Misogynoir en de blanke fascinatie voor zwarte billen

Een repliek op de oproep van LINDA. Magazine

Een kritische journalist plaatste vrijdag dit fragment uit een e-mail die ze kreeg van de populaire Glossy LINDA.:

"In dit themanummer willen we zes volwassen donkere vrouwen op de foto zetten die een prachtig bilwerk hebben, die in verhouding staat met een slanke taille. Een bilwerk waarmee je bent geboren of die is gekomen door keihard te trainen. Billen waar blanke vrouwen jaloers op zijn of daar keihard voor moeten trainen om het zo te krijgen. De vrouwen moeten ouder zijn dan 30 jaar. Ze gaan op de foto in een mooi gestyled kort broekje en shirt en er komt een kort, intens interview bij. Beschik jij over het bovengenoemde profiel en zou je mee willen doen? Zo ja, dan zou ik graag willen weten hoe oud je bent, waar je vandaan komt en wat je maat is. En ik zou graag een foto, gewoon een kiekje hoor, van je willen ontvangen van de zijkant van je lijf. Zodat we goed de verhouding taille--billen kunnen zien. Hoor graag van je of je interesse hebt. LINDA. werkt altijd met de beste fotografen en stylisten. Als je meer vrouwen kent uit Afrika die mee willen doen, hoor ik dat ook graag."

Zwarte vrouwen van Nederland, blijkbaar wil LINDA. het hebben over uw dikke, zwarte billen. De foto's zouden gepaard gaan met een "kort, intens interview", en helaas denk ik niet dat het zal gaan over uw band met de pas overleden poëzielegende Maya Angelou, of uw mening over de objectificering van zwarte lichamen in de media. Dit alles zal u waarschijnlijk niet verbazen: er komt geen einde aan de fascinatie voor uw lichaam, zolang u het publiek maar niet herinnert aan de ongemakkelijke geschiedenis van geseksualiseerd racisme.

Dit soort aandacht voor uw kont doet mij denken aan het verhaal van Sarah Baartman (178?-1815), een Zuid-Afrikaanse vrouw van Khoikhoi-afkomst die het grootste deel van haar leven tot meer dan honderd jaar na haar dood, werd tentoongesteld als rariteit vanwege haar steatopygia, haar grote billen. Europeanen waren gefascineerd door haar lichaam en betaalden om haar te bekijken en te porren met stokjes. Ze noemden haar de Hottentot Venus. Hottentot is een fonetische karikatuur van de taal van de Khoisan, Venus een verwijzing naar de godin van de seksualiteit. Wetenschappers uit die tijd zagen haar lichaam als tegenovergestelde van de blanke vrouw, wier 'bescheiden' figuur gebruikt werd als metafoor voor haar 'onschuld'. Dit werd opgehangen aan de theorie dat primitieve, promiscue dieren een grotere kont zouden hebben.

'Saartjie' Baartman en Khoi werden gezien als meer promiscue, dichterbij de natuur en in dat opzicht dierlijker. Zowel haar fysieke als morele eigenschappen werden vergeleken met die van apen. Hoewel Saartjie in een rechtbank getuigde dat ze haar werk vrijwillig deed (de verdediging van het rariteitenkabinet vergeleek haar dienstverband met dat van dwergen en reuzen, die ook tegen betaling tentoon werden gesteld), is het altijd controversieel gebleven onder welke omstandigheden ze instemde met de tentoonstelling van haar schier naakte lichaam. Desalniettemin bleef ze tot haar dood weerstand bieden tegen een tentoonstelling van haar schaamlippen. Toen zij in 1815 stierf aan een infectieziekte werd haar lichaam alsnog ontleed en tentoongesteld in verschillende natuurhistorische musea in Frankrijk, tot zij uiteindelijk werd verwijderd uit de collectie in 1976. Pas in 2002 werd haar stoffelijk overschot begraven in de Gamtoos-vallei waar Saartjie was geboren. Het spijt me als het voorgaande nogal klinisch klinkt. Ik kan naar haar innerlijke leven enkel gissen omdat er daarover niets is overgeleverd.

