt sprake van communicatie tussen mij en mijn cyclus. Ik werd onregelmatig ongesteld en dus kwam het bloed altijd als een verrassing, meestal op een moment dat ik niets bij me had en een vriendin om een tampon moest vragen. Daarna ging ik gewoon verder met mijn leven. Dat kon, omdat ik weinig klachten had. Soms gebruikte ik mijn ongesteldheid als excuus om niet mee te hoeven doen met gym, maar dat was niet omdat ik naar mijn lichaam luisterde, meer omdat ik gewoon geen zin had in gym. Het was nooit bij me opgekomen dat mijn cyclus mij iets te vertellen had.

Totdat er iets veranderde. Mijn cyclus was altijd al aan de lange kant, meestal rond de 35 dagen, maar een tijd terug duurde het soms wel 60 dagen voor ik weer ongesteld werd. In dezelfde periode at ik weinig. Het duurde even voordat ik het verband legde tussen mijn uitblijvende ongesteldheid en mijn eetgedrag, waarschijnlijk omdat ik heel hard mijn best deed om dat verband niet te zien. Maar uiteindelijk was mijn verstoorde menstruatiecyclus het duidelijkste teken dat wat ik zag als genoeg, te weinig was voor mijn lichaam. Een van de redenen waarom ik liever geen hormonale anticonceptie gebruik, is dat ik denk dat ik zo’n waarschuwing misschien nog wel een keer nodig heb.

Hormonen zijn niet allesbepalend
Nadat ik meer ging eten, werd ik niet alleen weer vaker ongesteld, maar ook heviger. Ineens begreep ik dat sommige mensen tijdens hun menstruatie vrij moeten nemen van school of werk. Menstrueren is voor iedereen anders en voor sommige mensen kan de methode uit De Cyclus Strategie een uitkomst kan zijn. Vooral voor mensen met een hele regelmatige cyclus en heftige fysieke of emotionele menstruatieklachten, voor wie het fijn is om bepaalde dagen vrij te houden omdat de kans heel groot is dat ze dan met buikkrampen of depressieve gedachten op de bank liggen.

Ik begrijp dat mensen zoals Maisie Hill en haar fans, die zelf levensveranderende inzichten hebben opgedaan door het bijhouden van hun cyclus, dit anderen ook gunnen. Maar het is een misvatting dat deze strategie voor alle menstruerende mensen werkt. Voor iemand die weinig klachten ervaart, levert het waarschijnlijk weinig op. Iemand die wél veel last heeft van pijn of somberheid, heeft misschien helemaal geen zin om op goede dagen ook aan de cyclus te denken. En voor iemand met een baarmoeder die zich niet als vrouw identificeert, is het wellicht al moeilijk om diens cyclus te accepteren, laat staan om hier dagelijks mee bezig te zijn. Bovendien zijn er ook genoeg mensen die wél blij zijn met de pil of een andere vorm van hormonale anticonceptie, bijvoorbeeld omdat ze het fijn vinden om hun menstruatie te kunnen plannen of overslaan. Het zou jammer zijn als zij zich door boeken als De Cyclus Strategie schuldig zouden voelen over het verstoren van hun hormoonhuishouding. Want hoewel Hill in haar boek schrijft dat ze mensen die hormonale anticonceptie gebruiken niet veroordeelt, kan haar boek gelezen worden als een pleidooi voor het hebben van een natuurlijke menstruatiecyclus.

Een hechte relatie met je hormonen is niet voor iedereen haalbaar of zinvol. Het idee dat ik van mijn cyclus zou moeten houden als van mijn beste vriendin, vind ik net zo vermoeiend als het idee dat ik mezelf altijd maar mooi moet vinden (het concept van body positivity). Soms is het fijner om mijn lichaam gewoon als lichaam te zien, een verzameling imperfecties waar ik desondanks van houd omdat het van mij is. Op dezelfde manier accepteer ik ook mijn cyclus: omdat ze bij mij hoort. Menstrueren vind ik verder vooral een gedoe, het is niet iets waar ik van houd en volgens mij is dat ook niet nodig.

Ik weet uit eigen ervaring dat de menstruatiecyclus een indicator kan zijn voor je algemene gezondheid en daarom denk ik dat het goed is om het een beetje in de gaten te houden. Maar voorlopig heb ik geen behoefte om te leven volgens de vier seizoenen van mijn cyclus. Mijn hormonen bepalen niet wie ik ben en wat ik wel en niet kan. Praten over de cyclus alsof die allesbepalend is, is geen verrijking van het gesprek over menstruatie, maar een verarming. Laten we accepteren dat we beïnvloed worden door onze hormonen, zonder de effecten precies te willen begrijpen en beheersen. Hoe lekker die illusie van controle ook is. Want hoe meer je ergens grip op probeert te krijgen, hoe meer het je leven gaat bepalen.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.

Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.