Als dit verhaal een koude rilling door uw lichaam laat gaan, dan wil dat alleen zeggen dat u een mens bent. Het idee dat vrouwen als Sarah tegenover de blanke vrouw een dierlijkere en gewilligere seksualiteit zouden hebben, vormde de basis voor wetten die zwarte vrouwen onverkrachtbaar verklaarden. Omdat zij intrinsiek gewillig zouden zijn (in tegenstelling tot blanke vrouwen), zo gaat de gedachte, zou seksuele instemming impliciet zijn voor het gehele ras. Natuurlijk is deze monsterlijke leugen niets anders dan een rechtvaardiging voor de verkrachting die slavendrijvers dagelijks gebruikten om gehoorzaamheid af te dwingen en slavernij in stand te houden.

Nederland staat in dit verhaal niet buiten schot, ook niet anno 2014. Ook vandaag de dag nog worden de lichamen van zwarte vrouwen beschouwd als openbare curiosa.  In films en boeken als Alleen maar Nette Mensen, maar ook in videoclips en porno is de fetish voor zwarte billen populair. Een dik, donker achterwerk wordt als symbool gezien voor een ongeremde, 'wilde' lustbeleving. Dit maakt dat zwarte lichamen, maar ook de dans, muziek en kunst van zwarte mensen als intrinsiek seksueel worden gezien en als zodanig worden gecommodificeerd en verguisd.

Bij vrouwen en met name anti-intersectionele feministes heeft dit helaas niet altijd solidariteit opgeroepen: Lily Allen, Miley Cyrus, Katy Perry, gebruiken allemaal zwarte lichamen als rekwisieten en doen aan symbolische blackface om een Beyoncé, Nicki Minaj de schuld van alles wat er mis is met de popcultuur van vandaag. Deze vrouwen worden medeplichtig geacht aan de misdaden van het patriarchaat, omdat hun lichamen worden geobjectificeerd en geen van deze drie zich daarvoor schaamt. Voor sommige vrouwen is dat reden om hun autonomie in twijfel te trekken en ze als verraders te zien. Voor veel mannen is het reden om hun objectificatie te rationaliseren. Hoe dan ook, racisme en seksisme worden niet gezien als de verantwoordelijkheid van blanken en mannen, maar van zwarte vrouwen.

Er is een term voor deze intersectie van seksisme en racisme: misogynoir. Racisme blijkt bijvoorbeeld uit het beeld dat er in de westerse cultuur bestaat van 'Afrika'. Het idee dat honderden verschillende culturen een volksaard zouden delen omdat ze toevallig een landmassa van 30 miljoen vierkante kilometer delen is een kolonialistisch erfstuk en een enorm obstakel voor het ongedaan maken van onderdrukking. Er is in de westerse cultuur zowel een angst als een fetish voor de vermeende exotische ongeremdheid die aan zwarte mensen (als mythische eenheid) wordt toegedicht. 'Hun' seksualiteit zou 'dichter bij de natuur staan', met alle racistische implicaties van dien. Deze vooroordelen kruisen de objectificering van vrouwen door het patriarchaat. Zo krijg je oproepen zoals deze van LINDA., die zwarte vrouwen reduceren tot hun billen en vervolgens object maken van blanke jaloezie. Voor niets meer dan een lichthartig fluff piece in een populair vrouwenblad.  

Misschien ben ik te hard voor LINDA. Misschien zullen de foto's deze vrouwen niet reduceren tot hun derrière. Misschien gaan de 'korte, intense interviews' wel over de nalatenschap van Josephine Baker of blijkt het een reflectie te zijn van het werk van bell hooks. Misschien zijn de foto's wel bedoeld om de blanke lezer te confronteren met het Nederlandse slavernijverleden en blijkt dit een poging de problematische objectificatie ironisch te moonen. Dat zou erg gedurfd zijn van een mainstream tijdschrift als LINDA.

Ik ben ervan overtuigd dat de redactie van LINDA. zich van geen kwaad bewust is en het artikel ziet als een lofzang op het zwarte lichaam. Zo is het helaas gesteld met het Nederlandse bewustzijn van racisme. Als ik boos lijk, dan kan dat kloppen, en naar mijn mening moet LINDA. verantwoordelijkheid nemen voor de raciale ongevoeligheid van haar oproep. Ik betwijfel namelijk of het mogelijk is om een dergelijk artikel respectvol te framen. 'De zwarte vrouw' blijft een exotische Ander, benijd om de seksuele objectificatie die blanke mannen projecteren op haar lichaam. De negatieve connotaties van racisme en seksisme blijven buiten schot. En of de redactie van LINDA. dat nu wist of niet verandert helaas niets aan de vervreemdende gevolgen die een dergelijke oproep heeft.